روزنامه شهروند: زندگی سالم به سبک ورزشکاران یا رویای بدنی حجیم و زیبا؟ به نظر می‌رسد، پرطرفدارترین ورزش این روز‌های ایران؛ یعنی بدنسازی به دلایل مختلفی افراد را به باشگاه‌ها می‌کشاند و اگر چه گروهی به ورزشی جذاب و مداوم و حتی قهرمانی در ایران و دنیا می‌اندیشند، اما بخشی دیگر از این جمعیت کثیر که روزانه راهی باشگاه‌ها می‌شوند، سودای عضلاتی حجیم و بازو‌هایی برآمده آن هم در مدت زمانی کوتاه را در سر دارند.
یک زیبایی ظاهری که متاسفانه بیشتر برای جلب توجه دنبال می‌شود و جای بسیاری از فعالیت‌های مفید و ارزش‌های فرهنگی را گرفته است.
این تفاوت نگاه‌ها را هم می‌توان در گفتگو با خود این افراد شنید و هم از گرایش کم‌سابقه به این ورزش که حالا بیشترین باشگاه و ورزشکار در ایران را دارد، متوجه شد. روزگاری نه چندان دور، حوالی دهه شصت، این کشتی بود که هوش از سر نوجوانان و جوانان ایرانی می‌برد و در هر خیابان و منطقه‌ای یک باشگاه کشتی وجود داشت، اما در سال‌های بعد فوتبال گوی سبقت را ربود و بچه‌ها را دنبال توپ پلاستیکی راهی کوچه‌ها و زمین‌های خاکی کرد تا این‌که نوبت به برنامه‌ای تازه در کنداکتور تعطیلات نوروزی صداوسیمای ایران رسید؛ «مردان آهنین».
این برنامه نزدیک به یک دهه جزو پرطرفدارترین یا دومین برنامه پرمخاطب تعطیلات نوروز صداوسیما شد تا خیلی زود پرورش اندام و بدنسازی جای خود را در ذهن ایرانی‌ها باز کند و رویای بدن‌های «سیکس‌پک» ساخته شود.
حالا آمار و ارقام رسمی می‌گوید که بدنسازی بیشترین ورزشکار را در ایران دارد و روزانه نزدیک به یک‌میلیون و۲۰۰هزار نفر نوجوان، جوان، میانسال و حتی کهنسال در باشگاه‌های ورزشی و ساعاتی در روز با وزنه‌ها و دستگاه‌ها روزگار می‌گذرانند. با این اعداد جدا از تجارت بالای این ورزش می‌شود محاسبه کرد که چه وقتی از ورزشکاران گرفته می‌شود. ورزشی که به اعتراف اغلب این ورزشکاران تنها برای بالا بردن اعتماد به‌نفس و ظاهر بهتر است و حتی به بالا رفتن روحیه ورزشی هم نمی‌انجامد.
آمار بدنسازان و باشگاه‌های ایران
موضوع بدنسازی و انتظارات نادرست از این ورزش تا چه اندازه در بین ایرانی‌ها رایج است؟ اگر چه در پاسخ به این پرسش نمی‌توان به عدد دقیقی رسید، اما در گام اول می‌توان تعداد افراد فعال در این زمینه را بررسی کرد. پیش از این «ناصر پورعلی فرد» رئیس فدراسیون بدنسازی‌وپرورش‌اندام از فعالیت روزانه یک‌میلیون و ۲۰۰هزار ایرانی در بیش از ۱۲هزار باشگاه ورزشی خبر داده بود.
پورعلی فرد گفته بود: «۱۲هزار باشگاه بدنسازی در کشور فعالیت دارند که به‌طور میانگین روزانه یکصد نفر در هر یک از باشگاه‌ها تمرین می‌کنند؛ یعنی یک‌میلیون و ۲۰۰هزار ایرانی فعالیت روزانه در این باشگاه‌ها دارند.
ورزش بدنسازی و پرورش اندام جزو رشته‌های پرطرفدار در کشور است که علاوه بر رشد قابل توجه در عرصه قهرمانی، در بخش همگانی هم جهش قابل توجهی دارد.» البته میانگین حضور افراد در هر باشگاه و در طول یک روز معمولا بیشتر از صد نفر است و می‌تواند عدد بیان‌شده از زبان پورعلی فرد، رئیس فدراسیون بدنسازی‌وپرورش‌اندام، را کف آمار دانست. موضوع دیگر این‌که درصد بالایی از افرادی که به ورزش بدنسازی می‌پردازند در هفته به طور متوسط دو تا سه جلسه به باشگاه می‌روند.
علاوه‌براین بسیاری از افراد آماتور در حوزه این ورزش، بعد از چند ماه آن را کنار می‌گذارند و شاید بر همین اساس بتوان تخمین زد که سالانه بیش از ۲ تا ۳ میلیون ایرانی چند ماهی از سال را به ورزش بدنسازی مشغولند؛ آمار ورزشکاران حرفه‌ای این رشته البته بسیار پایین‌تر از این عدد است.
پورعلی فرد پیش از این در این‌باره گفته بود: «۲۰۰هزار ورزشکار به صورت سازمان‌یافته تحت پوشش فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام کشور فعالیت دارند.» معنای دیگر این اعداد، این است که در بالاترین حالت ۵درصد از این ورزشکاران به صورت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. سوال اینجاست که در کنار همه مخاطرات و دوپینگ‌ها، دستاورد این ورزشکاران چیست و منش پهلوانی و ایده‌های عالی ورزش و رقابت چه مفهومی برایشان دارد؟
چرا باشگاه می‌رویم؟
«سارا» نزدیک به دو سال است که به باشگاهی نزدیک خانه خود می‌رود. می‌گوید یکی از دلایل انتخاب این ورزش همین نزدیک‌بودن به خانه است. او ۲۷سال دارد و از این‌که بدنش فیت باشد، لذت می‌برد: «ببین اولش خیلی برام فرق نمی‌کرد. می‌خواستم یه ورزشی را انتخاب کنم، چون باشگاه بدنسازی تقریبا همه جا هست، خیلی‌ها سراغ بدنسازی می‌روند. البته این‌که باشگاه همه‌جا هست هم نشون می‌ده که علاقه به این ورزش زیاد شده دیگه.»
او می‌گوید در بین افرادی که به این باشگاه می‌آیند، اهداف مختلفی دیده می‌شود: «یکی برای این‌که خوش‌لباس بشه میاد، یکی ورزشکاره و عضو تیم قایقرانی و خب نیاز به بدنسازی داره، ولی اکثریت که آماتور هم هستن دوست دارند که بهتر به نظر برسند. مرتب و فیت باشند.» براساس گفته‌های سارا شبکه‌های اجتماعی و در رأس آن‌ها شبکه عکس‌محور اینستاگرام تأثیر فراوانی در جذب افراد به باشگاه‌های بدنسازی دارد: «از یک طرف همه این روز‌ها با یک کلیک یا چهارتا حرکت انگشت اشاره توی گوشی، کلی آدم با بدن‌های خیلی سر حال می‌بینیم و این به ما می‌گه که چقدر بدنسازی خوبه و اگر ما هم بریم ممکنه بدنی این شکلی یا شبیه به آن پیدا کنیم.
از طرف دیگه الان همه توی اینستاگرام از خودشون عکس می‌ذارن و دوست دارند که این عکس برای بقیه زیبا و جذاب باشه، خب میان سراغ بدنسازی.» اگر چه سارا می‌خواهد این ورزش را به همین شکل و بدون استفاده از مواد مکمل ادامه دهد، اما «مرجان» برنامه‌ای کوتاه‌مدت دارد. او که زنی سی‌ودوساله است، می‌گوید برای کاهش وزن و همچنین مناسب‌سازی بدنش به باشگاه می‌رود: «من بعد از بارداری هم چاق شدم و هم حس خوبی نسبت به بدنم ندارم.
فرصت و شرایط این‌که همیشه باشگاه برم را ندارم. اول از این دوره‌های بدنسازی با دستگاه رفتم که انگیزه بگیرم و خُب بدنم خیلی تغییر کرد. الان هم هفته‌ای دو جلسه باشگاه می‌روم.» او می‌گوید که از یک مربی برای هر ماهش برنامه ورزشی و همچنین غذایی می‌گیرد: «به مربی گفتم می‌خوام نهایتا ۶ ماه باشگاه برم. خب اولش مخالفت کرد که ادامه بده و این حرفا، ولی شرایطش را ندارم. خلاصه بر همین اساس هم برنامه گرفتم. این مدت هم به تغذیه‌ام می‌رسم و تخم‌مرغ و سیب‌زمینی را توی برنامه‌ام دارم، ولی برای چند ماه.»
او می‌گوید که این ورزش چندان جذابیتی برایش ندارد: «چه جذابیتی آخه؟ مگه می‌شه با زور و فشار وزنه زد و خوشحال هم بود؟ من هدفم مشخصه. می‌خوام بدنم تغییر کنه، همین. الان هم دارم برای این کار سختی می‌کشم.» در بین مردانی که به صورت آماتوری باشگاه می‌روند، اما یک پاسخ بیشتر از همه تکرار می‌شود: داشتن ظاهری بهتر. «علی» ۲۲ساله نزدیک به ۸ ماه است که به‌طور مرتب باشگاه می‌رود.
او درباره هدف خود می‌گوید: «بالاخره الان سیکس‌پک بودن برای همه جالبه. منم دوست دارم، جامعه دوست داره، فقط من تنها نیستم، وقتی همه به بدن حجیم و ماهیچه‌ای علاقه دارند، من نمی‌توانم این نگاه را تغییر دهم.» او پیش از این هم در ۱۹ سالگی باشگاه می‌رفت، اما با شروع سربازی آن را کنار گذاشت: «بدی باشگاه همینه که اگر یه مدت کنار بگذاری بدنت آب می‌رود. انگار نه انگار که این همه جون کندی و وزنه زدی. یکی دو ماه قبل از سربازی و چند ماه بعد سربازی من باشگاه نرفتم و بدنم از روز اول بدتر شد. الان دوباره شروع کردم، ولی فعلا ادامه می‌دم.»
آن طور که علی می‌گوید این ورزش جذابیتی برای او ندارد: «خب بدنسازی که فوتبال نیست گل بزنی و خوشحال بشی، هیجانی نداره، اما من موقع وزنه‌زدن به بدن ماهیچه‌ای فکر می‌کنم، یعنی یک رویا دارم و دارم براش سختی می‌کشم. ما که نمی‌خوایم قهرمان بشیم. عرق می‌ریزیم که جذاب به نظر برسیم. بالاخره هرکسی برای این جذاب‌بودن یک هزینه‌ای می‌کند، من هم به همین شکل عرق می‌ریزم و هزینه‌اش را می‌دهم.»
او البته مثل بسیاری از دیگر علاقه‌مندان این ورزش از مواد مکمل هم استفاده می‌کند: «خب ما روزی دو روزی یه شونه تخم‌مرغ و دو سه کیلو سیب‌زمینی می‌خوریم. باید هم به بدن این مواد برسه، اما کافی نیست. همه‌جا از مکمل و پروتیین استفاده می‌شه و این‌جا هم ما استفاده می‌کنیم. فقط آدم باید حواسش باشه که تاریخ مصرف داشته باشند.» مشابه این نظرات را می‌توان در گفتگو با دیگر افراد حاضر در باشگاه‌های ایران هم شنید. این اظهارات درحالی است که برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد بدنسازی در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته اگرچه علاقه‌مندان زیادی دارد، اما اغلب با هدف تناسب فیزیکی با نظارت شدید و بدون استفاده از مواد مکمل رواج دارد.
کودکان از چه سنی باید سمت بدنسازی بروند؟
باشگاه بدنسازیاین‌روز‌ها به هر باشگاهی که سر بزنید ممکن است با کودکی مواجه شوید که همراه پدر یا مادرش در این مکان حضور پیدا کرده و تحت‌تاثیر این الگو به سمت ورزش سنگین بدنسازی روی آورده باشد. علاوه‌براین اگر سری به صفحات قهرمان پرورش‌اندام ایران در شبکه‌های اجتماعی هم بزنید، تصاویری از فیگورگرفتن این کودکان در کنار پدران خود می‌بینید.
«هادی چوپان» ملقب به «گرگ ایرانی»، بدنساز حرفه‌ای که تاکنون چندین‌بار قهرمانی دنیا را به دست آورده، در پاسخ به این پرسش «شهروند» که بدنسازی از چه سنی باید شروع شود، می‌گوید که نمی‌توان سن خاصی در نظر گرفت. او رشته بدنسازی را برای هر سنی مفید می‌داند. او که در سال ۲۰۱۷ براساس رتبه‌بندی یک پایگاه معتبر آمریکایی عنوان برترین بدنساز جهان را به دست آورد، دراین‌باره می‌گوید: «ورزش کردن در روند فرهنگ ورزشی و سلامت جسمی و تقویت قوای سیستم امنیتی و عصبی بدن هیچ‌گاه سن‌و‌سال نمی‌شناسد.
ورزش با علم و رویداد‌های درست نه‌تن‌ها مفید است، بلکه باعث رشد بدن در هر سنی می‌شود.» این میل و علاقه اگرچه با توجه به رواج بدنسازی در جامعه ایران تا اندازه‌ای ممکن است عادی به نظر برسد، اما از نظر کارشناسان نادرست است و می‌تواند منجر به آسیب‌های اساسی شود.
پیش از این «منیره قهرمانی»، رئیس انجمن روش‌های تمرینی فدراسیون ورزش‌های همگانی از رواج بدنسازی کودکان انتقاد کرده و دراین‌باره گفته بود: «متاسفانه در بعضی از باشگاه‌ها به واسطه ناآگاهی مربی، رده‌های سنی پایین‌تر از ۱۲سال به سوی دستگاه‌های بدنسازی سوق داده می‌شوند که نباید چنین باشد.
کودک در این سن باید بازی کند و به فعالیت‌های توأم با شادی و نشاط ویژه این دوره بپردازد.» او درباره آسیب‌هایی که کودکان از این وضع می‌بینند هم گفته بود: «زمانی که کودکان به باشگاه ورزشی مراجعه می‌کنند، هیجان زیادی دارند تا از دستگاه‌های ورزشی استفاده کنند، اما نباید این‌گونه باشد. دستگاه‌های آمادگی جسمانی به‌طور مثال وایپر ۲ کیلوگرمی برای یک کودک کافی است. به همین دلیل با انجام این‌گونه تمرین‌ها کودکان میل این را دارند که به سوی شیوه‌های نوین حرکت کنند و علاوه بر ورزش شاهد آسیب‌دیدگی کودک نخواهیم بود.» این اطلاعات درحالی است که سنین مختلفی از سوی کارشناسان برای آغاز دوران بدنسازی تعریف می‌شود و البته کمتر فرد صاحب‌نظری سن پایین‌تر از ۱۲سال را پیشنهاد دهد.
درباره دوره بین ۱۲ تا ۱۸سال هم متخصصان هشدار می‌دهند که کودک نباید سمت دستگاه‌ها و حتی وزنه‌ها برود که به‌طور خلاصه می‌توان دراین‌باره از سن ۱۸سال به‌عنوان زمان مناسب آغاز بدنسازی نام برد.