دیالیز یکی از روش‌های درمانی برای افرادی است که مشکلات کلیوی دارند. در واقع، در این روش، دستگاه‌های مخصوص وظایف کلیه در بدن را انجام می‌دهند. این روش درمانی از دهه ۱۹۴۰ انجام می‌شود. در ادامه، درمورد دیالیز و انواع آن و عوارضی که دارد بیشتر می‌خوانید.
دیالیز چیست؟
کلیه‌ها با دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن، خون را فیلتر و تصفیه می‌کنند. این مواد زائد به مثانه فرستاده می‌شوند و از طریق ادرار دفع می‌شود. نارسایی کلیه در مرحله نهایی، زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد از عملکرد طبیعی خود را انجام می‌دهند.
در صورت ازکارافتادن کلیه‌ها، دیالیز عملکرد آنها را انجام می‌دهد. دیالیز درمانی است که در طی آن، خون را با استفاده از دستگاهی مخصوص تصفیه می‌شود. این روش درمانی به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن، در زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند کار خود را انجام دهند، کمک می‌کند.
چرا از دیالیز برای درمان بیماران استفاده می‌شود؟
کلیه‌ها اگر عملکرد صحیحی داشته باشند، از تجمع آب اضافی و مواد زاید و سایر ناخالصی‌ها در بدن جلوگیری می‌کنند. این ارگان بدن، همچنین به کنترل فشارخون و تنظیم سطح عناصر شیمیایی در خون کمک می‌کند. این عناصر ممکن است شامل سدیم و پتاسیم باشند. کلیه‌ها حتی نوعی از ویتامین دی را فعال می‌کنند که جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد.
وقتی کلیه‌ها به‌دلیل بیماری یا آسیب نتوانند این عملکردها را انجام دهند، این روش درمانی بدن را تا حد ممکن در حالت عادی نگه می‌دارد. بدون این روش، نمک‌ها و سایر مواد زائد در خون جمع می‌شوند، بدن را مسموم می‌کنند و به سایر اندام‌ها آسیب می‌رسانند. یکی از نشانه‌های مشکل کلیه رنگ ادرار است. رنگ ادرار کلیه سالم طیفی از زرد کم‌زنگ تا زرد کهربایی است. با این حال، دیالیز درمانی برای بیماری‌های کلیه یا سایر مشکلات مؤثر بر کلیه‌ها نیست. ممکن است درمان‌های متفاوتی برای رفع این مشکلات موردنیاز باشد. در واقع، دیالیز فقط بخشی از وظایف کلیه را بر عهده می‌گیرد.
انواع دیالیز کلیه
سه نوع مختلف دیالیز وجود دارد.
۱. همودیالیز
همودیالیز رایج‌ترین نوع دیالیز است. در این فرایند، از کلیه مصنوعی (همودیالیزر) برای حذف مواد زائد و مایع اضافی از خون استفاده می‌شود. در این روش، خون از بدن خارج و از طریق کلیه مصنوعی فیلتر می‌شود. سپس، خون تصفیه‌شده با کمک دستگاه دیالیز به بدن بازگردانده می‌شود. برای اینکه خون به کلیه مصنوعی منتقل شود، پزشک یک جراحی برای ایجاد یک نقطه ورود (دسترسی عروقی) به رگ‌های خونی انجام می‌دهد. ۳ نوع ورودی عبارت‌اند از:
- گرافت یا پیوند AV: این روش یک لوله حلقه‌ای است؛
- کاتتر دسترسی عروقی: این وسیله ممکن است در سیاهرگ بزرگ گردن وارد شود؛
- فیستول شریانی (Arteriovenous (AV) fistula):در این روش، یک شریان و یک ورید به هم متصل می‌شوند.
فیستول AV و پیوند AV برای درمان دیالیز طولانی‌مدت طراحی شده‌اند. افرادی که فیستول AV دریافت می‌کنند ۲ تا ۳ ماه پس از عمل بهبود می‌یابند و آماده شروع همودیالیز می‌شوند. افرادی که گرافت AV دریافت می‌کنند در عرض ۲ تا ۳ هفته آماده‌اند. کاتترها برای استفاده کوتاه‌مدت یا موقت طراحی شده‌اند.
درمان‌های همودیالیز معمولا ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و ۳ بار در هفته انجام می‌شود. با این حال، درمان همودیالیز می‌تواند در جلسات کوتاه‌تر و با تعداد بیشتر انجام شود. اکثر درمان‌های همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک یا مرکز دیالیز انجام می‌شود. طول درمان به اندازه بدن، میزان مواد زائد موجود در بدن و وضعیت فعلی سلامتی بستگی دارد.
بعد از اینکه برای مدت طولانی تحت همودیالیز قرار گرفتید، ممکن است پزشک به این نتیجه برسید که آماده‌اید تا در خانه درمان دیالیز انجام دهید. این گزینه بیشتر برای افرادی که نیاز به درمان طولانی‌مدت دارند رایج است.
۲. دیالیز صفاقی
در پاسخ به پرسش دیالیز صفاقی چیست، باید گفت این فرایند شامل جراحی برای کاشت کاتتر دیالیز صفاقی در شکم است. کاتتر به فیلترشدن خون شما از طریق صفاق، غشایی در شکم، کمک می‌کند. در طول درمان، مایع خاصی به‌نام دیالیزیت به صفاق جریان می‌یابد. دیالیزیت مواد زائد را جذب می‌کند. بعد از این، که دیالیزیت مواد زائد را از جریان خون خارج می‌کند، از شکم تخلیه می‌شود. این روند چند ساعت طول می‌کشد و باید ۴ تا ۶ بار در روز تکرار شود. این روند می‌تواند هنگام خواب یا بیداری انجام شود.
۳. درمان جایگزینی مداوم کلیه (CRRT)
این درمان عمدتا در بخش مراقبت‌های ویژه برای افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه استفاده می‌شود. به این روش همو فیلتراسیون نیز می‌گویند. در این روش، یک دستگاه خون را از طریق لوله عبور می‌دهد. سپس یک فیلتر مواد زاید و آب را حذف می‌کند. خون همراه با مایع جایگزین به بدن بازگردانده می‌شود. این روش معمولا ۱۲ تا ۲۴ ساعت در روز و تقریبا هر روز انجام می‌شود.
عوارض دیالیز
در حالی که هر سه شکل دیالیز می‌توانند زندگی بیماران را نجات دهند، عوارض خاصی را نیز به همراه دارند.
خطرات مرتبط با همودیالیز
خطرات همودیالیز شامل موارد زیر است:
- خارش بدن؛
- فشارخون کم؛
- گرفتگی عضلات؛
- مشکل در خوابیدن؛
- ضربان قلب نامنظم؛
- سپتیسمی یا گندخونی؛
- سطح بالای پتاسیم خون؛
- باکتریمی یا عفونت جریان خون؛
- پریکاردیت، التهاب غشای اطراف قلب؛
- کم‌خونی یا کاهش گلبول‌های قرمز خون؛
- مرگ ناگهانی قلبی (اصلی‌ترین علت مرگ در افرادی که تحت دیالیزی‌اند).
خطرات مرتبط با دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی با افزایش خطر عفونت در داخل یا اطراف محل سوند در حفره شکمی همراه است؛ برای مثال، پس از کاشت کاتتر، فرد ممکن است التهاب صفاق را تجربه کند. پریتونیت عفونتی غشایی است که دیواره شکم را می‌پوشاند. سایر خطرات نیز عبارت‌اند از:
- تب؛
- فتق؛
- دل‌درد؛
- افزایش وزن؛
- ضعف عضلات شکم؛
- قند خون بالا به‌دلیل دکستروز موجود در دیالیز.
خطرات مرتبط با CRRT
خطرات مرتبط با CRRT عبارت‌اند از:
- عفونت؛
- خون‌ریزی؛
- هیپوترمی؛
- آنافیلاکسی؛
- فشارخون پایین؛
- اختلالات الکترولیت؛
- تأخیر در بهبود کلیه؛
- ضعیف‌شدن استخوان‌ها.
اگر در هنگام دیالیز همچنان این علائم را داشتید، به پزشک خود که درمان را انجام می‌دهد اطلاع دهید. افرادی که تحت درمان‌های طولانی‌مدت قرار می‌گیرند نیز در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها از جمله آمیلوئیدوز هستند. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که پروتئین‌های آمیلوئید تولیدشده در مغز استخوان در اندام‌هایی مانند کلیه‌ها، کبد و قلب تجمع کنند. این بیماری معمولا باعث درد مفاصل، کوفتگی و تورم می‌شود.
برخی از افراد نیز ممکن است پس از تشخیص نارسایی طولانی‌مدت کلیه دچار افسردگی شوند. اگر افکار مرتبط با افسردگی دارید، مانند افکار آسیب رساندن به خود یا خودکشی، با اورژانس تماس بگیرید یا با مشاور در ارتباط باشید.
آیا جایگزینی برای دیالیز وجود دارد؟
این روش درمانی زمان‌بر و پرهزینه است. این‌طور نیست که همه افراد آن را انتخاب کنند؛ به‌ویژه اگر نارسایی شدید حاد کلیه را تجربه می‌کنند.
۱. کنترل کم‌خونی
اگر تصمیم دارید این روش را دنبال نکنید، گزینه‌های درمانی دیگری وجود دارد که ممکن است به کاهش علائم ما کمک کند. یکی از این گزینه‌ها کنترل کم‌خونی است. هنگامی که کلیه‌ها به‌درستی کار می‌کنند، هورمون اریتروپویتین (EPO) به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. برای جبران عملکرد نادرست کلیه، می‌توانید هر هفته تزریق EPO انجام دهید.
۲. پیوند کلیه
پیوند کلیه گزینه دیگری است که برای برخی از افراد توصیه می‌شود. با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید آیا پیوند برای شما مناسب است یا خیر. اگر شرایط زیر را دارید، ممکن است پیوند کلیه برای شما مناسب نباشد:
- چاقی؛
- مصرف سیگار؛
- مصرف زیاد الکل؛
- بیماری روانی درمان‌نشده.
کدام نوع دیالیز را می‌توان در خانه انجام داد؟
همودیالیز و دیالیز صفاقی را می‌توان در خانه انجام داد. دیالیز صفاقی را می‌توان به‌تنهایی انجام داد؛ در حالی که همودیالیز به یک همراه نیاز دارد. این همراه می‌تواند دوست یا عضو خانواده باشد؛ می‌توانید پرستار دیالیز نیز استخدام کنید. برای هر دو نوع درمان، از قبل، آموزش کامل را از یک متخصص پزشکی دریافت خواهید کرد.
چه کسانی به دیالیز نیاز دارند؟
اگر بیماری کلیوی شما بسیار شدید شود و به حدی برسد که عملکرد لازم برای حفظ سلامت بدن را نداشته باشد، به پیوند یا دیالیز نیاز دارید. معمولا وقتی علائم دارید یا آزمایش‌های شما سطوح بالایی از مواد زاید را در خون نشان می‌دهد، این روش درمانی به توصیه پزشک شروع می‌شود. علائم نارسایی کلیه شامل حالت تهوع، خستگی، تورم و بالاآوردن است.
زمان شروع دیالیز به سن، سطح انرژی، سلامت کلی، نتایج آزمایش‌ها و میزان تمایل شما به انجام این برنامه درمانی بستگی دارد. این روش اگرچه می‌تواند احساس بهتری به شما بدهد و عمرتان را طولانی‌تری کند، زمان زیادی را از شما می‌گیرد. پزشک زمان شروع و نوع این درمان را برای شما را توصیه می‌کند.
چشم‌انداز بلند‌مدت برای کسی که به دیالیز نیاز دارد چیست؟
این‌گونه نیست که همه اختلالات کلیوی دائمی باشند. این روش درمانی می‌تواند به‌طور موقت همان عملکرد کلیه‌ها را انجام دهد تا زمانی که کلیه‌های فرد خود را ترمیم و دوباره شروع به کار کنند. با این حال، در بیماری مزمن کلیه، به‌ندرت کلیه‌ها بهتر می‌شوند. اگر به این بیماری مبتلا هستید، باید به‌صورت دائمی یا تا زمانی که پیوند کلیه انجام دهید دیالیز کنید. تغییر سبک زندگی نیز ضروری است.
در حین دیالیز، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم را محدود کنید. این شامل سدیم موجود در آب سبزی‌ها و نوشیدنی‌های ورزشی است. باید میزان مایعات مصرفی خود را ثبت کنید. وجود مایعات زیاد در بدن ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. برخی از منابع مایعات پنهان‌اند، مثلا میوه‌ها و سبزی‌ها مانند کاهو و کرفس. انجام مرتب دیالیز، احتمال نیاز به پیوند کلیه را کاهش می‌دهد.