هنگامی می‌توانید بهترین رفتار با کودک بدخلق را داشته باشید که از دلیل بدخلقی او آگاه باشید. سپس با در نظر گرفتن شرایط ایجاد شده، بهترین راهکار توصیه شده در این مطلب را انتخاب کنید.
ستاره | سرویس مادر و کودک – معمولا کودکان دو ساله رفتاری شبیه غارنشینان دارند! آنها در این سن بداخلاق، بهانه گیر و غرغرو هستند. اما این رفتار آنها محدود به دو سالگی نمی‌شود و گاهی تا ۵ سالگی ادامه می‌یابد. البته از یاد نبرید که بدخلقی و رفتار‌های عصبی در بزرگسالان چهل یا پنجاه ساله نیز دیده می‌شود!
بدخلقی در کودکان شامل رفتار‌هایی مانند پاکوبیدن به زمین، جیغ و داد کردن، گریه شدید، پرت کردن وسایل و افتادن بر زمین و دست و پا زدن می‌شود. با بزرگ‌تر شدن کودک، تعداد این رفتار‌ها کمتر شده و واکنش‌های آرام‌تری نسبت به وقایع ناخوشایند از خود نشان می‌دهد. آگاهی از شیوه رفتار با کودک بدخلق، موجب می‌شود که آرامش بیشتری در خانه و میان فرزندانتان حاکم باشد.
در این مقاله سعی کرده ایم با بیان مشخصات خلقی کودکان در هر سن بهترین الگوی رفتاری را برایتان ارائه دهیم. البته در نظر داشته باشید، از آنجایی که سرعت رشد کودکان از لحاظ جسمی و شناختی یکسان نیست، این دسته بندی ها قطعی نیست.
در این مطلب می‌خوانید:
رفتار با کودک ۲ ساله
بدخلقی و بهانه گیری راهی برای بیان ناکامی شدیدی است که کودک احساس می‌کند. کودک دوساله هنوز به رشد کامل عاطفی نرسیده تا بتواند این احساس قوی را مدیریت کند. او با مهارت‌های جسمی جدیدی که به دست آورده، حس می‌کند باید بتواند بسیاری از کارها را انجام دهد، اما وقتی می‌فهمد نمی‌تواند از پس کاری برآید یا اجازه ندارد کاری را انجام دهد، ناکامی شدیدی به او دست می‌دهد و نمی‌تواند خود را با آن تطبیق دهد.
بسیاری از بهانه‌گیری‌های کودکان در حدود ۲ سالگی اتفاق می‌افتد. بدخلقی کودک هنگامی رخ می‌دهد که میل او به استقلال با خواسته شما (حفظ ایمنی او) در تضاد قرار می‌گیرد.
کودکان در این سن مسایل را به خوبی می‌فهمند، اما توانایی بیان آن را ندارند. به همین دلیل به بدخلقی، بهانه جویی و لجبازی روی می‌آورند.
نمود احساسات برای کودک ۲ ساله تجربه جدیدی است. او به کمک شما نیاز دارد تا پس از بروز احساساتش او را آرام کنید. وقتی احساساتش را به شکل بدخلقی یا بهانه‌گیری نشان می‌دهد، به ویژه وقتی برای اولین بار این اتفاق می‌افتد، می‌توانید با کمی محبت و توجه او را آرام کنید.
اگر کودک بیرون از خانه بدخلقی می‌کند، این بهانه جویی‌ها به دلیل احساس عدم امنیت است. این حس از آنجا ناشی می‌شود که می‌بیند توجه شما به او کم شده استو این کم توجهی موجب ناراحتی و ناامیدی او می‌شود.
کودک در این سن برای فهماندن منظور خود به اندازه کافی مشکل دارد و وقتی حواس شما پرت باشد، مشکل او دوچندان می‌شود.
توصیه های برای رفتار با کودک بدخلق دوساله
بهتر است ببینید کودک در چه مواقعی دچار مشکل می‌شود. چون همین موارد است که موجب ناراحتی، بدخلقی و بهانه گیری او می‌شود.
آیا وقتی خسته است برخورد با مردم برایش مشکل می‌شود؟ اگر این طور است سعی کنید بعد از چرت زدن و رفع خستگی او به مهمانی بروید، یا زمان‌هایی را انتخاب کنید که او خیلی خسته نباشد.
آیا وقتی در پایان روز به خرید می‌روید، زیاد نق می‌زند و اصلا نمی‌توانید او را آرام کنید؟ در آن صورت خرید خود را به صبح‌ها موکول کنید و زمان ملاقات با دوستان را کوتاه کنید. هم چنین می‌توانید وقتی به خرید می‌روید او را نزد پدر یا مادربزرگش بگذارید.
به یاد داشته باشید، این عادلانه نیست که از کودک بخواهیم خود را با شرایطی تطبیق دهد که خارج از توان عاطفی اوست و ما نیاز‌های او را در نظر نگیریم. بدخلقی و بهانه جویی نیز مرحله‌ای از رشد کودک است که سپری می‌شود.
به یاد داشته باشید، این عادلانه نیست که از کودک بخواهیم خود را با شرایطی تطبیق دهد که خارج از توان عاطفی اوست و ما نیاز‌های او را در نظر نگیریم. بدخلقی و بهانه جویی نیز مرحله‌ای از رشد کودک است که سپری می‌شود.
- سعی کنید مدام به او “نه” نگویید. باثبات باشید و روی عقیده خود پافشاری کنید، اما غیر منطقی هم نباشید.
- برای او محدودیت‌هایی تعیین کنید که جلوی استقلالش را نگیرد و احساس توانمندی کند.
- هنگامی که کودک بهانه جویی می‌کند، در صورتی که خطری او را تهدید نمی‌کند، بهتر است به او توجهی نکنید.
- گاهی برخی از کودکان نیاز دارند که در چنین لحظاتی در آغوش گرفته شوند. اگر کودک شما اینگونه است، او را بغل کنید و با صدای اطمینان بخشی با او حرف بزنید.
- داد زدن و از کوره در رفتن نیز هیچ کمکی نمی‌کند، حتی باعث تداوم رفتار ناخواسته کودک می‌شود.
- سیلی زدن، زدن به پشت کودک و تنبیه بدنی نیز مدت‌هاست که به عنوان رفتار‌های آسیب‌رسان شناخته شده اند.
- بهترین راه این است که خود را جای او بگذارید و از دید او به مساله نگاه کنید. بدین ترتیب درک ناراحتی و بدخلقی او برای شما آسان‌تر خواهد بود.
خلق و خوی کودک ۳ ساله
برخی از کودکان ۳ ساله همواره لبخند به لب دارند. آنها همیشه شاد، دلنشین و خوش خلق هستند. برخی دیگر جدی به نظر می‌رسند و تنها وقتی لبخند می‌زنند که از ته دل خوشحال باشند یا موضوع خنده داری اتفاق افتاده باشد. درصد کمی از آنها معمولا اخمو و غرغرو به نظر می‌رسند.
اگرچه تمامی کودکان سه ساله گاهی جدی و گاهی ناراحت یا عصبانی اند، اما هر کودکی معمولا رفتار خاصی را بیشتر بروز می‌دهد. به همین جهت می‌توان خصوصیت خلقی-مزاجی او را بر اساس آن توصیف کرد.
اگر در تعیین خلق کودکتان دچار مشکل شده اید، پاسخ دادن به پرسش‌های زیر به شما کمک می‌کند که کیفیت خلق فرزندتان را تعیین کنید.
- صبح‌ها که فرزندم از خواب بیدار می‌شود، معمولا غرغر و گریه می‌کند یا می‌خندد؟
- وقتی به فرزندم اسباب بازی جدیدی می‌دهم، در مواجهه با آن لبخند می‌زند یا اخم می‌کند؟
- وقتی کودکم به تنهایی مشغول بازی است، معمولا خوشحال و خندان است یا اخمو و جدی؟
- فرزندم در بیشتر اوقات خوش‌رو و خندان است یا ناراحت و غرغرو؟
- آیا مواقعی که هنگام انجام کاری بداخلاق و غرغرو است، بعد از آن به من یا دیگران می‌گوید که به او خوش گذشته است؟
- آیا کودکم فقط وقتی ناراحت می‌شود که مشکلی جدی پیدا کرده است؟
اگر پاسختان به بیشتر سوالات بالا نشان دهنده خلق و خوی مثبت و شاد کودک است، می‌توانید با خیالی آسوده در کنار کودکتان لذت ببرید. اما اگر پاسخ‌هایتان نشان‌دهنده بدخلقی کودک در بیشتر اوقات است، کار برایتان کمی سخت می‌شود. اما نگران نباشید، کلیدهای رفتار با کودک بدخلق در بخش پایانی مقاله بیان شده است.
اخلاق کودک ۴ ساله
اغلب اوقات بدخلقی و بهانه گیری کودک ۴ ساله به دلیل عدم توانایی او در کنترل احساساتش است. خستگی، گرسنگی، ناکامی و دلایل متعدد دیگری باعث برانگیختن این حالت در کودک می‌شود.
اگر بتوانید دلیل ریشه‌ای بداخلاقی‌های او را پیدا کنید و آن را برطرف نمایید، در آرام کردن کودک موفق خواهید بود. در صورتی که کاملا هشیار باشید، می‌توانید محرک‌های عاطفی کودک را پیش از شروع شدن شناسایی کرده و از بروز بداخلاقی‌های او جلوگیری کنید. در صورت بروز بدخلقی نیز می‌توانید از راهکارهای ارائه شده در بخش پایانی استفاده کنید.
کودک ۵ ساله
در پنج سالگی بسیاری از کودکان به‌تدریج می‌توانند خود را به جای افراد بگذارند و برای او اظهار ناراحتی کنند. این مرحله آغاز رشد حس همدلی در کودک است. چگونگی برخورد پدر و مادر با فرزندان و دیگران، در رشد این احساس در کودک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر کودک رفتار محبت آمیز و دلسوزانه پدر و مادر را مشاهده کند، خود نیز از آنها پیروی می‌کند.
اگر برای کودک مجموعه‌ای از قوانین ثابت و واضح را تعیین کنید و نتیجه سرپیچی از آن قوانین را برایش توضیح دهید، به رشد اخلاقی او کمک شایانی کرده اید.
قانون طلایی “با دیگران به گونه‌ای رفتار کن که دوست داری با تو همانطور رفتار کنند” اصل مهمی در رشد اخلاقی کودک است.
البته در نظر داشته باشید که هر کودک سرشت خاص خود را دارد و به شیوه منحصر به فردی رفتار می‌کند.
کلیدهای رفتار با کودک بدخلق
دکتر استنلی توروکی، مولف کتاب “کودک بد قلق” و موسس برنامه “کودکان پیچیده در امریکا” برنامه‌ای ۵ مرحله‌ای برای رفتار با این کودکان پیشنهاد می‌کند.
- رفتار‌های کودک، پاسخ‌های خود و واکنش‌های خانواده را بررسی کنید تا دریابید که مهم‌ترین رفتار‌هایی که باید تغییر کنند، کدامند.
- به کمک مقررات انضباطی موثر، اقتدار خود را به عنوان بزرگ خانواده به دست آورید.
- از شیوه‌های موثر مدیریت ارتباطات بهره بگیرید.
- در صورت لزوم از افراد خانواده راهنمایی بخواهید.
- به همراه والدین دیگر، گروه‌های حامی تشکیل دهید؛ مشکلات خود را مطرح کنید و از راهکارهای آنها استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: مبانی و فنون ارتباط موثر با دیگران
اولین قدم در برخورد با هر مشکل اخلاقی و رفتاری در کودک این است که ببینید در حال حاضر می‌توانید با مشکل مورد نظر برخورد کنید یا خیر؟ اگر مجبورید به فروشگاه بروید، اما سرتان درد می‌کند و خلقتان هم تنگ است، زمان مناسبی نیست که با کودکتان مشاجره کنید که برنامه تلویزیونی مورد علاقه اش را نبیند!
دوم اینکه به یاد داشته باشید، شما به عنوان یک فرد بالغ نباید درگیر رفتار کودکتان شوید، بلکه بایستی آرامش خود را حفظ کنید. واکنش احساسی از خود نشان ندهید تا بتوانید برخورد درستی داشته باشید.
ابتدا مشخص کنید که می‌خواهید با رفتار و بدخلقی کودک مقابله کنید یا خیر؟ اگر فرزند شما کمی سروصدا و غرولند می‌کند، اما کسی را آزار نمی‌دهد، بهتر است شما هم به اتاق دیگری بروید و به کارتان مشغول شوید.
نکات مهم در مواجهه و رفتار با کودک بدخلق
علت بدخلقی و بهانه گیری کودک هرچه که باشد، بایستی به گونه‌ای با او رفتار کنید تا دریابد که این رفتار‌ها درست و شایسته نیستند و او را به اهدافش نمی‌رسانند. کودک باید بفهمد که با داد و فریاد، سروصدا راه انداختن و به زمین افتادن نمی‌تواند شما را وادار به انجام کاری کند. در مواجهه با این رفتار‌ها می‌توانید:
۱. نسبت به بدخلقی‌های کودک بی اعتنا باشید
این روش سریع‌ترین راه مقابله با این رفتار‌ها در کودکان است. زیرا هدف اصلی کودک از انجام این کارها جلب توجه شماست. در این شرایط می‌توانید:
- از محل دور شوید. (در صورتی که خطری کودک را تهدید نمی‌کند)
- به کار خود ادامه دهید.
- با فرد دیگری صحبت کنید.
- اگر نمی‌توانید نسبت به سروصدای کودک بی اعتنا باشید، درخواستتان را با صدایی آرام، پشت سرهم تکرار کنید تا زمانی که او رفتارش را تغییر دهد.
۲. کودک را به اتاق دیگری ببرید
اگر صحبت کردن با کودک فایده‌ای نداشت، می‌توانید او را به محل دیگری ببرید تا آرام شود. از او بخواهید برای x دقیقه در اتاق بماند (x معادل سن کودک است. برای کودک ۵ ساله، معادل ۵ دقیقه) و هر زمان آرام شد، اتاق را ترک کند. به این تکنیک “تکنیک وقفه” گفته می‌شود.
۳. از یک روش تشویقی پاداش دهی استفاده کنید.
بهتر است هنگامی که کودک خوش خلق و خوش رفتار است، او را تحسین کنید. به او بگویید که این شیوه صحبت کردن و رفتار کردنش را می‌پسندید. همچنین می‌توانید یک جدول پاداش دهی برای او تهیه کنید و در ازای هر رفتار خوبش در جدول، ستاره بچسبانید.
به کودک یاد بدهید که چگونه بدون بداخلاقی، گریه و بهانه گیری می‌تواند درخواستش را مطرح کند یا توجه شما را جلب کند. شما نیز زمانی که کودک بد اخلاقی نمی‌کند و رفتار‌های پرخاشگرانه ندارد، به او توجه بیشتری داشته باشید.
۴. نگذارید گریه و بداخلاقی کودک وسیله‌ای برای دستیابی او به خواسته اش شود
اگر کودک احساس کند با بدخلقی توجه شما را به خود جلب می‌کند، آن را به عنوان الگوی موثری برای رسیدن به اهدافش به کار می‌بندد. به همین دلیل بایستی به کودک بفهمانید، وقتی که به درخواست او پاسخی می‌دهید، تصمیمتان قطعی است و با رفتار او تغییر نمی‌کند.
۵. حتی الامکان از بروز بدخلقی جلوگیری کنید
برای جلوگیری از بدخلقی بهتر است پیش از انجام هر کاری، برنامه ریزی داشته باشید و کودک را در جریان آن قرار دهید. آگاهی از اتفاقات پیش رو موجب می‌شود کودک با آرامش بیشتری با آنها برخورد کند.
در هنگامی که کودک شروع به بدخلقی یا گریه می‌کند، بلافاصله به او توجه کنید و مشکل او را تشخیص دهید. شاید توجه و رسیدگی اولیه شما مانع از ادامه کج خلقی او شود.
۶. از انجام رفتار‌هایی که موجب تحریک کودک می‌شوند، خودداری کنید
با آگاهی از رفتار‌های کودک و محرک‌های بدخلقی او، می‌توانید از بروز بدخلقی‌های او پیشگیری کنید.
- حتی الامکان سعی کنید در بازی او مداخله نکنید.
- از خستگی و تحریک کردن بیش از حد او اجتناب کنید
سخن آخر
اگر هیچ یک از راه‌های یاد شده در این مقاله برایتان راهگشا نبود و موجب کاهش بدخلقی‌های کودک شما نشد، به جای توسل به تنبیه کودک، به یک مشاور مراجعه کنید. ممکن است وجود مشکلاتی در لایه‌های پنهان ارتباطی شما و کودکتان موجب بروز این رفتار شده باشد. خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در زمینه بدخلقی کودکان با ما و دیگر همراهان ستاره در بخش نظرات و پرسش‌ها در میان بگذارید. در انتها پیشنهاد می‌کنیم ۱۰ نکته کلیدی در رفتار با کودک بدقلق را نیز در ستاره بخوانید.
برگرفته از: کودک از یک تا دو سالگی/هریت گریفی، کلیدهای رفتار با کودک دو ساله/ مگ زوبیک، کلیدهای رفتار با کودک پنج ساله / دکتر مارتی وایت، چگونه با کودکم رفتار کنم/ دکتر گاربر