برای رسیدن به آتشکده ری که از آن به نام‌های آتشکده بهرام و تپه میل نیز یاد میشود خود را به سه راه ورامین در شهرری رسانده و بزرگراه تهران ورامین را پیش می‌گیریم.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری از فروش بلیط الکترونیک و ساماندهی، نورپردازی، محوطه‌سازی و ایجاد پارک در مجموعه تاریخی آتشکده ری خبر می‌دهد و برای مشاهده تغییرات در اثری حدود دوهزار ساله و کهن‌ترین آتشکده ایران راهی این مجموعه شدیم.
پس از حدود ۱۳ کیلومتر در ابتدای بخش قلعه نو باید به سمت روستای چال طرخان در این بخش حرکت کنیم که سر و کله این بنای عظیم چون کوهی استوار میان دشت نمایان میشود و شاید آتشکده را از این رو تپه میل می‌نامند که دو پایه بزرگ برجای مانده از بنا بر بلندی تپه‌ای در دل روستا از دور شباهت زیادی به میل دارند.
پس از طی حدود یک کیلومتر به درب زنگار زده ورودی آتشکده می‌رسیم. در کیوسک ورودی مشخص است خیلی وقته جز زباله و خرد و پرت ساکنی نداشته و با عبور از مسیر خاکی و سنگریزی شده به چند ساختمان و اتاقک می‌رسیم و یک نفری آن جا مشغول تمیز کردن خودرویش بوده و بدون هیچ خبری از بلیط فروشی الکترونیکی و سوألی و جوابی راحت به محوطه این اثر تاریخی پا نهادیم.
در همان نزدیکی تابلویی دمر افتاده که ماهیت و جاخوش کردن آن این وسط برایمان جای سوأل بود و با رونمایی از آن با واژه “اطلاعات” روبه‌رو می‌شویم که آن هم در این بی‌مهری‌های مختلف به آثار تاریخی پشت به همه چیز کرده و حرفی برای گفتن ندارد. ما قامت این تابلو را راست کردیم اما این که بعد ما جایش و کاربرد آن چیست نمی‌دانیم سرنوشتش چه خواهد شد.
تابلوهای ساختمان اداری، دفتر، نمازخانه و حتی آتشکده در آن حوالی میان شاخه‌ها و علف‌ها با گرد و غبار بر رخ نشسته و زنگ‌زدگی بهرحال معلوم است که جهت را با اختلاف چندین درجه‌ای نشان می‌دهند ولی ما نمازخانه و ساختمان اداری ندیدیم.
شناسنامه این اثر تاریخی آن قدر گرد فراموشی و بی‌توجهی بر رویش نشسته که با دست و دستمال به راحتی پاک نمی‌شود و نتوانستیم به اطلاعات آن دسترسی پیدا کنیم.
گله گوسفندان در چند متری اثر تاریخی
گله گوسفندان در چند متری آتشکده بدون مزاحمت، مانع و پرداخت بلیط الکترونیکی! با نمای تماشای اثری تاریخی علف‌ها و گیاهان هرزی که خودجوش در میان بی‌تدبیری همیشگی که برای همه آثار باستانی ری سراغ داریم، به وجود آمده‌اند را میل می‌کنند و اثرات خرابکاری آن‌ها در چند قدمی اثر ملاحظه میشود. مقدار فضولات نشان می‌دهد که روزهای زیادی این مکان تاریخی ارزشمند محل چرای گوسفندان بوده است.
برای هضم حرف‌های رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری از تغییراتی که خبر داده بود و ما نمی‌دیدیم دنبال شیر آبی می‌گشتم تا به قول سهراب سپهری چشم‌هایم را بشویم و بلکه در ادامه مسیر بهتر و جور دیگر ببینم ولی سگ چغری در نزدیکی جایی که به عنوان سرویس بهداشتی معرفی شده چنان زیر آفتاب پاییزی جول و پلاس کرده که برای عبور از آن با پروسه‌ای سخت مواجه بودیم و حالا که به هر حال پا در سرویس بهداشتی نهادیم از بهداشت، آب و آن چه از آن مکان انتظار داشتیم نبود و فقط وسایل و آشغال‌های اضافه آن جا دپو شده بود.
برای ادامه راه چند دقیقه‌ای نشستن و تأمل پیشنهاد بدی از سوی یکی از همکاران نبود که چند نیکمت درب و داغون یافتیم ولی گیاهان خودروی آن چنان آن‌ها را احاطه کرده و با تیغ و خارهایی که بعضا دارند آن‌گونه مراقبت می‌کنند که نتوانی به آن‌ها نزدیک شوی.
برای ورود به آتشکده به منظور سهولت مراجعان تخته‌های چوبی تعبیه شده بود اما با شکستگی برخی تخته‌ها یا فقدان پله و تخته با احتیاط قدم بر می‌داریم و تکه تکه‌های این اثر تاریخی که تخریب و شکسته شده در محیط بدون هیچ مانعی رها و پخش است.
در ادامه راه برای ورود به تالار اصلی آتشکده باید از راهرویی کم عرض و طویل عبور کنیم که سراسر بنا را طی میکند و مثل سایر جاهای آتشکده بر خلاف ادعای نورپردازی و تجهیزات روشنایی کاملاً تاریک است.
تارهای عنکبوت بر هر گوشه تالار این آتشکده به عنوان ناظر و بازدیدکننده دائمی جا خوش کرده است و جای خالی یگان حفاظت از این اثر باستانی را پر کرده است.
تیرک‌هایی که ظاهرا جای نورپردازی و دوربین‌های مداربسته است یا خالی از تجهیزات یا با چند چراغ شکسته و دوربین‌هایی که سیم‌های آن رها است روبه‌رو می‌شویم.
یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و جزو سه آتشکده قدیمی و مطرح ایران زمین
به گفته احمد ابوحمزه ری‌شناس و استاد رشته تاریخ آتشکده ری یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و جزو سه آتشکده قدیمی و مطرح ایران زمین و محل نگهداری آتش مقدس بوده است و طبق اسناد متقن تاریخی صدر اسلام یزدگرد پس از شکست جلولا از حلوان به ری آمد و آتش مقدس را از آن جا برگرفت و به مرو برد؛ وی نظریه دیگر برای این مکان را جایگاه مذهبی برای موبدان می‌داند ولی نظریه اول را صحیح‌تر اعلام میکند.
وی با اشاره به اولین حفاری‌های علمی باستان‌شناسی در این مکان توسط آلمانی‌ها ادامه می‌دهد: بنظر می‌رسد آتشکده ری قبل از ظهور زرتشت وجود داشته وآن‌چنان که در کتب تاریخی مشهور است ری قبل از زرتشت هم شهری مذهبی بوده و چون اعراب در فتح ری با مردم آن‌جا صلح کردند آتشکده را باقی گذاشتند.
این کارشناس آثار تاریخی با اشاره به حفاری‌های مختلف می‌افزاید: آتشکده در فضایی حدود هزار متر را از آن خود کرده که بنای اصلی آن در قسمت شرقی از سطح زمین حدود ۱۸ متر ارتفاع داشته و قبلا ۲۰ متر هم خاک روی آن را پوشانده بود یعنی در واقع ۲۰ متر خاکبرداری شده تا به آثار باقی مانده دست یافتند و این بنا حدود ۲۵متر پهنا و ۲۰ متر درازا دارد.
بنای اصلی به‌صورت تالار ستون‌دار بوده که دو ردیف ستون چهارگوشه سه‌تایی داشته و به سه بخش تقسیم می‌شده و جهت آتشکده به صورت شرقی غربی قرار گرفته و در جبهه شرقی، ایوانی بوده که چهار ستون مدور داشته است. بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حملات مختلف به ایران در طول تاریخ خراب شد و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به‌صورت دو میل باقی مانده که ظاهرا در زیر طاق کوچک آتش مقدس قرار می‌گرفته و موبدان در مقابل آن به نیایش می‌پرداختند و قسمت غربی بنا تا حدود بسیاری از بین رفته و دو طبقه آن زیر خاک هنوز حفاری نشده است.وی با اشاره به اینکه قرار بود آثار به دست آمده با ایجاد نمایشگاه و موزه‌ای در این جا نگهداری شود، می‌گوید: آتشکده ری یکی از آثار واقعا دیدنی تهران در چند طبقه است که اگر بررسی‌های علمی و توجه لازم با ایجاد زیرساخت‌ها شود با توجه به نوع طبقات، حفاری و ساختمان سازی کم‌نظیر و تنها آتشکده‌ای که بخش عمده‌ای از آن سالم مانده به مکانی برای گردشگری تبدیل میشود.ابوحمزه با بیان اینکه آثار حفاری شده مدتی همان جا نگهداری می‌شده و سپس به موزه ملی ایران منتقل شده، تصریح میکند: این آتشکده با سنگ، ساروج، خشت و گل ساخته شده و اطراف تپه نیزارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد در این مکان زمانی دریاچه ای نیز وجود داشته است.
این ری‌شناس از عدم توجه به آثار فاخر ری می‌گوید و اضافه میکند: اگر چنین بنایی در تهران یا هر استان دیگری بود یکی از مکان های پر بازدید کننده آن جا بود که روزانه چند هزار نفر بازدید کننده داشت ولی به دلیل عدم داشتن میراث فرهنگی مستقل و جدا متاسفانه زیر نظر تهران اداره میشود و آنچنان رسیدگی لازم و مطلوب صورت نمی‌گیرد؛ بسیاری از آثار تهران به گرد آثار ری نمی‌رسند. حتی آثاری با قدمت زیر صد سال محافظ و نگهبان دارد ولی این اثر کهن مربوط به دوره ساسانی از یگان حفاظت، نگهبان و راهنما و مسیر دسترسی درستی برخوردار نیست.
ابوحمزه معتقد است خیلی از کشورهای اروپایی و عربی مکان و سایتی را که فاقد ارزش تاریخی و… مطرح کرده و از آن برای کشورشان ارزآوری می‌کنند و اگر این بنای ارزشمند به بخش خصوصی با شرایطی واگذار شود بهتر از حال حاضر بهره‌برداری و با توجه به نزدیکی به فرودگاه امام خمینی(ره) به راحتی در آن درآمدزایی میشود.
در حال خروج از آتشکده تیم سه نفری مثل ما برای بازدید وارد شده بودند که در دست آن‌ها تیکه‌ای از آثار شکسته شده که در گوشه و کنار فراوان دیده میشود، وجود دارد و صحبت از به یادگاری بردن و… در میان است و امیدواریم با آن از آتشکده خارج نشوند چون این جا سابقه دزدی آثار حفاری شده که مدتی همان جا نگهداری می‌شده وجود دارد و با دزدی برخی از آن‌ها به موزه ملی منتقل شد.
با انواع و اقسام عدم توجه به ظرفیت گسترده آثار تاریخی و گردشگری شهرستان ری این بنای عظیم و فاخر در همین طوفان چند سال اخیر آسیب جدی به این اثر ملی وارد شد و در پی روزها، ماه‌ها و گذر فصل‌ها و سال‌هایی که باد، باران و آفتاب و تغییرات آب و هوایی در پی دارد هر روز بیشتر از بین می‌رود و در این خبر مرمت و احیای فضای آن در صورت تصویب اعتبار تا یکی دو ماه آینده وعده داده شده که با توجه به سابقه دیرینه این اخبار و به قول ضرب المثل معروف” آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است” بعید است اتفاق خاصی رقم بخورد.
فروش بلیط الکترونیک و ساماندهی، نورپردازی، محوطه‌سازی و ایجاد پارک رویا و توهمی بیش نبود که در کنار سایر آثار تاریخی ری که وضعیتی بهتر از این ندارد تنها باید با چشم بصیرت برای دیدن اقدامات و زیبایی‌هایی که خبررسانی شده در این اثر کهن گام نهاد.
آتشکده ری در سال ۱۳۳۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۴۰۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و از مکان‌های دیدنی شهرستان ری محسوب میشود.
