آیا به تاخیر انداختن زمان آغاز مدرسه در هنگام صبح مفید است؟

تعداد زیادی از پژوهش‌های مرتبط‌با خواب نشان می‌دهند که جامعه‌ی امروز از مشکل کمبود خواب در رنج است و در این میان، نوجوانان یکی از گروه‌هایی هستند که به‌شدت آسیب می‌بینند. به‌همین دلیل، در دهه‌های اخیر پژوهشگرانی از آمریکا و مناطق دیگر جهان درحال بررسی مزایای احتمالی دیرتر شروع کردن مدرسه در طول روز بوده‌اند. درحالی‌که نتایج اولیه امیدوارکننده بوده است، با فرض محدودیت شمار مطالعاتی که تاکنون در این زمینه انجام شده، هنوز روزهای آغازین این حوزه از علم است و نتیجه‌گیری‌های قطعی وجود ندارد.

تا به امروز، بیشتر مطالعات انجام‌شده در این حوزه، اثرات حاصل از ایجاد یک تغییر ایستا در زمان آغاز مدرسه (مثلا شروع دیرتر کلاس‌ها برای یک گروه از دانش‌آموزان) را مورد بررسی قرار داده‌اند. اما چه اتفاقی می‌افتد اگر دراین‌باره با دانش‌آموزان صحبت کنید و به آن‌ها اجازه دهید که زمان آغاز کلاس‌های صبح را انتخاب کنند؟ این همان کاری است که دبیرستانی در آلمان انجام داد. دبیرستان آلسدورف در غرب آلمان برنده‌ی جایزه‌ی روش‌های نوین آموزش در سال ۲۰۱۳ شد و سیستم آموزشی به نام طرح دالتون را اجرا می‌کند که ابتدا در کشور آمریکا توسعه داده شد. طرح دالتون شامل روش‌های انعطاف‌پذیر آموزشی است که به‌صورت شخصی برای هر دانش‌آموزی به کار برده می‌شود و به دانش‌آموز کمک می‌کند که با سرعت خودش دروس را یاد بگیرد. مدارسی در سرتاسر جهان از این اصول استفاده می‌کنند و برای پژوهشگران کرونوبیولوژی (علم مطالعه‌ی ریتم‌های بیولوژیک بدن) دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ، دبیرستان آلسدورف مجالی بی‌نظیر برای مطالعه‌ی این موضوع مهیا کرد که چگونه سیستم یادشده می‌تواند به دانش‌آموزان محروم از خواب کمک کند. پژوهشگران در مقاله‌ی خود توضیح می‌دهند:

وقتی دبیرستانی در آلمان تصمیم گرفت زمان‌های انعطاف‌پذیر آغاز کلاس را برای دانش‌آموزان ارشد (پایه‌های بالاتر) خود ارائه دهد، ما این فرصت را به دست آوردیم که اثرات حاصل از دیرتر شروع شدن مدرسه را مورد مطالعه قرار دهیم.

به‌جای زمان استاندارد شروع کلاس‌ها که اکثر اوقات ۸ صبح است، در سیستم جدید دانش‌آموزان ارشد می‌توانستند تصمیم بگیرند که زمان آغاز کلاس‌ها ساعت ۸ یا ۸:۵۰ صبح باشد (برای سادگی همان ۹ صبح). درمجموع و به‌مدت ۹ هفته، پژوهشگران تلاش کردند که اثرات حاصل از این تغییر سیستم را روی دانش‌آموزان پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم مورد بررسی قرار دهند.

درحالی‌که دانش‌آموزان پایه‌های پایین‌تر باید در همان زمان استاندارد یعنی راس ساعت ۸ کلاس‌های خود را آغاز می‌کردند، دانش‌آموزان بزرگ‌تر دارای این حق انتخاب بودند که کلاس‌های خود را یک ساعت دیرتر آغاز کنند و دوره‌ی از دست‌رفته را در طول هفته جبران کنند. پژوهشگران به‌مدت ۹ هفته (۳ هفته قبل از اجرای سیستم و ۶ هفته پس از تغییر سیستم)، یادداشت‌های مرتبط‌با خواب دانش‌آموزان و نیز داده‌های حاصل از دستگاه هوشمندی را که روی مچ دست آن‌ها بسته شده بود و حرکت آن‌ها را تحت نظارت داشت، جمع‌آوری کردند. پژوهشگران دریافتند به تاخیر انداختن زمان آغاز کلاس‌ها موجب بهتر شدن وضعیت خواب دانش‌آموزان می‌شود. پژوهشگران توصیح می‌دهند:

در مطالعه‌ی ما تقریبا تمام دانش‌آموزان شرکت‌کننده (۹۷ درصد) از مزیت دیرتر شروع شدن کلاس‌ها بهره‌مند شدند و در روزهایی که کلاس‌هایشان از ۹ صبخ آغاز می‌شد، بیشتر می‌خوابیدند (به‌طور متوسط یک ساعت بیشتر).

این یافته‌ی مهمی است زیرا اگرچه به‌نظر آشکار می‌رسد دانش‌آموزانی که یک ساعت دیرتر کلاس‌ها را آغاز می‌کنند، بیشتر می‌خوابند، این تصور نیز وجود دارد که دیرتر شروع شدن زمان مدرسه، دانش‌آموز را تشویق کند که شب قبل از مدرسه به مدت بیشتری بیدار بماند و از این مزیت بهرمند نشود. اگرچه، چنین اتفاقی در این مطالعه نیفتاد و دانش‌آموزان به‌طور متوسط ۱/۱ ساعت بیشتر از حالت طبیعی یعنی وقتی که ساعت ۸ در کلاس حاضر می‌شدند، می‌خوابیدند و زمان خواب آن‌ها از ۶/۹ ساعت به ۸ ساعت افزایش یافت. پژوهشگران توضیح می‌دهند:

یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها درمورد دیرتر شروع شدن زمان مدرسه این است که شاید دانش‌آموزان وسوسه شوند که دیرتر بخوابند؛ یا به‌صورت آگاهانه یا به‌خاطر تغییر در ریتم‌های شبانه‌روزی به‌خاطر مواجهه‌ی دیرتر با نور در هنگام صبح. اگرچه در مطالعه‌ی ما شاهدی وجود ندارد که نشان‌دهنده‌ی تفاوت در زمان به خواب رفتن در بین دو گروه باشد.

چیزی که موجب تعجب دانشمندان شد، تعداد دانش‌آموزانی بود که انتخاب می‌کردند کلاس‌های آن‌ها دیرتر شروع شود. به‌طورکلی، دانش‌آموزان تنها در ۳۹ درصد از موارد شروع دیرتر کلاس‌ها را انتخاب می‌کردند. بااین‌حال، زمانی که دانش‌آموزان دیرتر کلاس‌ها را آغاز می‌کردند، بنا به گزارش خود آن‌ها، وضعیت خوابشان بهتر شده بود و نظرسنجی‌های انجام‌شده در انتهای آزمایش نشان می‌داد که آن‌ها کمتر احساس خستگی کرده، تمرکز بهتری در طول کلاس داشتند و حس می‌کردند توانایی مطالعه‌ی آن‌ها پس از مدرسه در منزل بهتر شده است. البته تمامی این نتایج حاصل گزارش خود دانش‌آموزان بوده است که این نوع داده‌ها به‌گفته‌ی پژوهشگران ممکن است دقیق نباشد.

یکی از مواردی که مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد، آن است که دانش‌آموزان دوست دارند در مورد زمان آغاز کلاس‌های صبح حق انتخاب داشته باشند. پژوهشگران نتیجه‌گیری می‌کنند:

در روزهایی که کلاس‌ها دیرتر آغاز می‌شود، دانش‌آموزان فرصت بیشتری برای خوابیدن دارند و این شاید از تجمع محرومیت‌های خواب در طول هفته کم کند. علاوه‌بر‌این، مخصوصا ازنظر کاربردهای عملی، دانش‌آموزان سیستم انعطاف‌پذیر را ترجیح می‌دهند و پارامترهای ذهنی آن‌ها بهبود می‌یابد.

نتایج این پژوهش در مجله‌ی Sleep منتشر شده است.