با «کرچک» و فواید «روغن کرچک» آشنا شوید
روغن کرچک یکی از انواع روغن‌های گیاهی است که از دانه‌های درختچه کرچک به دست می‌آید و روغنی بسیار پر خاصیت است که در موارد مختلف درمانی، خوراکی و صنعتی از آن استفاده می‌شود.
روغن‌های گیاهی نقش مهمی در تغذیه و سلامتی انسان دارند. اغلب این روغن‌ها را از مغز میوه و دانه گیاهان استخراج می‌کنند. روغن کرچک یکی از پرخاصیت‌ترین روغن‌های گیاهی است که از دانه‌های درختچه زینتی کرچک به دست می‌آید. استفاده مستقیم از دانه‌های کرچک بسیار خطرناک است؛ چراکه پوست دانه‌های کرچک حاوی آنزیم سمی به نام “ریسین” یا “رایسین” است. طی فرایند گرمایش سم روغن کرچک از بین می‌رود و به روغنی پرفایده و بی‌خطر تبدیل می‌شود. از این روغن در موارد مختلف خوراکی، درمانی و صنعتی استفاده زیادی می‌شود.
روغن کرچک به عنوان یک افزودنی در غذاها، دارو‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد. بو و طعم بد روغن کرچک موجب شده است تا کمتر کسی از این روغن برای موارد درمانی استفاده کند. از این روغن به دو روش خوراکی و داروی موضعی می‌توان بهره برد. در ادامه به معرفی درختچه کرچک و خواص روغن کرچک خواهیم پرداخت.
گیاه‌شناسی
گیاه کرچک با نام انگلیسی Ricinus و نام علمی Ricinus communis از خانواده Euphorbiaceae و بومی شرق مدیترانه، آفریقا، بخش‌هایی از جنوب غربی آسیا و هندوستان است. این گیاه تک پایه بنا به محل رویش، طول دوره رشد و زندگی آن متفاوت است. گیاه کرچک در مناطق سردسیری گیاهی یک ساله و در مناطق گرمسیری گیاهی چند ساله محسوب می‌شود. این گیاه در محیط‌های گرم و خشک و گرم و مرطوب فضای زیادی را اشغال می‌کند و به صورت درخت یا درختچه در می‌آید.
مشخصات ظاهری
برگ‌های گیاه کرچک بسیار پهن و بزرگ و معمولا به رنگ‌های سبز و ارغوانی است. برگ‌ها متناوب، پنجه‌ای شکل و دندانه‌دار هستند که با دمبرگی نسبتا بلند به ساقه اصلی گیاه متصل می‌شوند. ساقه گیاه کرچک گرد، بدون کرک و معمولا به رنگ سبز مایل به زرد است. گل‌های کرچک تک جنس هستند که بر روی یک گل آذین خوشه مانند قرار گرفته‌اند. میوه کرچک در واقع یک نوع کپسول سه برچه‌ای است که پس از رسیدن باز می‌شود. درون هر میوه کرچک ۲ تا ۳ دانه قرار دارد. دانه‌های کرچک شبیه به دانه لوبیا و رگه‌دار هستند. از دانه‌های کرچک روغن بدست می‌آید.
گیاه کرچک در ایران
درنواحی جنوبی و مرکزی ایران که آب و هوای گرم و خشک و گرم و مرطوب دارند، درختچه‌های کرچک به گونه‌های مهاجم گیاهی تبدیل شده‌اند. این گیاه را در اکثر مناطق کشورمان می‌توانیم پرورش دهیم. در ایران درختچه کرچک را بیشتر به عنوان گیاهی زینتی کشت می‌کنند. کاشت گیاه کرچک درختچه‌های کرچک در مناطق مرکزی و جنوبی ایران به صورت خودرو وجود دارند. کاشت کرچک به روش کاشت بذر امکان پذیر است. بهترین زمان برای کاشت گیاه کرچک ابتدای فصل بهار است. این درختچه‌ها برای رشد بهتر و رسیدن به مرحله میوه‌دهی نیاز به آبیاری منظم، نور مستقیم و فراوان خورشید، خاک سبک و گرما دارند. گونه‌های گیاهان کرچک پابلند به خشکی مقاوم هستند و در هر نوع خاک رشد می‌کنند.
روغن کرچک چیست
روغن کرچک به انگلیسی Castor oil و به عربی “زیت الخروع” روغنی زرد رنگ است که از خرد کردن، فشردن و سپس حرارت دادن دانه‌های گیاه کرچک تولید می‌شود. ۹۰ درصد روغن کرچک را اسید‌های چرب اشباع نشده تشکیل می‌دهند. روغن کرچک دارای بوی نامطبوع و مزه تلخی است که ممکن است برخی از خوردن آن حالت تهوع بگیرند؛ اما بعضی از این روغن‌ها هستند که طعم و بوی ملایم‌تری دارند.
تاریخ‌چه استفاده از روغن کرچک
هزاران سال است که انسان‌ها از روغن کرچک به عنوان یک درمان‌گر طبیعی برای برخی از بیماری‌ها بهره می‌برند. طب سنتی نشان داد که این روغن در طی فرآیند‌های مختلف قابل استفاده است. باستان‌شناسان در یکی از مقبره‌های مصری دانه‌های کرچک یافتند که قدمت آن‌ها به ۴ هزار سال قبل برمی‌گردد. بر اساس متنی نوشته شده بر روی پاپیروس پزشکان مصری روغن کرچک را برای درمان سوزش چشم موثر می‌دانستند.
کاربردهای روغن کرچک
روغن کرچک در تهیه انواع غذاها، روغن‌های هیدرولیک و روغن ترمز، رنگ، جوهر، پلاستیک، واکس و مواد براق کننده، عطر و… به کار می‌رود. سم خطرناک و کشنده رایسین نیز از دیگر فرآورده‌های جانبی است که در طی تهیه روغن کرچک به دست می‌آید. در سراسر جهان تنها نزدیک به ۱ درصد از تولید روغن کرچک صرف مصارف دارویی یا تولید فرآورده‌های آن برای سلامتی می‌شود.
روغن کرچک در طب سنتی
روغن کرچک در طب سنتی ایران برای افزایش رشد موی سر، مژه و ابرو استفاده می‌شود. این روغن در درمان یبوست، رفع دل درد و نفخ معده، گوش درد و درمان گرفتگی عضلات موثر است. مالیدن روغن کرچک بر سر کودکانی که در حال دندان در آوردن هستند، حرارت سر کودک را کم می‌کند و موجب کاهش علائم آزار دهنده در طول در آمدن دندان‌های نوزاد می‌شود. مصرف منظم این روغن موجب پاکسازی روده‌ها و دفع انگل معده خواهد شد. روغن کرچک دارای خاصیت ضد التهابی است که از گذشته برای درمان زخم‌های سطحی و بیماری‌های آرتریت روماتوئید از آن استفاده می‌کردند.
از جمله ترکیبات مفید در روغن کرچک
ویتامین E، امگا ۹ و امگا ۶ است.
طبع روغن کرچک
در طب سنتی طبع روغن کرچک را گرم و خشک توصیف کرده‌اند.
خواص درمانی روغن کرچک
روغن کرچک، ضد یبوست
شاید یکی از شناخته شده‌ترین کاربردهای دارویی روغن کرچک اثر ملین طبیعی آن باشد. این روغن به عنوان یک محرک عمل می‌کند که حرکت و انقباضات روده را افزایش می‌دهد و موجب پاکسازی روده‌ها می‌شود. روغن کرچک پس از مصرف به سرعت تاثیر می‌گذارد و معمولا برای رفع یبوست بیشترین کاربرد را دارد. مطالعات علمی مختلفی تاکنون خاصیت ملین بودن روغن کرچک را به اثبات رسانده‌اند. هنگامی که اندکی از روغن کرچک را میل می‌کنیم، این ماده در روده کوچک تجزیه می‌شود و اسید ریسینولئیک (اسید چرب اصلی روغن کرچک) آزاد می‌شود. اسید ریسینولئیک در نهایت جذب روده می‌شود و یک اثر ملین قوی را ایجاد می‌کند. استفاده از روغن کرچک در دوز‌های پایین بی‌خطر است. مقادیر بیشتر موجب حالت تهوع، استفراغ و اسهال شدید می‌شود.
روغن کرچک، مرطوب کننده و آبرسان طبیعی پوست
روغن کرچک حاوی اسید چرب غیر اشباع است. از این روغن اغلب در مواد آرایشی و بهداشتی مانند لوسیون‌ها، مرطوب‌کننده‌ها و پاک کننده‌ها (برای افزایش آبرسانی پوست) استفاده می‌کنند. بسیاری از محصولات آبرسان و مرطوب کننده حاوی موادی مضر شامل نگهدارنده‌ها و رنگ‌ها هستند که می‌توانند پوست را تحریک کنند. روغن کرچک یک آبرسان و مرطوب کننده طبیعی است. در ضمن روغنی ارزان است که خاصیت ترکیب بالایی با دیگر روغن‌ها دارد. ترکیب روغن کرچک با روغن بادام، زیتون و نارگیل اثر مرطوب کننده را افزایش می‌دهد. اگر چه استفاده از این روغن بر روی پوست برای بیشتر افراد بی خطر است، می‌تواند در برخی واکنش‌های آلرژی‌زا ایجاد کند.
روغن کرچک مفید برای درمان زخم‌های سطحی
متخصصان طب سنتی عقیده دارند که روغن کرچک می‌تواند در کاهش دوره درمان زخم‌های سطحی و زخم‌های بستر موثر باشد. خاصیت ضد باکتری روغن کرچک محل زخم را ضد عفونی می‌کند و با مرطوب نگه داشتن پوست آسیب دیده از خشک شدن و تجمع سلول‌های مرده پوست می‌کاهد. در یک مطالعه که روی تعدادی از افراد مبتلا به زخم بستر در خانه سالمندان انجام شد، متوجه شدند که روغن کرچک بیش از هر داروی دیگری در بهبود زخم بستر موثر عمل می‌کند.
روغن کرچک و روماتیسم مفصلی
مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از روغن کرچک به صورت موضعی می‌تواند در کاهش التهاب و درد‌های حاصل از التهابات موثر باشد. خواص ضد التهابی روغن کرچک ممکن است برای کسانی که دارای بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید یا پسوریازیس هستند، مفید باشد. آزمایشات مختلف بر روی حیوانات نیز نشان می‌دهند که اسید ریسینولئیک در روغن کرچک به کاهش درد و تورم کمک می‌کند. خاصیت مرطوب کنندگی و ضد‌التهابی روغن کرچک ممکن است به رفع خشکی پوست و التهابات پوستی در بیماران مبتلا به پسوریازیس کمک کند.
درمان آکنه با روغن کرچک
آکنه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی است که می‌تواند باعث ایجاد جوش‌های سر سیاه، جوش‌های چرکی و برجستگی‌های بزرگ و دردناک روی صورت و بدن شود. این بیماری در نوجوانان و جوانان شایع است و ممکن است بر زیبایی چهره تاثیر منفی بگذارد. روغن کرچک دارای خاصیت ضد‌التهابی است که می‌تواند برای کاهش علائم آکنه موثر باشد. آزمایشی نشان داد که عصاره کرچک قدرت ضد باکتری قابل توجهی دارد و مانع از رشد چندین نوع باکتری از جمله باکتری”استافیلوکوکوس اورئوس” می‌شود.
سلامتی و تقویت مو‌های سر با روغن کرچک
استفاده از روغن کرچک برای درخشندگی مو‌ها و رشد و تقویت مو‌های آسیب دیده از گذشته‌های دور تا امروز در طب سنتی ایران رواج دارد. استفاده از این روغن برای مو‌های شکننده، خشک و نازک توصیه می‌شود. اسید چرب موجود در روغن کرچک به نام اسید ریسینولئیک که ۹۰% این روغن را تشکیل می‌دهد، یک تحریک‌کننده گیرنده پروستاگلاندین E۲ است که باعث گشاد شدن رگ‌های خونی و در نتیجه افزایش جریان خون می‌شود. با افزایش جریان خون میزان اکسیژن و مواد مغذی به فولیکول‌های مو می‌رسد و رشد مو‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. پس روغن کرچک می‌تواند رشد مو‌ها را چه روی سر و چه در قسمت ابرو و مژه تحریک کند. علاوه بر این روغن کرچک می‌تواند چربی سر راتنظیم کند و شوره سر را از بین ببرد.
از بین بردن علائم کشیده شدن پوست و ترک‌های شکم ناشی از بارداری و اضافه وزن
معمولا اضافه وزن سریع و بارداری باعث می‌شود تا خطوطی سفید رنگ بر روی پوست بدن به خصوص ناحیه شکم، شانه‌ها و ران‌ها ایجاد شود. استفاده مداوم از روغن کرچک به عنوان یکی از بهترین درمان‌ها برای این عارضه توصیه می‌شود. ترکیبات غنی و اسید‌های چرب روغن کرچک مرطوب کننده و آبرسان قوی است که از ایجاد چنین علائمی جلوگیری می‌کند. برای درمان با روغن کرچک مقداری از این روغن را به پوست بزنید و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه به آرامی و به صورت دورانی ماساژ دهید. روی این ناحیه را با پارچه نازک بپوشانید و آن را گرم نگه دارید. این روش را تا زمان درمان انجام دهید. در صورت مشاهده علائم حساسیت بر روی پوست از مصرف روغن کرچک خودداری کنید.
روغن کرچک برای ترک پا
یکی از مشکلاتی که در ناحیه پا رخ می‌دهد و بر زیبایی آن تاثیر می‌گذارد، ترک پاشنه پاست. اگر شما هم جز کسانی هستید که از ترک پا رنج می‌برید، از روغن کرچک برای درمان استفاده کنید. اثر معجزه‌آسای روغن کرچک در مرطوب کردن پوست باعث شده است تا یک روش درمانی مناسب برای از بین بردن ترک‌های پاشنه پا به حساب بیاید. برای این کار یک تکه پارچه تمیز یا گاز استریل را به روغن کرچک آغشته کنید و روی پوست خشک و ترک خورده پا‌ها و پاشنه پا قرار بدهید. بهتر است با باند ناحیه مورد نظر را ببندید تا پوست خشک مدت طولانی در تماس با روغن باقی بماند.
استحکام و درخشندگی ناخن‌ها با روغن کرچک
بسیاری از خانم‌ها علاوه بر توجه به زیبایی پوست و مو توجه خاصی نیز به ناخن‌های خود دارند و از هر روشی برای تقویت و استحکام ناخن‌هایشان استفاده می‌کنند. ناخن‌های محکم و قوی این امکان را ایجاد می‌کنند تا به اندازه کافی بلند و زیبا شوند. ویتامین E نقش مهمی در سلامت و استحکام ناخن‌ها دارد. روغن کرچک دارای غلظت بالایی از ویتامین E است. تنها کافی است قبل از خواب مقداری از روغن کرچک را روی ناخن‌های‌تان بزنید.
رفع خشکی و ترک لب با روغن کرچک
خشکی لب یکی از رایج‌ترین مشکلات پوستی است که معمولا با شروع فصل پاییز بیش از پیش بروز می‌کند. در این حالت لب‌ها بیشتر خشک و ترک خورده می‌شوند. در صورت مرطوب نکردن لب‌ها ممکن است خشکی و ترک لب به تورم، پوسته پوسته شدن و خونریزی منجر شود. روغن کرچک با خواص مرطوب کننده لب‌ها را از خشکی و ترک خوردن حفظ می‌کند. روغن کرچک یک درمان موثر برای رفع خشکی و ترک لب است. برای این‌کار شب‌ها قبل از خواب لب‌هایتان را با این روغن چرب کنید.
دیگر فواید روغن کرچک شامل موارد زیر است
• در طب سنتی روغن کرچک را برای درمان آرتروز موثر می‌دانند.
• ممکن است روغن کرچک برای از بین بردن چین و چروک اطراف چشم و پیشانی موثر باشد.
• روغن کرچک خاصیت ضد قارچی دارد و برای درمان قارچ‌های پوستی مفید است.
• روغن کرچک دارای تری گلیسیرید است. این ماده یکی از طبیعی‌ترین پاک کننده‌های قوی پوست از آلودگی‌ها به شمار می‌رود.
• در طب سنتی برای درمان خشکی و قرمزی چشم از روغن کرچک استفاده می‌کردند.
عوارض مصرف بیش از حد روغن کرچک
روغن کرچک به طور کلی بی‌خطر است؛ اما می‌تواند در برخی افراد واکنش‌های نامطلوب و عوارض جانبی ایجاد کند.
• می‌تواند موجب زایمان زودرس یا سقط جنین شود. در طب سنتی برای تحریک زایمان از روغن کرچک استفاده می‌شود؛ در نتیجه زنان باردار در طول دوره بارداری از مصرف روغن کرچک خودداری کنند.
• روغن کرچک برای افرادی که دچار یبوست هستند، مفید است و مصرف خودسرانه از آن می‌تواند موجب اسهال شدید شود. اسهال شدید باعث کاهش آب بدن و برهم خوردن تعادل الکترولیت در بدن می‌شود.
• روغن کرچک ممکن است برای برخی ایجاد حساسیت کند. قبل از مصرف مقداری از روغن را روی پوست بمالید. اگر واکنشی شبیه به قرمزی یا خارش در پوست مشاهده نشد، شما به روغن کرچک حساسیت ندارید.
