عکس‌های قدیمی از عزاداری محرم در عصر قاجار

در عصر قاجار با شروع ماه محرم خیابان‌ها و کوچه و شهر به پرچم‌های سیاه مزین می‌شد و در تهران نزدیک به دویست هیات مراسم عزاداری برقرار بود؛ در این میان شاهان نیز همراه با مردمی که رسوم و آداب عزاداری محرم را به جا می‌آوردند مراسم سوگواری برگزار می‌کردند.

خواندنی ها

ناصرالدین شاه که سخت خود را شیفته معصومین و بویژه امام حسین (ع) نشان می‌داد شاید بیش از دیگر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری عاشورا می‌دانست. او در طول دوران سلطنت خود با ساخت تکیه دولت که گفته می‌شود بر اساس ساختمان “رویال البرت هال” در لندن طراحی شده بود هر شب مراسم روضه خوانی و سوگواری برگزار می‌کرد. در این میان مورخان علاقه زیاد شاه به اجرای نمایش تعزیه را دلیلی بر بنای تکیه دولت در دوره او می‌دانند.

گفته می‌شود مراسم ویژه عزاداری در تکیه دولت از روز اول محرم و با حضور ده‌ها روضه‌خوان که برای گرم کردن مجلس یکی پس از دیگری به منبر می‌رفتند آغاز می‌شد و آنان اشعاری در رثای سیدالشهدا (ع) با صدایی خوش قرائت می‌کردند و در ادامه با حضور ناصرالدین شاه مراسم تعزیه خوانی آغاز می‌شد و تعزیه خوان‌ها در سکوی مرکزی تکیه به نقل و اجرای مصیبت عاشورا می‌پرداختند.

در کنار مراسم رسمی‌ای که شاه هر ساله برگزار می‌کرد آئین‌ها و سنت‌های ویژه دیگری نیز وجود داشت که مردم پایبند به انجام آن بودند که نذر کردن از مهمترین آن‌ها بود. نقل است در آن روز‌ها کسانی که توانایی اطعام نداشتند هم با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورش، در نذر شریک می‌شدند. حتی پخش لباس سیاه بین فقرایی که توانایی تهیه لباس عزا را نداشتند نیز یکی دیگر نذر‌های رایج در تهران قدیم بود.

از رسوم دیگر عزاداری محرم مراسم قمه زنی بود که در روز عاشورا انجام می‌گرفت و عزاداران کفن پوش در دسته جات چند نفره اقدام به قمه زنی می‌کردند؛ در این میان رسومی مانند زخم زنی، سنگ زنی قفل آجین و شمع آجین کردن بدن وجود داشت که اکنون منسوخ شده است و سال‌های جز نامی از آن برجای نمانده است. عزادارن برای قفل آجین کردن، بدن خود را سوراخ کرده و به آن قفل می‌زدند که عملی بسیار دردناک بوده و گاه به عفونت و بیماری فرد منجر می‌شد.

در آن روز‌ها عکاسان دربار و غیر دربار نیز بی کار نبوده و مراسم عزاداری و آئین‌های عزاداری را به ثبت تصویر می‌رساندند. عکس‌هایی که کسانی، چون محمد حسن میرزا، آنتوان سوریوگین، عبدالله قاجار و تنی چند از دیگر عکاسان قاجار از آئین‌ها عزاداری گرفته‌اند امروز خود یکی از منابع مستند شناخت فرهنگ عزاداری محرم در یکصد سال گذشته است.