احداث بوستان در حریم برج طغرل به ساختار معماری آن آسیب نمی‌زند

مرتضی ادیب زاده معاون میراث فرهنگی استان تهران درباره انتقاد‌ها از گودبرداری در حریم برج طغرل شهر ری همزمان با کشفیات جدید در حریم این محوطه تاریخی به میزان گفت: کاوش‌های باستان شناسی که در آنجا انجام شده برای شناسایی لایه‌های تاریخی که ما احتمال می‌دادیم وجود داشته باشد انجام شد. ما در حین انجام کاوش‌ها متوجه شدیم در زمان جنگ تحمیلی پناهگاهی در این محدوده ایجاد شده که احداث این پناهگاه تقریبا دو سوم از اراضی ضلع غربی برج طغرل را که برای احداث فضای سبز مدنظر بود را تخریب کرده است. یعنی همان زمان برای احداث پناهگاه گودبرداری شده و خاک زیر و رو شده است. فقط در گوشه‌ای که نزدیک درب ورودی این پناهگاه بود ما به محض اینکه پناهگاه پیدا شد در بیرون از فضای ورودی پناهگاه شروع به توسعه کارگاه کردیم. در نهایت ما توانستیم سازه‌هایی را که بقایایی از ساختار‌های معماری هست و برای تاریخ گذاری دقیق درحال بررسی شدن است و احتمالا مربوط به سده‌های میانی اسلامی و دوره سلجوقی باشد را به دست آوردیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر فعالیت‌های کارگاه به خاطر محدودیت اعتبارات مالی متوقف شده و همکاران ما الان مشغول کار‌های مطالعاتی هستند. اما امیدواریم که بتوانیم بخشی از این کار را توسعه بدهیم. در گذشته طرح‌های مختلفی را برای حریم برج طغرل در نظر گرفته بودند. ما با هرگونه بارگزاری و گودبرداری در آنجا مخالفت کردیم. البته ما از وجود پناهگاه در این محل بی اطلاع بودیم. بعد که با طرح احداث فضای سبز در آنجا بدون بارگزاری موافقت شد، چون مسوولان شهری می‌خواستند سطحی را بپوشانند ما اعلام کردیم نیاز هست اطلاعاتی را از فضا‌های معماری و ساختار‌های احتمالی که در این بخش وجود دارد به دست بیاوریم. چون بخش شرقی محوطه را قبلا مورد کاوش قرار داده بودیم. از این رو باستان شناسان اداره کل مجوز گرفتند و کار آغاز شد.

معاون میراث فرهنگی تهران افزود: درباره نقاطی گمانه زنی صورت گرفت و ما در بخش‌های مختلفی به آن پناهگاه برخورد کردیم که یک سازه بزرگی در زیر زمین اجرا شده بود. در بخشی که فضای معماری وجود دارد ساختار‌ها به شکلی است که ادامه اش تا فضای زیرین پیاده رو و خیابان امتداد پیدا می‌کند. یعنی عملا امکان گسترش فضا به سمت فضا‌هایی که ارگانیک توسعه پیدا می‌کنند وجود ندارد. درواقع کار بسیار دشواری است. مگر اینکه آن خیابان را ببندند و ما کار را به آن سمت ادامه بدهیم. ولی در حد اینکه ما بتوانیم اطلاعاتی به دست بیاوریم تا الان اطلاعات خوبی از معماری این بخش از برج طغرل در اختیار گرفته ایم. اگرچه فضای مسجد و حسینه هم در آنجا بخش‌هایی از این معماری را که در زیر آن فضا‌ها قرار گرفته پوشانده است.

وی درخصوص انتقاد‌ها از میراث فرهنگی به خاطر اجازه برای گودبرداری در حریم برج طغرل به منظور احداث بوستان صدوق گفت: در آنجا گودبرداری صورت نگرفته است. ما اطلاع داریم که در شهر ری و به ویژه اطراف برج طغرل عمق لایه‌های باستانی از حدود دو متر و هفتاد سانتیمتر شروع می‌شود. بر همین اساس آن سطحی که برای احداث بوستان کار شده در حد آواربرداری اولیه بوده است. یعنی در آوار همان ساختار معماری معاصری که تملک و تخریب کرده اند آنجا قرار گرفته است. یعنی گودبرداری انجام نشده است که منجر به تخریب آثار معماری باستانی بشود. اما گودبرداری اصلی ظاهرا در اوایل دوره جنگ تحمیلی انجام شده برای احداث پناهگاه که در سطح وسیع آنجا مورد گودبرداری قرار گرفته است.

ادیب زاده درباره خاک برداری‌هایی که به معماری باستانی آسیب زده گفت: در گوشه‌ای که در نزدیکی ورودی قرار گرفته و منجر به کشف این ورودی شد و ریزش خاک اتفاق افتاد خاکبرداری صورت گرفت. ولی در عمل آثار معماری شاخصی که مد نظر ما باشد با آسیب جدی مواجه نشده است. گرچه این خاکبرداری بدون هماهنگی با ما صورت گرفت، اما قرار بر این بود که در کل پروژه پیش از عملیات اجرایی حتما مطالعات باستان شناسی انجام بشود. ما فضا‌هایی را در نظر گرفتیم و گفتیم در بقیه فضا‌ها می‌توانید کار را در حد کف سازی ادامه بدهید. به این ترتیب هیچ بارگزاری صورت نمی‌گیرد. یعنی فضای سبز با حداقل خاکبرداری انجام می‌شود. نهایت خاکبرداری در آنجا حدود یک متر خواهد بود. این در حالی است که آثار معماری باستانی آنجا تازه از عمق دو و نیم متر به بعد شروع می‌شود.

وی درباره اختلاف نظر‌ها بر سر کاربری زمین خالی موجود در در جبهه غربی برج طغرل گفت: اراضی غربی همین زمین است که در آنجا قرار شده بوستان احداث شود. زمانی قرار بود آنجا تبدیل به پارکینگ بشود. زمان دیگری قرار بود یادمانی در آنجا احداث شود و بارگزاری‌هایی اتفاق بیفتد. درهرحال فضا‌های مختلفی برای این زمین تعریف شد که ما مخالفت کردیم و فقط با یک کاربری فضای سبز بدون بارگزاری و آن هم مشروط به انجام مطالعات باستان شناسی موافقت شد.

معاون میراث فرهنگی تهران با بیان اینکه ساخت و ساز و بارگزاری در حریم برج طغرل ممنوع است افزود: در ضوابط حریم برج قید شده که هرگونه اقدامی باید با نظارت و حضور کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود. ما احداث بوستان را، چون با تخریب و بارگزاری همراه نبود موافقت کردیم. کارشناسان ما در آنجا حضور داشتند و در نهایت کار مطالعات باستان شناسی را هم با کسب مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام دادیم. احداث بوستان صدوق، چون بدون انجام بارگزاری خواهد بود آسیبی به لایه‌های باستانی به دنبال نخواهد داشت. احداث این بوستان در آینده قابل اجرا خواهد بود. یعنی اگر ده سال بعد یک باستان شناس بخواهد به لایه‌های باستانی دسترسی پیدا کند این امکان را خواهد داشت. چون در احداث این بوستان فقط یک کف سازی صورت خواهد گرفت. اما یادآور می‌شوم آن پناهگاهی که در زمان جنگ احداث شده به ساختار معماری باستانی برج طغرل آسیب زده است. یعنی عملا بخش بزرگی از این بوستان بر روی آن پناهگاه احداث می‌شود.

ادیب زاده در واکنش به اینکه درخواست‌هایی برای ایجاد پایگاه مستقل باستان شناسی در شهر ری وجود دارد گفت: این درخواست کنندگان احتمالا از این موضوع اطلاع نداشته اند که ما در شهرری پایگاه داریم. ما سال گذشته پایگاه شهرری را مصوب کردیم و با همکاری اداره کل پایگاه‌ها در وزارتخانه حتی اعتباری هم برای این پایگاه در نظر گرفته شد. قرار بر این شده که محل فعلی پایگاه در ساختمان مرحوم حاکمی در تپه میل باشد. اعتباراتی هم برای تعمیرات و راه اندازی پایگاه به ما اختصاص داده اند که درحال انجام مراحل اداری و مناقصه مربوط به آن هستیم.

وی در پاسخ به اینکه ایجاد پایگاه مستقل برای شهرری چه شرایطی را ایجاد می‌کند گفت: پایگاه‌های پژوهشی به طور متمرکز در یک حوزه جغرافیایی بر اساس اهمیت تاریخی و فرهنگی و توالی باستان شناختی منطقه مستقر می‌شوند و این پایگاه‌ها وظیفه برنامه ریزی و نظارت بر روند مطالعات و پژوهش در آن محدوده را بر عهده دارند. اعم از کار‌های مرمتی، حفاظتی، ثبت آثار و در زمینه‌های مختلف پژوهشی میراث فرهنگی می‌توانند به عنوان بازویی در کنار معاونت میراث فرهنگی استان باشند. درواقع فعالیت‌های این پایگاه مستقیم زیر نظر اداره کل پایگاه‌های وزارتخانه قرار دارد. مدیر پایگاه هم هماهنگی کاملی با حوزه معاونت اداره میراث فرهنگی استان تهران دارد.

ادیب زاده در پاسخ به اینکه ایجاد این پایگاه به معنای یک تحول جدید در شهرری تلقی می‌شود گفت: این پایگاه به طور تخصصی کار‌های مطالعاتی و پژوهشی در حوزه میراث فرهنگی و مباحث باستان شناختی و تاریخی ری را به صورت متمرکز شروع کرده است. بعد از مستقر شدن این پایگاه در ساختمان مرحوم حاکمی قطعا چارت هم تشکیل خواهد شد و فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌تر و متمرکزتر از قبل انجام خواهد شد. از این بابت باید امیدوار بود. چون شهرری به واسطه نزدیکی به پایتخت و پیشینه‌هایی که دارد مدام مورد توجه باستان شناسان و پژوهشگران مختلف بوده و هست. امیدواریم تا استقرار پایگاه پژوهشی فعالیت‌های پژوهشی در شهرری توسعه پیدا کند و شاهد برگزاری رویداد‌های علمی بزرگی در این شهر تاریخی باشیم.