دانشمندی که با دعای امام زمان (عج) متولد شد/ شیخ صدوق از هجرت و سکونت در ری تا کشف جسد سالم او پس از ۸۰۰ سال

پانزدهم اردیبهشت در تقویم رسمی کشور به عنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق ثبت شده است. شیخ صدوق از مهم‌ترین و اثرگذارترین فقها و محدثان شیعه و نماینده برجسته مکتب حدیثی قم در قرن چهارم هجری است.

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق و ملقب به رئیس‌المحدثین، سرآمد حدیث‌شناسان شیعه است و از این رو که در نقل روایات، جز به راستی سخن نمی‌گفت، به «صدوق» شهرت یافت. او که نزدیک به عصر معصومان می‌زیست، با جمع‌آوری روایات اهل بیت و تألیف آنها در کتاب‌های ارزنده بسیار خدمات کم نظیری به اسلام و تشیع نمود. مشهورترین کتاب برجامانده از او کتاب «من لایحضره الفقیه»، یکی از کتاب‌های چهارگانه حدیث شیعه است.

خود شیخ صدوق از ابوجعفر محمد بن علی بن اسود نقل می‌کند که علی‌ بن حسین بن موسی بن بابویه (پدر شیخ صدوق که صدوق اول نیز خوانده می‌شود) پس از مرگ محمد بن عثمان عَمْری از او (ابوجعفر) خواسته است که از حسین بن روح نوبختی (سومین سفیر) بخواهد که او از امام زمان (عج) بخواهد که دعا کند تا خدا به او پسری بدهد. ابوجعفر می‌گوید من نیز از حسین بن روح درخواست کردم و او این درخواست را به امام زمان رساند و پس از سه روز به من گفت که امام برای علی بن حسین دعا کرده است و برایش فرزندی مبارک متولد می‌شود که خدای عزوجل به سببش او را سود می‌رساند.

تألیف ۳۰۰ اثر علمی

حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌ شده ولی بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست. از دیگر آثار مهم و معروف وی می‌توان «معانی الاخبار»، «عیون الاخبار»، «الخصال»، «علل الشرائع» و «صفات الشیعة» را نام برد.

شیخ صدوق از محضر پدر و تنی چند دیگر از مشایخ مکتب قم علم اندوزی کرد و در سن ۲۰ سالگی به جایگاه والایی در زمینه حدیث رسید. دوران زندگی وی مصادف شد با حکومت سلسله آل‌بویه که شیعی مذهب بودند. به همین دلیل او توانست با فراغ خاطر با نگاهی انتقادی به حدیث بپردازد و سعی در پالایش احادیث کند. شیخ همچنین در این راستا به شهرهای متعددی نیز مسافرت کرد. از برجسته‌ترین شاگردان او می‌توان به این شخصیت‌ها اشاره کرد: سید مرتضی علم‌الهدی، از مشهورترین متکلمان و فقیهان مکتب امامیه، شیخ مفید، علی بن احمد بن عباس نجاشی،‌ هارون بن موسی، علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی و…

تولد در قم، اقامت در شهر ری

شیخ صدوق در شهر قم به دنيا آمد و در همان جا رشد کرد و نزد استادان آن شهر به فراگيرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه از قم به ری آمد. در مواردی، علت مهاجرت شيخ صدوق به ری، درخواست اهالی آن ديار از وی بيان شده و در برخی ديگر از منابع به دعوت مستقيم ركن الدوله از ايشان اشاره شده است.

اما از مجموع مطالب تاريخی موجود، می‌توان چنين استنتاج نمود كه چون آوازه كمالات و قدرت علمی او به ساير نقاط ايران رسيد، امير آل بويه، كه خود فردی دانا، عالم‌دوست و علاقه‌مند به ايجاد جلسات مناظره بين علما بود، از شيخ صدوق دعوت نمود به ری بيايد تا از حضور ايشان در جلسات استفاده شود. با حضور شيخ صدوق در ری، مردم اين شهر، كه بر خلاف قم، اهل سنّت بيشتری در كنار خود می‌ديدند و در مسائل مذهبی درگيری بيشتری با آنان داشتند، از شيخ صدوق درخواست كردند در آنجا سكنا گزيند. اين مسئله مورد توجه و درخواست ركن الدوله نيز گرديد. شيخ صدوق نيز به منظور ادای تكليف شرعی درخواست ايشان را پذيرفت.

قبرستان ابن بابویه، قبرستانی به نام شیخ صدوق

شیخ صدوق در سال ۳۸۱ هجری قمری با بیش از هفتاد سال سن درگذشت و در شهر ری دفن شد. قبر او امروزه در قبرستانی با نام قبرستان ابن‌ بابویه معروف و زیارتگاه مردم است.

قبرستان ابن بابویه قبرستانی در شهر ری و دومین گورستان تهران است که بسیاری از علما و مشاهیر ایران در آن دفن شده‌اند. نام این قبرستان برگرفته از نام محمد بن بابویه یعنی همان شیخ صدوق که در این قبرستان مدفون است.

قبرستان ابن بابویه پیش از ناصرالدین شاه باغ بسیار وسیعی بود، اما در پی کشف جسد سالم فردی در سرداب زیر آن باغ و به دست آمدن سنگی درون سرداب که نشان می‌داد پیکر متعلق به شیخ صدوق است که بیش از ۸۰۰ سال پیش درگذشته، بقعه این دانشمند شیعی قرن چهارم، در آنجا احداث شد.

نوشته‌های تاریخی حکایت از آن دارند که بنای نخستین این آرامگاه به دوران ساسانی برمی‌گردد که در مقطعی به دلیل وقوع سیل در ری ویران شده است. آرامگاه اولیه شیخ صدوق نیز در گذر زمان به خاطر حمله مغولان و جنگ‌های دوره خوارزمشاهیان و تیموریان و حوادث مختلف طبیعی چندین بار تخریب شد؛ به گونه‌ای که سال‌ها در زیر توده‌های خاک پنهان ماند، اما وقتی بقعه شیخ صدوق در این آرامگاه ساخته شود افراد زیادی در اطراف آن به خاک سپرده شدند.