برترین‌ها: در خانه خیلی از ما دارو‌هایی پیدا می‌شود که مدت‌هاست کسی از آن‌ها استفاده نکرده است. معمولا ما عادت نداریم دوره درمان را کامل کنیم و همیشه دارو‌ها اضافه می‌ماند. این دارو‌ها آنقدر در یخچال یا قفسه دارو‌های خانه ما می‌ماند تا تاریخ مصرفش می‌گذرد. اما آیا می‌دانید تاریخ مصرف دارو‌ها را باید از کجا فهمید، باید با دارو‌های تاریخ گذشته چه کرد و مصرف داروی تاریخ گذشته چه تاثیری بر بدن دارد؟ در این مطلب به تمام این سؤالات پاسخ داده می‌شود.
تاریخ انقضای دارو‌ها کجا نوشته شده؟
اگر ورق آلومینیومی قرص را در دست بگیرید، انتهای آن عدد‌هایی درج شده است؛ این عدد‌ها به روش‌های مختلف تاریخ انقضای دارو را نشان می‌دهد. EXP مخفف Expiration یا همان تاریخ انقضاست. این تاریخ را با ماه و سال عنوان می‌کنند. برای کرم‌ها و پماد‌های تیوپی این تاریخ روی انتهای تیوپ و جایی که تیوپ بسته می‌شود نوشته شده است. این تاریخ معمولا روی در جعبه هم نوشته می‌شود. تاریخ انقضای شربت، قطره و دارو‌های مایع دیگر به صورت برجسته روی برچسب شیشه و روی در جعبه آن نوشته شده است.
برای آمپول‌ها هم برای مطمئن شدن از تاریخ انقضای آن‌ها می‌توانید به برچسب دور آمپول نگاه کنید. روی آن تاریخ نوشته شده است. ممکن است روی قسمت سر آمپول یا شربت هم تاریخ انقضا را نوشته باشند. معمولا دارو‌ها بعد از گذشت ۳ سال از زمان تولید منقضی می‌شوند. این زمان برای دارو‌های مختلف متفاوت است، اما بیشترین زمان برای انقضای دارو‌ها ۵ سال بعد از تولید است و بعد از گذشت این زمان تمام دارو‌ها منقضی می‌شوند.
شرایط مناسب نگهداری دارو را بدانید
تاریخ مصرف هر دارو فقط وقتی درباره آن صدق می‌کند که در شرایط استاندارد نگهداری شود. شرایط استاندارد نگهداری هر دارو روی آن نوشته شده، اما برای بیشتر دارو‌ها شرایط مساعد، نگهداری در هوای خشک و خنک و اجتناب از یخ‌زدگی آنهاست بنابر این بدترین جا برای نگهداری دارو‌ها حمام است که خیلی از خانواده‌ها از قفسه‌ای در آن برای نگهداری از داروهای‌شان استفاده می‌کنند. اگر دارو زیر نور آفتاب ماند، در جریان رطوبت قرار گرفت، یخ زد یا بیش از حد داغ شد، بهتر است آن را دور بریزید حتی اگر تاریخ انقضای آن تمام نشده باشد.
تتراساکلین‌های کشنده
بعضی از دارو‌ها با گذشت زمان انقضای‌شان مواد سمی از خود تولید می‌کنند و استفاده از آن‌ها بسیار خطرناک است. در واقع فقط پزشکان و داروسازان می‌توانند بگویند کدام دارو خواصش را از دست می‌دهد و کدام دارو سمی می‌شود و شما به عنوان مصرف کننده بهتر است دارو‌های تاریخ گذشته را دور بریزید.
برای مثال خانواده تتراساکلین‌ها در صورت تاریخ گذشته بودن تبدیل به یک فرآورده شیمیایی جانبی سمی شده و مصرف آن‌ها باعث پیدایش سندرم فانکونی می‌شود. این بیماری به لوله‌های پروکسیمال نفرون‌های کلیوی حمله می‌کند و در آن گلوکز، اسید‌های آمینه، اسید اوریک، فسفات و بی‌کربنات به جای بازجذب، از طریق ادرار دفع می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری به پرادراری، عطش و کم‌آبی بدن، نرمی استخوان در بچه‌ها و استئومالاسی در بزرگسالان دچار می‌شوند. این بیماری در کودکان باعث اختلال رشد هم می‌شود بنابر این بهتر است تاریخ دارو‌ها را قبل از مصرف حتما بررسی کنید تا اگر دارو جزو دارو‌های مشابه تتراساکلین بود به بیماری دچار نشوید.
دارو‌های ۳۰ساله
سال گذشته شبکه یک تلویزیون فرانسه گزارشی درباره دارو‌هایی منتشر کرد که بعد از گذشت ۳۰ سال از تاریخ انقضای آن‌ها همچنان خواص خود را حفظ کرده بودند. به گفته این گزارش حداکثر طول عمر دارو‌ها ۵ سال ذکر شده، اما بعضی از دارو‌ها بسیار بیشتر از این زمان عمر می‌کنند. به مدت‌زمانی که دارو ماندگار است اصطلاحا Shelf Life یا عمر قفسه‌ای می‌گویند.
بیشتر دارو‌ها با گذشتن عمر قفسه‌ای‌شان خاصیت خود را از دست می‌دهند. البته نه به این معنی که با گذشت یک روز دارو کلا خواص خود را از دست بدهد. معمولا این تضعیف شدن خاصیت به مرور صورت می‌گیرد. برای مثال اگر از تاریخ انقضای دارویی که مصرف می‌کنید یک سال گذشته باشد، آن دارو ممکن است ۲۰ درصد خواص خود را از دست داده باشد. این کاهش هرسال با یک ضریب خاص صورت می‌گیرد این قانون بیشتر مربوط به قرص‌هاست. دارو‌های مایع زودتر خراب می‌شوند. دیده شده که بعضی از قرص‌ها بعد از گذشت مدت طولانی از تاریخ انقضای آن‌ها همچنان خواص خود را حفظ کرده‌اند.
قطره‌ها را از دور بریزید تا فاسد نشود
قرص‌ها بیشترین عمر را بین دارو‌ها دارند، اما عمر دارو‌های مختلف با هم فرق می‌کند. هر نوع دارو بسته به جامد یا مایع بودن و مواد نگهدارنده‌ای که در آن وجود دارد، عمر خاصی دارد. برای مثال قطره‌های چشم مواد نگهدارنده دارند و به شرطی که باز نشوند تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده‌اند، اما اگر در این قطره‌ها را باز کردید باید حداکثر ظرف ۳ ماه دارو را تمام کنید، چون دارو در معرض باکتری‌ها قرار می‌گیرد و آلوده می‌شود.
البته این در صورتی است که از فاصله قطره را داخل چشم بریزید. اگر نوک ظرف قطره با چشم تماس پیدا کرد باید بلافاصله آن را دور بریزید، چون استریل بودن خود را از دست می‌دهد و آلوده می‌شود. قطره‌های اشک مصنوعی که برای یک بار مصرف طراحی شده‌اند را هم باید بلافاصله بعد از مصرف دور بیندازید.
ترکیبی‌ها خطرناک‌ترند
دارو‌هایی که به صورت ژل هستند به دلیل وجود آب در آن‌ها زود فاسد می‌شوند. بهتر است آن‌ها را ۳ ماه بعد از باز کردن دور بیندازید. اسپری‌هایی که از طریق مخاط بینی جذب می‌شوند هم بعد از باز شدن فقط تا یک هفته قابل استفاده هستند و بعد از آن تاثیرگذاری‌شان از بین می‌رود و بهتر است آن‌ها را دور بریزید.
در عین حال دارو‌های ترکیبی که در داروخانه ساخته می‌شوند کمترین طول عمر را بین دارو‌ها دارند. این دارو‌ها را باید حداکثر در مدت ۳ تا ۴ هفته مصرف کرد، اما بهتر است زمان ماندگاری آن‌ها را از دکتر داروساز بپرسید، چون ممکن است عمر بعضی از این دارو‌ها کمتر از این مقدار باشد. این دارو‌ها مواد نگهدارنده ندارند به همین دلیل به شدت آمادگی آلودگی میکروبی و قارچی دارند.
اگر دارو طوری به شما تحویل داده شد که مجبور شدید برای مصرف انگشت‌تان را داخل آن بزنید مطمئن باشید که خیلی زودتر از چیزی که فکر می‌کنید دارو فاسد می‌شود، چون یک کلونی جدید باکتری وارد آن می‌کنید که مستعد رشد باکتری است. کرم‌های دست‌ساز که برای پوست تجویز می‌شوند هم معمولا این‌چنین هستند.
دارو‌های منقضی را چه باید کرد؟
دارو‌های تاریخ گذشته را باید دور بریزید. بهتر است این دارو‌ها را در پلاستیک بپیچید و دور بریزید. شربت‌ها و قطره‌ها را اول در فاضلاب خالی کنید بعد شیشه‌های آن‌ها را دور بریزید. البته دور ریختن دارو‌ها باید با احتیاط صورت بگیرد. بعضی از دارو‌ها وقتی تاریخ مصرف آن‌ها می‌گذرد می‌توانند برای محیط زیست خطرناک باشند. این دارو‌ها علاوه بر انسان‌ها، می‌توانند برای حیوانات و محیط زیست هم خطرناک باشند. مثلا می‌توانند وارد جریان آب زیرزمینی شوند و منابع آب را آلوده کنند.
به علاوه ممکن است توسط حیواناتی مثل سگ، گربه یا حتی پرندگان خورده شوند و به آن‌ها آسیب برسانند به همین دلیل بهتر است اگر داروی تاریخ گذشته در خانه دارید درباره آن با پزشک یا داروساز مشورت کنید. اگر دارو، جزو دارو‌هایی بود که بعد از انقضا سمی می‌شوند بهتر است آن‌ها را به مراکز درمانی تحویل دهید. هلال احمر هم این دارو‌ها را از شما تحویل می‌گیرد تا با شرایط درست و بدون آسیب‌رساندن به محیط از بین ببرد. برای آمپول‌ها باید دقت بیشتری کنید.
اگر در درمانگاه تزریق انجام می‌دهید آن‌ها خودشان طبق اصول ضایعات را دور می‌ریزند، اما اگر در خانه تزریق می‌کنید و سرنگ با سوزن را دور می‌اندازید حتما آن را در کاغذ بپیچید تا باعث انتقال بیماری نشوند. یادتان باشد تهران پر از ضایعات جمع‌کن است و این ضایعات ممکن است به آن‌ها آسیب برساند.