روایت یک مبارز از حال و هوای شهرری در آخرین روزهای حکومت پهلوی
بدون اغراق می‌توان گفت مرور تاریخچه وقایع انقلاب اسلامی بدون ذکر حوادث سیاسی و اجتماعی شهرری در اواخر دهه ۵۰ و به‌ویژه در سال ۱۳۵۷ حکایتی ناتمام است.
همهشهری آنلاین _ رابعه تیموری – نصیبه سجادی: این شهر کهن و تاریخی که در دوره‌های مختلف در حیات سیاسی کشور نقشی قابل توجه داشته در پیروزی انقلاب اسلامی هم یکی از کانون‌های مهم مبارزات سیاسی و انقلابی بوده است. در گزارش زیر «حسن عزیزوکیلی» حال و هوای شهرری در روزهای پایانی حکومت پهلوی را روایت کرده است. حاج عزیزوکیلی از مبارزان انقلابی شهرری به شمار می‌آید و اکنون مسئولیت ستاد اعیاد شعبانیه، ستاد بازسازی عتبات عالیات، جامعه اسلامی کارگران و ستاد عفاف و حجاب شهرستان ری را برعهده دارد.
حاج حسن عزیزوکیلی ناآرامی و التهاب شهرری در سال ۱۳۵۷ را خوب به خاطر دارد. او می‌گوید: «از نخستین روزهای سال جوش و خروش پنهانی مردم در فضای شهرری احساس می‌شد که از آبان سال ۵۶ و شهادت آقاسیدمصطفی فرزند امام(ره) سرچشمه گرفته بود. نخستین نشانه آن هم ۱۴ فروردین مشخص شد که خبر جمع‌آوری ۸ اعلامیه از معابر عمومی شهرری توسط مأموران انتظامی همه جا پیچید. آن زمان در جلسات سخنرانی که دور از چشم مأموران امنیتی رژیم در بسیاری از مساجد و هیأت‌های شهرری تشکیل می‌شد، سخنرانان اتفاقات بعد از شهادت آقاسیدمصطفی مانند توهین به امام(ره) در روزنامه‌ها و اعتراضات مردم یزد، جهرم و اهواز را نقل می‌کردند.
اعتصاب دانشجویان دانش‌سرای شهرری و خودداری آنها از حضور در جلسه امتحان در ۱۹ اردیبهشت به مناسبت چهلمین روز شهادت شهدای یزد، جهرم و اهواز انجام شد و یک هفته بعد، پس از جلسه سخنرانی که در مسجد فیروزآبادی برگزار شد، مردم به خیابان‌ها ریختند تا حمایت خود از اعتصاب دانشجویان را اعلام کنند. آن روز ۲ نفر از انقلابیون ری دستگیر شدند.»
- اعتراض‌های کارگری
صحبت‌های حاج عزیز وکیلی نشان می‌دهد موضع‌گیری و واکنش انقلابی دانشــجویان دانش‌ســرای تحصیلی شهرری تداوم داشته و در سالگرد قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ دانشجویان در همراهی با بازاریان شهرری بار دیگر از حاضر شدن در کلاس‌های درس و جلسات امتحان خودداری کردند. برگزاری جلسات موعظه در حسینیه شهر ری، مسجد امام حسن عسکری(ع) و حسینیه اطهری در شب‌های ماه رمضان (مرداد ماه) زمینه اعتراضات و تظاهرات بزرگ مردم ری در شهریور را به وجود آورد و در اغلب روزهای شهریور سال ۱۳۵۷ راهپیمایی‌های پرشوری برگزار می‌شد که محل اجتماع اهالی و آغاز مسیر حرکت انقلابیون، صحن حضرت عبدالعظیم(ع) بود. حاج عزیز وکیلی در زمان پیروزی انقلاب اسلامی جوانی ۲۵ـ ۲۶ ساله و از کارگران کارخانه چیت ری بوده است.
او درباره اوج‌گیری اعتصابات کارگری شهرری در مهر ۱۳۵۷ می‌گوید: «اوایل مهر نزدیک به ۲ هزار و ۵۰۰ نفر از کارگران کارخانه چیت ری از کار دست کشیدند و در تظاهرات خیابانی با مردم همراه شدند. مدتی بعد کارگران کارخانه ایرانیت شهرری و کاشی سعدی هم به این اعتراضات کارگری پیوستند.»
- صحن حضرت عبدالعظیم(ع) مبدا تظاهرات
فراگیر شدن جریان انقلاب در فعالیت مدارس و دانش‌آموزان شهرری هم بی‌تأثیر نبود و در خبرهای ۱۸ مهر روزنامه رستاخیز خبر تعطیل شدن ۴ مدرسه و دانش‌سرای شهرری بر اثر اعتصابات دانش‌آموزی به چشم می‌خورد. حاج عزیز وکیلی می‌گوید: «فعالیت انقلابی دانش‌آموزان شهرری به این مورد محدود نشد و پس از آن دانش‌آموزان و معلمان شهرری از پایه‌های ثابت تظاهرات‌ها و راهپیمایی‌ها بودند.» عزیزوکیلی دی ماه را زمان اوج‌گیری ناآرامی‌های شهرری در سال ۱۳۵۷ عنوان می‌کند و می‌گوید: «در دهه اول دی سال ۱۳۵۷ تظاهرات پراکنده‌ای در شهرری صورت می‌گرفت که گاهی از صحن حضرت عبدالعظیم(ع) شروع می‌شد و گاهی از میدان‌های اصلی آغاز و به صحن ختم می‌شد. تا اینکه جلسه مشترک روحانیت مبارز شهرری با عده‌ای از انقلابیون تشکیل و مقرر شد راهپیمایی باشکوهی روز ۱۸ دی برگزار کنند تا انعکاس آن در رسانه‌ها باعث تقویت حرکت‌های مردمی سایر شهرستان‌ها شود.»
- قیام ۱۸ دی مردم شهر ری
این مبارز انقلابی شهرری که در بسیاری از اعتراضات مردمی آن دوران حضور داشته، تعریف می‌کند: «۱۸ دی ساعت ۹ صبح مردم در وعدگاه انقلابیون یعنی صحن حضرت عبدالعظیم(ع) جمع شدند و پس از سر دادن شعار به سمت مرکز شهر حرکت کردند. پیشاپیش جمعیت، علمای شهرری مانند آیت‌الله محمد لاله‌زاری و شیخ عبدالرحیم کنی حضور داشتند. تمام اصناف بازار ری و خیابان حرم مغازه‌های خود را تعطیل کرده بودند و صفوف راهپیمایان هر لحظه فشرده‌تر می‌شد. وقتی راهپیمایان به میدان مرکزی شهر رسیدند مأموران از ادامه حرکت آنها به سمت کلانتری جلوگیری کردند و مسیر حرکت راهپیمایان به سمت خیابان ۲۴ متری زکریا ادامه پیدا کرد.
در حالی که کمتر از نیمی از راهپیمایان در خیابان ۲۴ متری و نیمی دیگر آنها در خیابان حرم بودند تیراندازی نیروهای انتظامی شروع شد و عده‌ای از مردم زخمی و شهید شدند.» خبر خروج شاه از ایران در روز ۲۶ دی و آزادی تعدادی از زندانیان سیاسی مانند «محمدجواد موسوی» و «اکرم شیخ حسنی» مرهمی بر احساسات مردم شهرری بود. عصر روز فرار شاه مردم و انقلابیون مجسمه او را از میدان مرکزی شهرری معروف به میدان دایره به زیر کشیدند و در کوچه و خیابان‌های ری چرخاندند.
- میزبانی امام(ره)
پس از فرار شاه با وجود برقراری حکومت نظامی، مردم شهرری بی‌پرواتر از گذشته در اجتماعات انقلابیون تهران و قم شرکت می‌کردند. حاج عزیزوکیلی درباره روز ورود امام(ره) به ایران و حضور ایشان در بهشت زهرا(س) می‌گوید: «تعداد زیادی از اعضای کمیته استقبال از امام(ره) در روز ۱۲ بهمن از مبارزان شهرری بودند که آیت‌الله غیوری از جمله این افراد بود. تمام مسیر حرکت امام(ره) از فرودگاه تا بهشت زهرا(س) گلباران شده بود و جمعیت به اندازه‌ای بود که خودروها نمی‌توانستند حرکت کنند. شب ۱۹ بهمن امام(ره) به همراه فرزندشان حاج احمدآقا به زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) آمدند که تأمین امنیت ایشان کار بسیار دشواری بود و توسط انقلابیونی مانند برادران سبزعلی تأمین شد.»
تعداد زیادی از جوانان انقلابی شهرری و به‌ویژه اعضای گروه «بدر» در جریان مبارزات خود توسط نیروهای امنیتی رژیم شاه دستگیر شده و مدت‌ها در زندان به سر می‌بردند. آزادی این زندانیان در روز ۲۲ بهمن شیرینی پیروزی انقلاب اسلامی را در کام اهالی شهرری دوچندان کرد. این زندانیان آزاد شده بر روی شانه‌های مردم شهرری از زندان به سمت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) حرکت کردند و همراه اهالی این روز تاریخی را جشن گرفتند.
- افراد تأثیرگذار در مبارزات انقلابی اهالی شهر ری
برای به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی خون تعداد زیادی از مردم شهرری بر زمین ریخت و درجریان مبارزات انقلابیون شهرری افرادی مانند آیت‌الها غیوری، حجت‌الاسلام زمانی و حاج یوسف رشیدی علی محمدی نقش هدایتگری داشتند. در گزارش زیر به زندگی و فعالیت‌های سیاسی این ۳ رهبر و فرد شاخص و تأثیرگذار جریان انقلاب اسلامی شهرری پرداخته شده است.
- آیت‌الله سید علی غیوری نجف‌آبادی
آیت‌الله سید علی غیوری از طلاب نجف‌آباد اصفهان بود که در عید غدیر سال ۱۳۴۰ که به دعوت هیأت ملایری‌ها به شهر ری آمد و مقدمات بنای ساخت یک مسجد را فراهم کرد. او شبستان مسجد امام حسن عسکری(ع) را در مدت۴۰ روز ساخت و به‌عنوان نماینده امام(ره) در شهرری ساکن شد. مسجد امام حسن عسکری(ع) به رهبری آیت‌الله غیوری، پیشتاز مبارزه با مفاسد اجتماعی و پایگاه ترویج مرجعیت امام(ع) در شهرری به شمار می‌آمد. ساخت ۲ دبستان دخترانه و پسرانه «سجادیه» و «رضویه» ساخت دارالایتام و راه‌اندازی صندوق قرض‌الحسنه از دیگر اقدامات آیت‌الله غیوری در شهرری بود. به همت او خیابان «سیمان» شهر ری که از لحاظ مفاسد شهره بود، به محیطی فرهنگی و مذهبی تبدیل شد. آیت‌الله غیوری قهوه‌خانه مجاور مسجد خیابان سیمان را که محل فساد بود، تخریب و به جای آن کتابخانه دایر کرد. بر اثر فعالیت‌های آیت‌الله غیوری کمتر کسی در شهر ری یافت می‌شد که مقلد امام(ره) نباشد و استقبال مردم شهر ری از مرجعیت امام خمینی(ره) موجب شد که نخستین شهریه امام(ره) از آنجا فراهم شود.
هنگامی که علما در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) متحصن شدند، منزل غیوری مرکز فعالیت روحانیون انقلابی شد و بسیاری از علما برای گفت‌وگو درباره حوادث روز به خانه وی می‌آمدند که این جلسات خانگی و هیأتی هسته اولیه تشکیل «جامعه روحانیت مبارز» را فراهم کرد. کمک و حمایت خانواده زندانیان سیاسی شهرری از اقدامات قابل توجه آیت‌الله غیوری بود. این روحانی تأثیرگذار شهرری در جریان مبارزات انقلابی خود طعم زندان، شکنجه‌های شدید و تبعید را چشید و در دوره‌های مختلف با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله خامنه‌ای دیدار و همنشینی داشت. مرحوم غیوری از رهبران مبارزات انقلابی مردم ری بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌عنوان امام‌جمعه شهرری و نماینده تهران در دوره چهارم مجلس شورای اسلامی فعالیت داشت. سید علی غیوری ۲۷ آذر سال ۱۳۹۳ به علت ایست قلبی درگذشت و در آستان سیدالکریم(ع) به خاک سپرده شد.
- حجت‌الاسلام «رمضانعلی زمانی نجف‌آبادی»
در هر حادثه سیاسی دوران قبل از انقلاب شهر ری، نشانی از زاهد شهرری به چشم می‌خورد. حجت‌الاسلام «رمضانعلی زمانی نجف‌آبادی» روحانی ۹۰ ساله محله سرتخت که سال گذشته به رحمت خدا رفت، به دلیل تواضع و زهدش به زاهد شهرری شهرت پیدا کرده بود. او در قسمتی از خانه ساده و قدیمی‌اش که ساخت آن ۱۵ سال طول کشید و همراه خانواده‌اش ۱۰ سال بدون آب و برق و مدتی بدون دیوار در آن زندگی کرد، «مکتب الهادی» را تأسیس کرده است؛ حوزه علمیه‌ای که هنوز هم ساختمان آن دیوار به دیوار خانه‌اش است و نقطه آغاز فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی او محسوب می‌شود. او زمانی پس از انتخابش به‌عنوان امام‌جمعه سرتخت، هر شب از بزرگانی مانند آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، محسن قرائتی، محمدتقی فلسفی و ابوالقاسم خزعلی دعوت می‌کرد که در مکتب الهادی(ع) برای جوانان جلسات پرسش و پاسخ بگذارند. بحث‌های روشنگرانه جلسات و استقبال پرشور مردم سبب شد که زمانی بارها و بارها با امام(ره) از نزدیک دیدار و با ایشان گفت‌وگو کند.
حاج آقا زمانی هنگام تدریس امام(ره) در قم به‌عنوان یک طلبه در جلسات عمومی و خصوصی خدمت ایشان می‌رسید و سؤالات خود را می‌پرسید. او مدتی پیش از تبعید امام(ره) از قم مسئول جمع‌آوری شهریه ایشان در شهرری بود که اگرچه این مسئولیت سبب آزار و اذیت و تجسس مکرر مأموران ساواک در زندگی زاهد شهرری شد، اما برکات و آثاری مانند توفیق دیدار امام(ره) برایش به همراه داشت. در سال ۱۳۴۱ وقتی شاه لایحه انجمن‌های ولایتی و ایالتی را مطرح کرد، اعلامیه تند و اعتراض‌آمیز حجت‌الاسلام زمانی و تعدادی از روحانیون شهرری که در حمایت از امام(ره) نوشته شده بود، مردم شهرری را متوجه حوادث اطراف‌شان کرد. بعد از تبعید امام(ره) به پاریس حاج آقا زمانی آرام و قرار نداشت و از هر مسیری که برای پیشرفت نهضت امام(ره) مؤثر می‌دید، وارد می‌شد. روحانی محبوب محله سرتخت از مؤسسان حوزه‌های علمیه «فاطمه‌الزهرا(س)»، «امیرالمؤمنین(ع)»و «سازمان تبلیغات اسلامی شهر ری» است.
- حاج یوسف رشیدی علی محمدی
یکی از پیشگامان جریان انقلاب اسلامی در شهرری «حاج یوسف رشیدی علی محمدی» از مبارزان انقلابی محله ۱۳ آبان بود. پدر حاج یوسف کاسبی زحمتکش بود که نه از سیاست سر در می‌آورد و نه از حکومت نظامی و این مسائل. در جنگ جهانی دوم که ایران دچار هرج و مرج شد و انگیسی‌ها آن را اداره می‌کردند، قسمت‌هایی از شهر به‌عنوان منطقه ممنوعه تعیین شد که عبور و مرور در آن قدغن بود. پدرحاج یوسف که از این موضوع اطلاع نداشت، موقع بازگشت به منزل از این محل عبور کرد و نظامیان او را با گلوله‌کشتند. این اتفاق تلخ که آرامش و سایه پدر را از حاج یوسف گرفت، در انتخاب مسیر زندگی‌اش بسیار تأثیر گذاشت. مبارزات سازمان یافته حاج یوسف رشیدی از عضویت در حزب ملل اسلامی شروع شد.
در این حزب که سال ۱۳۴۲ بعد از سخنرانی امام(ره) در قم و با رهبری «کاظم بجنوردی» شکل گرفت، مبارزان پیرو خط امام فعالیت می‌کردند و در آگاه کردن مردم نقش زیادی داشتند. بعد از فروپاشی حزب در سال ۱۳۴۴ حاج یوسف رشیدی هم شناسایی و زندانی شد. دوره ۶ ماهه زندان او با شکنجه‌ها و سختی‌های فراوان همراه بود، اما وقتی آزاد شد بر اثر از دست دادن شغلش در سازمان هواپیمایی و مراقبت‌های ساواک، برای تأمین مخارج زندگی محرومیت‌هایی کشید که از تحمل شکنجه‌های زندان دشوارتر بود. در آن دوره او در اتاق‌های اجاره‌ای کوچکش با وجود خطر دستگیری به فراریان سیاسی پناه می‌داد و تا فراهم شدن محلی امن از آنها پذیرایی می‌کرد. حاج یوسف بعد از اتفاقات خرداد سال ۱۳۴۲ در برگزاری جلسات سخنرانی انقلابی حسینیه ارشاد و مسجد قبا همکاری می‌کرد و عضو ثابت راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های مخفی انقلابی شهرری بود.
حاج علی محمدی در روز ورود امام(ره) به ایران در گروه انتظامات مراسم استقبال از امام(ره) شرکت داشت و جزو افرادی بود که برای شکل‌گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تلاش کرد. حاج یوسف در دوران جنگ تحمیلی همراه داماد و ۲ پسرش در عملیات‌های مختلف شرکت می‌کرد و فرزندش، هادی، از شهدای نوجوان دوران دفاع‌مقدس است.
