گرفتگی عضله چیست؟
گرفتگی عضله به هنگامی ست که عضله به صورت غیر ارادی و به زور منقبض شده و شل نمی‌شود. در حالت عادی وقتی از عضلات استفاده می‌کنیم این کار به صورت ارادی و کنترل شده است. مثل موقعی که از عضلات بازو و ساق پا برای انجام کارهای روزمره استفاده می‌کنیم که مرتب منقبض و بعد شل می‌شوند و ما اندام خود را حرکت می‌دهیم. عضلاتی که از سر، گردن و تنه حمایت می‌کننند نیز به همان ترتیب به صورتی زمان بندی شده منقبض می‌شوند تا وضعیت ما را حفظ کنند. یک عضله (یا حتی چند فیبر یک عضله) که غیر ارادی (بدون خواست شخص) به حالت اسپاسم منقبض مثی‌شود. اگر اسپاسم عضلانی اجباری و ناگهانی باشد، یک نوع گرفتگی عضلانی است. گرفتگی عضلات اغلب موجب سفت شدن واضح یا قابل لمس عضله مذکور است.
گرفتگی عضلات ممکن است چند ثانیه تا یک ربع یا در مواردی هم بیشتر طول بکشد. گرفتگی چند باره عضله تا نهایتا برطرف شدن آن، معمول نیست. گرفتگی ممکن است بخشی از عضله یا کل عضله یا چند عضله را که با هم عمل می‌کنند، درگیر کند؛ مانند عضلاتی که انگشتان مجاور را خم می‌کنند. برخی از گرفتگی‌ها شامل انقباض همزمان عضلات است که به طور معمول اعضای بدن را در جهت مخالف حرکت می‌دهد.
گرفگی عضله بسیار شایع است. تقریبا هر کسی (طبق یک تخمین ۹۵% افراد) در طول زندگی خود، گاهی اوقات دچار گرفتگی عضله می‌ششوند. این وضعیت در بزرگسالان شایع است و با افزایش سن دفعات آن بیشتر می‌شود. البته کودکان نیز دچار گرفتگی در عضلات می‌شوند.
هر عضله‌ای که تحت کنترل ارادی ما باشد می‌تواند دچار گرفتگی شود. گرفتگی‌های شدید به خصوص در پا و به خصوص بیشتر در عضله پشت ساق پا بسیار شایع است. عضلات غیر ارادی اندامهای مختلف مثل رحم، دیواره عروق خون، مثانه و مسیرهای ادراری، نای و نایژه‌ها نیز ممکن است دچار گرفتگی شوند. گرفتگی عضلات غیر ارادی موضوع بحث ما نیست. در اینجا ما بر گرفتگی عضلات اسکلتی تمرکز داریم.
گرفتگی عضلات علل متعدی دارد. گاهی اوقات به دلیل زیاد کار کشیدن از عضلات است. این حالت معمولا موقع ورزش بوجود می‌آید. صدمات عضلانی و کم آبی نیز گرفتگی را تحریک می‌کند. مصرف کم آب موجب کاهش شدید مایعات در بدن می‌شود. علل عمده گرفتگی عضله عبارتند از:
- کشیدگی یا استفاده زیاد از عضله. این شایعترین دلیل است.
- فشردگی عصب‌ها ناشی از مشکلاتی همچون صدمه به نخاع یا یک عصب باریکش در گردن یا کمر
- کم آبی بدن
- کاهش سطح الکترولیت‌هایی همانند منیزیم، پتاسیم سدیم یا کلسیم
- کافی نبودن خونرسانی به عضلات
- بارداری
- داروهایی خاص
- انجام دیالیز
- کم کاری تیروئید
گاهی اوقات علت گرفتگی عضله نامشخص است.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
گرفتگی عضله معمولا بی خطر است و خودبخود بعد از چند دقیقه از بین می‌رود. اما در صورتی که گرفتگی شما به این صورت باشد باید به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- شدید باشد
- چند بار تکرار شود
- با کشش و نوشیدن مایعات کافی بهتر نشود
- زمان زیادی طول بکشد
- همراه با ورم، قرمزی یا احساس گرما باشد
- همراه با ضعف عضله باشد
تشخیص
گرفتگی عضله معمولا بی خطر است و نیازی به درمان ندارد اما همانطور که گفته شد در مواردی که شدید و یا طولانی شود باید به پزشک مراجعه کرد. در این حالت نشانه یک بیماری زمینه‌ای است.
برای اینکه علت گرفتگی عضلات مشخص شود، پزشک معاینه می‌کند. وی این سوالات را از شما می‌پرسد:
- چطور رخ می‌دهد و چقدر طول می‌کشد؟
- کدام عضلات دچار گرفتگی می‌شوند؟
- چه دارویی مصرف می‌کنید؟
- آیا الکل مصرف می‌کنید؟
- عادات ورزشی شما چیست؟
- چه مقدار آب در طول روز می‌نوشید؟
همچنین به احتمال زیاد آزمایش خون برای بررسی سطح پتاسیم و کلسیم در خون برای شما تجویز می‌شود همچنین تست کلیه و عملکرد تیروئید
پزشک در صورت نیاز یک نوار عضله (EMG) را سفارش می‌دهد. این تستی است که فعالیت عضلات را اندازه گیری می‌کند و اختلالات عضله را بررسی می‌کند. MRI هم تست مفیدی است. به این روش از نخاع تصاویر دقیقی گرفته می‌شود. در بعضی مواقع، میلوگرام یا میلوگرافی یا تست تصویری دیگری هم ممکن است مفید باشد. اگر دچار ضعف، درد یا از دست احساس هستید، به پزشک خود اطلاع دهید. این علائم می‌تواند نشانه‌های یک اختلال عصبی باشد.
درمان گرفتگی عضله
به هنگام بروز نخستین علائم اسپاسم برای تسهیل درد گرفتگی، کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید. می‌توانید از هر یک از روشهای زیر استفاده کنید:
- حوله گرم
- پد گرمایی
- حوله سرد
- یخ
کشش عضله گرفته نیز می‌تواند درد عضله را کاهش دهد. اگر عضله پشت پا دچار گرفتگی شده، می‌توانید پا را با دست‌تان به سمت بالا ببرید تا عضله پشت ساق پا را کشش دهید. اگر درد بهتر نشدف داروی ضد التهاب همانند ایبوپروفن مصرف کنید.
گرفتگی عضله می‌تواند خواب را دچار اختلال کند. اگر اینطور شد، با پزشکتان در مورد آرامش بخش عضلات تجویزی صحبت کنید. این دارو به آرامش عضلات و آرام کردن اسپاسم‌ها کمک می‌کند. کنترل علت زمینه‌ای گرفتگی عضلات می‌تواند علائم را بهبود داده و اسپاسم‌ها را کاهش دهد. به عنوان مثال، پزشکان در صورت کمبود کلسیم یا پتاسیم، مکمل تجویز می‌کنند.
پیشگیری
با این روشها می‌توان به پیشگیری از گرفتگی‌ها کمک کرد:
- اجتناب از کم آبی: سعی کنید هر روز مقدار کافی آب بنوشید. مقدار آن بستگی به غذاهایی که می‌خورید، جنسیت، سطح فعالیت، آب و هوا، وضعیت سلامتی، سن و داروهایی که مصرف می‌کنید، دارد. مایعات به انقباض و ریلکس کردن عضلات کمک می‌کند و سلولهای عضلات را هیدراته و کمتر تحریک پذیر نگه می‌دارد. به هنگام ورزش در فواصل منظم مایعات بنوشید و به نوشیدن آب یا مایعات دیگر پس از اتمام ورزش ادامه دهید.
- کشش عضلات: قبل و بعد از هر استفاده‌ای از عضلات برای دوره‌ای طولانی، نرمشهای کششی انجام دهید. اگر به هنگام شب دچار گرفتگی می‌شوید، قبل و بعد از خواب آن، نرمشهای کششی انجام دهید. اپلیکیشن‌های ورزشی گوشی همراه بخشی به عنوان ورزش در رختخواب دارند که برای شما مفید است. ورزش سبکی همچون دوچرخه ثابت برای چند دقیقه قبل از رختخواب نیز به پیشگیری از گرفتگی عضلات به هنگام خواب کمک می‌کند.
- ورزش نکردن بلافاصله پس از غذا خوردن
- کاهش مصرف غذا و نوشیدنی‌های حاوی کافئین همانند قهوه و شکلات
- افزایش جذب کلسیم و پتاسیم بطور طبیعی با نوشیدن شیر و آب پرتقال و خوردن موز
- از پزشک بخواهید تا برای شما مکمل ویتامین تجویز کند تا مطمئن شوید که بدن شما مواد مغذی و معدنی کافی را دریافت می‌کند.