انتقال خون و فرآورده‌های آن نجات دهنده زندگی بسیاری از بیماران است. همه روزه در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآورده های خونی سالم نیاز پیدا می کنند، بارزترین مثال آن عبارت است از نیاز به خون در حوادث و سوانح گوناگون نظیر تصادفات رانندگی، سوختگی‌ها و اعمال جراحی نظیر جراحی قلب باز است و بعضی افراد نیز برای ادامه زندگی عادی خود به دریافت منظم خون یا محصولات آن نیازمند هستند، مانند بیماران تالاسمی ماژور یا هموفیلی.
با وجود پیشرفت‌های وسیع در علم پزشکی هنوز ماده ای که بتواند به طور کامل جایگزین خون شود، ساخته نشده است، بنابراین برای درمان بیمارانی که به خون و فرآورده های آن نیاز دارند لازم است از افراد داوطلب خون گرفته شود و پس از طی مراحل مختلف به مصرف بیماران برسد. از سوی دیگر هر فرآورده برای مدت زمانی محدود و مشخص قابل نگهداری است، به طور مثال پلاکت در دمای ۲۲ درجه سانتیگراد، فقط تا سه روز قابل نگهداری است.
همین محدود بودن مدت نگهداری خون و فرآورده های خونی باعث می‌شود نیاز مراکز درمانی و بیماران به اهداکنندگان، دائمی و روزانه باشد و در نتیجه اهدای خون در سطح جامعه نیز باید مستمر باشد تا بتوان همیشه نیاز بیماران به خون را تامین کرد و اهمیت اهدای خون را دوچندان می کند.
اهدای خون یک عمل کاملا بی‌خطر و ایمن است
اهدای خون یک عمل کاملا بی‌خطر و ایمن است، تمام داوطلبان اهدای خون پیش از اهدا مورد معاینه و مصاحبه پزشکی قرار می‌گیرند تا این اطمینان حاصل شود که اهدای خون برای داوطلب و خون اهدا شده برای گیرنده آن هیچ‌گونه مشکلی را ایجاد نمی کند، در فرآیند اهدای خون حجم معینی از خون دریافت می‌شود و دستگاه گردش خون به راحتی می‌تواند خود را با از دست دادن این حجم از خون، بدون آن که مشکلی برای بدن اهدا کننده ایجاد شود، تطبیق دهد.
با این حال درصد اندکی از اهداکنندگان خون ممکن است دچار واکنش‌های خفیف ناشی از اهدای خون مانند سرگیجه، سبکی سر، درد و کبودی ناحیه ورود سوزن به بازو شوند که به آسانی قابل پیشگیری و درمان است.
آیا دست چپ و راست در اهدای خون تفاوت دارد؟
بنابر اعلام سازمان انتقال خون، رگ و بازویی که از اهداکننده که برای انجام فرآیند اهدا انتخاب می‌شود در عمل تفاوتی ندارند و کارشناس خونگیر با توجه به قضاوت و تجربه خود رگی را که مناسب تر تشخیص دهد، انتخاب می کند، هر چند در صورتی که رگ های هر دو بازو مناسب خونگیری باشند، به نظر داوطلب نیز توجه خواهد شد.
آیا اهدای خون دردناک است؟
سازمان انتقال خون در پاسخ به اینکه، ایا اهدای خون دردناک است تاکید کرده است، عمل خونگیری، فقط در زمان فروکردن سوزن به داخل پوست ناحیه بازو باعث ایجاد درد و سوزش مختصر در همان ناحیه می کند که آنی و گذرا است و در ادامه فرآیند درد و سوزشی وجود ندارد.
در سال چند نوبت می‌توان خون اهدا کرد؟
حداکثر تعداد مجاز اهدای خون در سال بسته به نظر پزشک اهدای خون و تمایل اهداکننده برای مردان ۴ بار در سال و برای زنان ۳ بار در سال است.
شرایط اهدای خون
داشتن حداقل ۱۸ سال تمام و حداکثر ۶۰ سال؛ اهداکنندگان مستمر(با سابقه حداقل دو بار اهدای خون در سال، تا ۶۵ سال )، حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم، فواصل اهدای خون هر ۸ هفته یک بار مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یک سال برای آقایان از ۴ بار و برای خانم ها از ۳ بار تجاوز نکند، از جمله شرایط اهدای خون است.
همچنین همراه داشتن اصل کارت شناسایی (شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی الزامی است).
اهدا کنندگان خود درصورت وجود سابقه موارد زیر حتما پزشک انتقال خون را در جریان قرار دهند: آلرژی‌ها: تب یونجه و …، مصرف دارو، سابقه بیماری های قلبی و عروقی ـ ریوی ـ کلیوی ـ کبدی، سابقه تزریق خون و فرآورده های آن، سابقه غش ـ صرع ـ تشنج، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه اعمال جراحی، سابقه رفتارهای پر خطر (تماس جنسی خارج از چارچوب خانواده)، سابقه خالکوبی ـ حجامت ـ تاتو و سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده.
مراحل اهدای خون
در هنگام مراجعه به سازمان انتقال خون این مراحل برای اهدای خون انجام می‌شود:
مرحله ثبت نام: در این مرحله ابتدا جزوه‌های آموزشی مخصوص به اهدا کننده ارائه می‌شود و بعد از مطالعه جزوه و تابلوهای آموزشی، در صورتی که فرد شرایط اهدای خون را دارا باشد، با ارائه کارت شناسایی معتبر عکس‌دار (برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی) از او ثبت نام به عمل می‌آید.
مصاحبه و معاینه: در این مرحله پزشک پرسش هایی را در زمینه سوابق پزشکی، وضعیت فعلی و رفتارهای شخصی مراجعه کننده مطرح می کند و معاینه مختصری از او به عمل می‌آورد، وزن، فشارخون، نبض و درجه حرارت اهداکننده اندازه گیری و ثبت می شود و در انتها برای ارزیابی کم خونی، آزمایش سنجش هموگلوبین خون صورت می گیرد. در صورتی‌که اهدا کننده کم خون باشد، مجاز به اهدای خون نخواهد بود، لذا خانم‌های داوطلب اهدای خون نباید نگران کم خونی پس از اهدای خون باشند، زیرا پس از اهدای خون از این نظر مورد بررسی قرار می گیرند.
این مرحله از اهدای خون برای حفظ سلامت فرد اهدا کننده و گیرنده خون ارزش بسیاری دارد و با توجه به وجود دوره پنجره دقت و صداقت در پاسخ به این سؤالات اهمیت فوق العاده‌ای می یاید.
مرحله خودحذفی محرمانه: تمامی اطلاعات که از افراد دریافت می‌شود کاملا محرمانه خواهند ماند، با این وجود ممکن است آنها به دلیل ترس یا احساس گناه از گفتن بعضی از حقایق یا رفتارهای خود خودداری کنند به همین دلیل در این مرحله پرسشنامه ای به افراد داده می‌شود که در آن ازآنها پرسیده می شود: آیا فکر می کنید بهتر است پس از انجام خونگیری از خون شما برای بیماران استفاده شود یا خیر؟. در صورتی که پاسخ استفاده نشود را انتخاب و برگه را به درون صندوق بیاندازد به این ترتیب خون دریافت شده از چرخه انتقال خون حذف می‌گردد این راهکار تأثیر زیادی در افزایش میزان سلامت خون گردآوری شده دارد.
مرحله خونگیری: ابتدا فرد روی تخت خونگیری قرار می‌گیرد. با محلول ضدعفونی کننده ناحیه داخلی آرنج ضدعفونی می شود و با استفاده از وسایل استریل، سوزن خونگیری را که به یک کیسه مخصوص متصل است به رگ ناحیه آرنج وارد می کند. در آنجا تمامی وسایل مورد استفاده استریل و یکبار مصرف هستند بنابراین به هیچ وجه خطر آلودگی فرد را تهدید نمی کند. در هر اهدای خون حدود ۴۵۰ میلی لیتر ازخون فرد گرفته می شود یعنی با هر اهدای خون فقط یک کیسه خون می توان اهداء کرد و مدت زمانی که طول می کشد تا یک کیسه خون به اندازه کافی پر شود حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه است.
مرحله استراحت و پذیرایی: پس از پایان خونگیری فرد به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی تخت استراحت می‌کند و در خونگیری از اهدا کننده خون مراقبت می‌شود. معاینه، خونگیری و استراحت حدود ۲۰ تا۲۵ دقیقه طول می کشد.
مراقبت های بعد از اهدا ی خون
پس از اتمام خونگیری بازوی خود را چند دقیقه بالا نگه داشته و بر روی محل خونگیری فشار دهید، چند دقیقه در حالت درازکش و سپس نشسته استراحت کنید، بدن شما به این زمان نیاز دارد تا خود را با حجم خون اهدایی تطبیق دهد.
برای بلند شدن از روی تخت خونگیری از فشار بر بازویی که از آن خونگیری شده پرهیز کنید، بلافاصله پس از انتقال به سالن پذیرایی آب میوه و مواد خوراکی سبک مصرف کنید، با مسئول ترخیص جهت اندازه گیری مجدد تعداد نبض و میزان فشارخون همکاری بفرمایید.
چسب محل ورود سوزن را تا چهار ساعت برندارید، برای حمل کیف و وسایل خود، از بازویی که خونگیری انجام شده استفاده نکنید، حداقل تا یک ساعت پس از اتمام فرآیند خونگیری از مصرف دخانیات خودداری کنید، تا چهار ساعت پس از اهدای خون از بلند کردن و حمل اشیای سنگین با دستی که از آن خونگیری شده خودداری کنید و تا ۲۴ ساعت پس از اهدای خون ورزش و فعالیت های بدنی سنگین انجام ندهید (پیاده روی مانعی ندارد).