انواع مختلفی از داروی ضد حساسیت بهصورت قرص، شربت، داروی استنشاقی، اسپری بینی، قطره چشمی، کرم‌های پوستی و داروهای تزریقی وجود دارد. بعضی از انواع این دارو بدون نسخه و بعضی تجویزی هستند. در ادامه با انواع داروهای ضد حساسیت، موارد مصرف و عوارض آنها بیشتر آشنا می‌شویم. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
به‌طور کلی، درمانی برای حساسیت وجود ندارد اما انواع مختلفی از داروهای تجویزی و بدون نسخه هستند که می‌توانند علائم آزاردهنده حساسیت را کاهش دهند. ازجمله این داروها می‌توان به آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضداحتقان، کورتیکواستروئیدها، داروهای ترکیبی و ایمن درمانی (ایمونوتراپی) اشاره کرد.
۱. آنتی‌هیستامین‌ها
سال‌هاست که آنتی‌هیستامین برای درمان علائم حساسیت استفاده می‌شود. آنتی‌هیستامین‌ها همه علائم حساسیت را از بین نمی‌برند اما برای ازبین‌بردن علائم حساسیت فصلی و حساسیت‌های غذایی مناسب هستند.
نحوه اثر آنتی‌هیستامین
زمانی‌که در معرض ماده حساسیت‌زا (آلرژن) مثل گرده گل قرار می‌گیرید سیستم ایمنی شما تحریک می‌شود و به ماده آلرژن واکنش نشان می‌دهد. این واکنش در افراد مبتلا به حساسیت شدیدتر است. در این زمان، سلول‌های سیستم ایمنی ماده‌ای به نام هیستامین آزاد می‌کنند که این ماده با اتصال به گیرنده‌های عروق خونی موجب گشادشدن آنها می‌شود. هیستامین همچنین به سایر گیرنده‌هایی متصل می‌شود که در ایجاد قرمزی، تورم، خارش یا تغییر ترشحات نقش دارند. آنتی‌هیستامین‌ها با مسدودکردن هیستامین و جلوگیری از اتصال آن به گیرنده، جلوی این علائم را می‌گیرند.
عوارض جانبی آنتی‌هیستامین
آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر عوارض جانبی کمتری دارند؛ بنابراین می‌توانند مؤثرتر باشند. بعضی از عوارض اصلی آنتی‌هیستامین‌ها شامل موارد زیر است:
- خشکی دهان؛
- خواب‌آلودگی؛
- سرگیجه؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- بی‌قراری و بدخلقی (در بعضی از کودکان)؛
- مشکل دفع؛
- تاری دید؛
- گیجی.
هشدار!
– قبل از خواب، رانندگی یا انجام کارهایی که به هوشیاری نیاز دارد از آنتی‌هیستامین استفاده نکنید.
– ممکن است آنتی‌هیستامین با سایر داروها تداخل داشته باشد. قبل از استفاده، برچسب روی دارو را مطالعه کنید.
– اگر پروستات بزرگ‌شده، بیماری قلبی، فشار خون بالا، مشکل تیروئید، بیماری کلیوی یا کبدی، انسداد مثانه یا گلوکوم دارید قبل از مصرف آنتی‌هیستامین با پزشک صحبت کنید. همچنین درصورت بارداری یا شیردهی، با پزشک مشورت کنید.
انواع آنتی‌هیستامین
قرص‌ها و شربت‌ها
شربت و قرص ضد حساسیت حاوی آنتی‌هیستامین بهصورت بدون نسخه و تجویزی هستند. آنها آب‌ریزش بینی، خارش یا آب‌ریزش چشم، کهیر، تورم و سایر علائم و نشانه‌های حساسیت را کاهش می‌دهند.
آنتی‌هیستامین‌های خوراکی خواب‌آور شامل موارد زیر است:
- دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine)؛
- کلرفنیرامین (Chlorpheniramine).
احتمال خواب‌آلودگی با آنتی‌هیستامین‌های زیر کمتر است:
- سیتریزین (Cetirizine)؛
- دس‌لوراتادین (Desloratadine)؛
- فکسوفنادین (Fexofenadine)؛
- لووستیریزین (Levocetirizine)؛
- لوراتادین (Loratadine).
اسپری‌های بینی
اسپری بینی حاوی آنتی‌هستامین باعث قطع و درمان عطسه، خارش یا آب‌ریزش بینی، گرفتگی سینوس و آب‌ریزش از عقب بینی می‌شود.
عوارض جانبی این نوع از آنتی‌هیستامین‌ها طعم تلخ، خواب‌آلودگی یا احساس خستگی است.
اسپری بینی تجویزی حاوی آنتی‌هیستامین شامل موارد زیر است:
- آزلاستین (Azelastine)؛
- اولوپاتادین (Olopatadine).
قطره چشمی
قطره‌های چشمی حاوی آنتی‌هیستامین می‌توانند علائم قرمزی، ورم و خارش چشم را کم کنند. این قطره‌ها می‌توانند ترکیبی از آنتی‌هیستامین و سایر داروها باشند.
عوارض جانبی آنها ممکن است سردرد و خشکی چشم باشد. اگر قطره‌های آنتی‌هیستامین چشم‌تان را می‌سوزاند، سعی کنید آنها را در یخچال نگهداری کنید یا قبل از استفاده از قطره اصلی، از اشک مصنوعی (که در یخچال نگهداری شده است) استفاده کنید.
چند نمونه از قطره‌های چشمی شامل موارد زیر است:
- کتوتیفن (Ketotifen)؛
- اولوپاتادین (Olopatadine)؛
- امداستین (Emedastine)؛
- لووکاباستین (Levocabastine)؛
- فنیرامین (Pheniramine)
- نفازولین (Naphazoline).
۲. داروهای ضداحتقان
داروهای ضداحتقان برای رهایش سریع و موقت گرفتگی بینی و سینوس به کار می‌روند.
نحوه اثر داروی ضداحتقان
طی واکنش حساسیتی، گاهی بافت بینی در تماس با ماده حساسیت‌زا متورم می‌شود. این تورم مایع و مخاط تولید می‌کند. عروق خونی در چشم هم ممکن است متورم شوند که موجب قرمزی می‌شود. داروی ضداحتقان با جمع‌کردن تورم بافت بینی و عروق خونی، علائم تورم و احتقان بینی، ترشح مخاط و قرمزی را از بین می‌برد.
عوارض جانبی داروهای ضداحتقان
این داروها ممکن است فشار خون را بالا ببرند؛ به همین دلیل معمولا برای افرادی با فشار خون بالا یا و نیز مبتلایان به گلوکوم توصیه نمی‌شود.
همچنین ممکن است این داروها موجب بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری و محدود شدن جریان ادرار شوند.
انواع داروی ضداحتقان برای حساسیت
قرص‌ها و شربت‌ها
داروهای ضداحتقان خوراکی مانند قرص ضد حساسیت برای ازبین‌بردن گرفتگی بینی و سینوس‌ها با علت آلرژی فصلی به کار می‌روند. بسیاری از داروهای ضداحتقان مانند سودوافدرین (pseudoephedrine) بدون نسخه عرضه می‌شوند.
تعدادی از داروهای ضد حساسیت خوراکی، ترکیبی از ضداحتقان و آنتی‌هیستامین هستند، مثل:
- زیرتک (سیتریزین و سودوافدرین)؛
- کلارینکس (دس‌لوراتادین و سودوافدرین)؛
- آلگرا (فکسوفنادین و سودوافدرین)؛
- کلاریتین (لوراتادین و سودوافدرین).
اسپری و قطره بینی
اسپری و قطره ضداحتقان بینی در صورتی گرفتگی بینی و سینوس‌ها را از بین می‌برد که فقط برای مدت کوتاهی استفاده شود. استفاده از این نوع دارو برای بیش‌از سه روز متوالی می‌تواند موجب بازگشت گرفتگی یا بدتر شدن شرایط شود.
از جمله اسپری و قطره بینی ضداحتقان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اکسی‌متازولین (Oxymetazoline)؛
- تتراهیدروزولین (Tetrahydrozoline).
۳. کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها با مهار التهاب مربوط به حساسیت، علائم را از بین می‌برند.
عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها
استروئیدها به‌ویژه اگر بهصورت خوراکی، مرتب و برای مدت طولانی استفاده شوند، ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.
عوارض جانبی استروئیدها در کوتاه‌مدت:
- اضافه وزن؛
- احتباس آب در بدن؛
- فشار خون بالا.
عوارض جانبی استروئیدها در طولانی‌مدت:
- توقف رشد؛
- دیابت؛
- آب‌مروارید؛
- پوکی استخوان؛
- ضعف عضلانی.
انواع کورتیکواستروئیدهای ضد حساسیت
قرص‌ها و شربت‌ها
شربت و قرص ضد حساسیت حاوی کورتیکواستروئید معمولا برای درمان چندین علامت ناشی از انواع واکنش‌های حساسیتی کاربرد دارند.
استفاده طولانی‌مدت از این داروها می‌تواند موجب آب‌مروارید، پوکی استخوان، ضعف عضلانی، زخم معده، افزایش قند خون و تأخیر در رشد کودکان شود.
کورتیکواستروئیدهای خوراکی تجویزی شامل موارد زیر است:
- پردنیزولون؛
- پردنیزون (Prednisone)؛
- متیل پردنیزولون (Methylprednisolone).
اسپری‌های بینی
اسپری کورتیکواستروئید گرفتگی، عطسه و آب‌ریزش بینی را مهار می‌کند و از بین می‌برد.
عوارض جانبی آن می‌تواند شامل طعم ناخوشایند، تحریک‌پذیری بینی و خونریزی بینی باشد. اسپری‌های ضد حساسیت حاوی کورتیکواستروئید شامل موارد زیر است:
- بودزوناید (Budesonide)؛
- فلوتیکازون فوروات (Fluticasone furoate)؛
- فلوتیکازون پروپیونتات (Fluticasone propionate)؛
- مومتازون (Mometasone)؛
- تریامسینولون (Triamcinolone).
برای افرادی که با احساس ریزش مایع در گلو یا طعم ناخوشایند این اسپری‌ها مشکل دارند، دو نوع اسپری وجود دارد:
- بکلومتازون (Beclomethasone)؛
- سیکلزوناید (Ciclesonide).
داروهای استنشاقی
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی به‌عنوان بخشی از درمان روزانه آسم به کار می‌روند.
عوارض جانبی این داروها معمولا خفیف است و می‌تواند شامل تحریک دهان و گلو و عفونت‌های مخمر دهانی باشد.
بعضی از داروهای استنشاقی ترکیب کورتیکواستروئیدها با گشادکننده برونش (نایژه) هستند.
داروهای استنشاقی تجویزی شامل موارد زیر است:
- بکلومتازون؛
- بودزوناید؛
- سیکلزوناید؛
- فلوتیکازون؛
- مومتازون.
قطره چشمی
زمانی‌که سایر درمان‌ها مؤثر نباشد، قطره‌های چشمی کورتیکواستروئیدی برای رهایی از خارش، قرمزی یا آب‌ریزش مداوم چشم استفاده می‌شود.
متخصص چشم (افتالمولوژیست) معمولا به‌دلیل خطر ایجاد مشکلاتی مانند آب‌مروارید، گلوکوم و عفونت، روند استفاده از این داروها را بررسی می‌کند.
از جمله قطره‌های چشمی کورتیکواستروئیدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فلورومتولون (Fluorometholone)؛
- لوتپردنول (Loteprednol)؛
- پردنیزولون (Prednisolone).
کرم‌های پوستی
کرم‌های کورتیکواستروئیدی واکنش‌های حساسیت پوستی مانند خارش، قرمزی یا زخم را از بین می‌برند. بعضی کرم‌های پوستی کورتیکواستروئیدی با پتانسیل پایین بدون نسخه عرضه می‌شوند؛ اما برای استفاده طولانی‌مدت این داروها (بیش از چند هفته) با پزشک مشورت کنید.
عوارض جانبی این کرم‌ها شامل تغییر رنگ و تحریک پوستی است. مصرف طولانی‌مدت این کرم‌ها، به‌ویژه در مورد کورتیکواستروئیدهای تجویزی قوی‌تر، می‌تواند موجب نازک شدن پوست و تغییر غیرطبیعی هورمون شود.
از جمله کرم‌های کورتیکواستروئیدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بتامتازون؛
- دزوناید (Desonide)؛
- هیدروکورتیزون (Hydrocortisone)؛
- مومتازون؛
- تریامسینولون.
۴. تثبیت‌کننده‌های ماست‌سل (Mast cell stabilizers)
تثبیت‌کننده‌های ماست‌سل رهایش مواد شیمیایی سیستم ایمنی (که در واکنش حساسیتی نقش دارند) را مهار می‌کنند. این داروها معمولا بی‌خطر هستند اما لازم است چند روز استفاده شوند تا تأثیر کاملی داشته باشند و معمولا زمانی استفاده می‌شوند که یا آنتی‌هیستامین‌ها به‌خوبی کار نمی‌کنند یا عدم تحمل آنتی‌هیستامین وجود دارد. بعضی از این داروها اثرات ضدالتهابی دارند اما معمولا به اندازه استروئیدها مؤثر نیستند.
عوارض جانبی
گاهی تحریک‌پذیری گلو، سرفه یا جوش پوستی ایجاد می‌شود. تثبیت‌کننده‌هایی که بهصورت قطره چشمی هستند ممکن است موجب سوزش و خارش چشم یا تاری دید شوند.
انواع تثبیت‌کننده‌های ماست سل
اسپری بینی
از انواع اسپری بینی بدون نسخه می‌توان به کرومولین (Cromolyn) اشاره کرد.
قطره چشمی
قطره‌های چشمی تجویزی شامل موارد زیر است:
- کرومولین؛
- لودوکسامید (Lodoxamide)؛
- ندوکرومیل (Nedocromil).
۵. مهارکننده‌های لوکوترین (Leukotriene inhibitors)
این داروی خوراکی نشانه‌ها و علائم حساسیت شامل گرفتگی بینی، آب‌ریزش بینی و عطسه را از بین می‌برد. تنها یک نوع دارو به‌نام مونته لوکاست (montelukast) به‌عنوان داروی ضد حساسیت فصلی مجوز گرفته است و می‌تواند همراه با سایر داروها تجویز شود.
نحوه اثر
مهارکننده لوکوترین نوعی داروی تجویزی است که علائم ناشی از نوعی ماده شیمیایی به نام لوکوترین را مهار می‌کند.
عوارض جانبی
- درد معده یا زخم معده؛
- سوزش سر دل؛
- تب؛
- چرک بینی؛
- سرفه؛
- جوش؛
- سردرد؛
- تحریک‌پذیری.
هشدار!
مهارکننده‌های لوکوترین در بعضی افراد می‌توانند علائم روان‌شناختی مانند اضطراب، افسردگی، خواب‌های عجیب‌وغریب، مشکلات خواب و افکار یا رفتار مربوط به خودکشی را ایجاد کنند.
۶. ایمونوتراپی آلرژن
ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی در اصل، نوعی درمان است که به سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. ایمونوتراپی باید زمانی استفاده شود که سایر روش‌های درمانی مؤثر یا قابل‌تحمل نیستند؛ همچنین برای کاهش علائم آسم در بعضی بیماران مؤثر است.
نحوه اثر
هدف ایمونوتراپی تربیت سیستم ایمنی بدن برای واکنش ندادن به آلرژن‌ها است. ایمنی‌درمانی به‌دقت زمان‌بندی می‌شود و به‌تدریج افزایش می‌یابد.
انواع ایمونوتراپی ضد حساسیتی
داروهای تزریقی
ایمونوتراپی ممکن است با تزریقات دنباله‌دار و معمولا یک یا دو بار در هفته انجام شود. بسته به تحمل بیمار ممکن است دُز تزریقی بهصورت هفته‌ای یا هر دو هفته یک بار افزایش یابد. تزریق دُز حداکثری ممکن است هر دو تا چهار هفته در طول یک سال انجام شود.
عوارض جانبی داروهای تزریقی
عوارض جانبی تزریق می‌تواند شامل تحریک در محل تزریق و علائم حساسیتی مثل عطسه، گرفتگی یا کهیر باشد. در موارد نادر، شات‌های تزریقی می‌تواند موجب آنافلاکسی شود. آنافلاکسی نوعی واکنش تهدیدکننده زندگی است که موجب تورم در گلو، تنگی نفس و علائم دیگر می‌شود.
ایمونوتراپی زیرزبانی یا اسلیت (SLIT)
در این نوع ایمونوتراپی، قرص دارای پایه آلرژن را زیر زبان‌تان قرار می‌دهید و صبر می‌کنید تا جذب شود. این درمان علائم آب‌ریزش بینی، گرفتگی، سوزش چشم و سایر علائم مربوط به حساسیت فصلی را کاهش می‌دهد. همچنین علائم آسم را بهبود می‌بخشد.
قرص ضد حساسیت اسلیت حاوی ریزگردهایی است که مقاومت بدن شما در برابر عوامل حساسیت‌زا را افزایش می‌دهد. این ریزگردها از عصاره گرده علف‌های مختلف به دست می‌آیند، مثل:
- ابروسیای کوتاه‌قد؛
- علف شیرین بهاری، تیموتی و علف آبی کنتاکی؛
- علف تیموتی.
۷. داروهای بیولوژیکی
بعضی داروها یک واکنش خاص در سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهند و سعی می‌کنند مانع ایجاد آن شوند. این داروها نیز تزریقی هستند. دو نمونه از این داروها عبارت‌اند از:
- داپیلومب (dupilumab) که داروی ضد حساسیت پوستی است؛
- اومالیزوماب (omalizumab) که برای درمان آسم یا کهیری به کار می‌رود که با سایر داروها قابل‌درمان نیست.
عوارض جانبی
عوارض جانبی داروهای بیولوژیکی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- قرمزی؛
- خارش یا سوزش چشم؛
- تحریک محل تزریق.
۸. شات‌های اورژانسی اپی‌نفرین
شات‌های اپی‌نفرین برای درمان آنافلاکسی استفاده می‌شوند. خود شخص می‌تواند این دارو را که همراه یک سرنگ و سوزن است تزریق کند (خودتزریقی). اگر به غذاهای خاص مانند بادام‌زمینی یا به نیش زنبور حساسیت شدید دارید، لازم است دو سرنگ اپی‌نفرین همراه‌تان داشته باشید.
گاهی تزریق دوم هم لازم است؛ بنابراین باید با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
پزشک نحوه تزریق را به شما آموزش می‌دهد. حتما نوع داروی تزریقی موردنظر پزشک را تهیه کنید زیرا گاهی اسامی تجاری مختلف روش تزریق متفاوتی دارند. همچنین قبل از اینکه تاریخ انقضای دارو بگذرد آن را با داروی جدید جایگزین کنید.
بعضی داروهای تزریقی شامل موارد زیر است:
- آدرناکلیک؛
- اپی‌پن (Epi pen).
۹. درمان‌های بدون نسخه
بعضی درمان‌های بدون نسخه می‌توانند علائم حساسیت را کاهش دهند:
- محلول نمکی که بهصورت اسپری بینی موجود است و برای ازبین‌بردن گرفتگی بینی، رقیق‌شدن مخاط و جلوگیری از سفت‌شدن مخاط بینی استفاده می‌شود. در این اسپری هیچ دارویی به کار نرفته است.
- اشک‌های مصنوعی که هیچ دارویی در آنها به کار نرفته است و برای خارش، آب‌ریزش و قرمزی چشم استفاده می‌شوند.
نگاهی به بهترین داروهای ضد آلرژی در سال ۲۰۲۱
بهترین داروی خوراکی
- فکسوفنادین: قرص ضد حساسیت غیرخوابآور حاوی آنتی‌هیستامین است که روی سطح انرژی شما تأثیر نمی‌گذارد.
بهترین داروی تجویزی قوی
- زیرتک (Zyrtec): می‌توانید از این دارو برای زمانی بیشتر از ۲۴ ساعت استفاده کنید.
بهترین داروی ضد حساسیت کودکان
- زیرتک کودکان: برای کودکان زیر ۲ سال قابل‌استفاده است و روزانه تنها یک دُز برای بهبود شرایط نیاز است.
بهترین داروی غیرخوابآور
- کلاترین: برای انواع حساسیت‌ها ازجمله کپک، گردوغبار یا هر چیز دیگری مناسب است.
بهترین اسپری بینی
- رینوکورت (Rhinocort): یک بار اسپری‌کردن آن در روز، به اندازه کافی داروی بودزوناید را برای از بین‌بردن گرفتگی بینی، عطسه و آب‌ریزش بینی تأمین می‌کند.
بهترین داروی ضد حساسیت قبل از خواب
- بنادریل (Benadryl): همزمان علاوه‌بر اینکه می‌خوابید، علائم حساسیت و سرماخوردگی‌تان هم درمان می‌شود.
بهترین داروی طبیعی
- ریشه گزنه، عصاره آناناس (برومیلین)، باباآدم جنگلی، کوئرستین.
بهترین دارو برای حساسیت به حیوانات
- زایزل (Xyzal): علائم حساسیت به حیوانات را تسکین می‌دهد.
بهترین داروی ضد آلرژی فصلی بدون نسخه
- اگر حساسیت فصلی دارید آنتی‌هیستامین‌های سریع‌الاثر می‌توانند انتخاب خوبی باشند. از جمله این داروها می‌توان به آلگرا (Allegra) و زیرتک اشاره کرد.
مؤثرترین داروی بدون نسخه
- مؤثرترین داروی بدون نسخه به نوع ماده حساسیت‌زا و علائمی که در شما ایجاد می‌کند بستگی دارد. بااین‌حال آنتی‌هیستامین‌ها می‌توانند انتخاب خوبی باشند.
نکات پایانی
با پزشک همکاری کنید تا داروی ضد آلرژی مؤثر برای‌تان تجویز شود. بعضی داروهای بدون نسخه عوارض جانبی دارند و بعضی داروهای ضد حساسیت در ترکیب با سایر داروها می‌توانند موجب مشکل شوند.
در زمان استفاده از دارو میزان اثرگذاری و مقدار داروی مصرفی را در نظر داشته باشید. این کار به پزشک کمک می‌کند تا روند درمانی مناسب‌تری را انتخاب کند. شاید لازم شود چند دارو را امتحان کنید و ببینید کدام‌یک اثر بیشتر و عوارض جانبی کمتری برای شما دارد.
در موارد زیر حتما با پزشک مشورت کنید:
- اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی به سر می‌برید.
- اگر از داروی ضد حساسیتی استفاده می‌کنید که تأثیری ندارد.
- اگر از داروهای دیگری مثل مکمل‌های گیاهی استفاده می‌کنید.
- بیماری مزمن مثل دیابت، گلوکوم، پوکی استخوان یا فشار خون بالا دارید.
- اگر کودک شما دچار آلرژی است: کودکان نسبت به بزرگ‌سالان به دُزهای متفاوتی از دارو یا داروهای متفاوتی نیاز دارند.
- اگر فرد مسنی دچار آلرژی است: بعضی داروهای ضد حساسیت می‌توانند در افراد مسن موجب گیجی، مشکلات مجاری ادراری یا عوارض جانبی شوند.