زمانی که از کشورهای عربی صحبت به میان می‌آید منظور کشورهای عضو اتحادیه عرب چون؛ عربستان سعودی، کویت، عراق، اردن، امارات، بحرین، یمن، مصر فلسطین، اردن، مراکش، الجزایر، لیبی…. هستند. کشورهایی که با توجه به سیاست‌های حاکمان آنها دارای شرایط اقتصادی و اجتماعی متفاوتی هستند.
آنچه در تبلیغات رسانه‌ای عربی و اذهان عمومی وجود دارد؛ در نگاه اول این تفکر است که شرایط اقتصادی و رفاه مردم در کشورهای عربی بسیار عالی است. به تصویر کشیدن زندگی مرفه گروهی معدود و خاص در کشورهای عربی، نمایش برج‌های سر به فلک کشیده تجاری، خیابان ها و بزرگراه‌های زیبا و خانه‌های مجلل و تعمیم آن به کل مردم در جهان عرب دروغ رسانه‌ای بزرگ رسانه‌های عربی و غربی است.
رسانه‌هایی که مستقیم یا غیر مستقیم سعی دارند، شرایط مردم کشورهای عربی را به دلیل روابط آزادانه برخی از حاکمان عرب با آمریکا و کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی بسیار رویایی جلوه دهند و این طور وانمود کنند که مردم در کشورهای عربی در رفاه به سر می‌برند.
از سویی دیگر برخی از کشورهای عربی چون سوریه، عراق، لیبی و یمن که مدت‌ها است تحت تجاوزهای نظامی غربی و عربی به سر می‌برند با بحران فقر و گرسنگی روبرو هستند. شرایطی که بسیاری از حاکمان عرب با همدستی اسرائیل، آمریکا و کشورهای غربی برای مردم این کشورها به ارمغان آوردند.
اقتصاد وابسته به نفت پاشنه آشیل دولت‌های عربی
درآمد اقتصادی کشورهای عربی مبتنی بر نفت است و تنها ترین و ساده ترین روش فروش نفت به سایر کشورها و خرید کالا از آنها است. اقتصاد وابسته به نفت در کشورهای عربی پاشنه آشیلی است که هر روز وضعیت اقتصادی مردم را در کشورهای عربی بدتر می کند.
در همین راستا، کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای غرب آسیا (ESCWA) در ۲۴ می ۲۰۲۳ در بیانیه‌ای اعلام کرد که ۳.۳ میلیون شهروند ساکن کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از جمعیت ۳۴ میلیونی این منطقه (به استثنای مهاجران) در فقر زندگی می‌کنند و عربستان سعودی و عمان از نظر تعداد جمعیت فقرا در صدر قرار دارند.
بر اساس این بیانیه، از هر هفت شهروند عربستان سعودی، یک نفر، که معادل ۱۳.۶ درصد از جمعیت این کشور است، در فقر زندگی می‌کند، در حالی که در عمان، از هر ده شهروند، یک نفر یا ۱۰.۱ درصد از جمعیت آن و در بحرین یکی از ۱۳ شهروند بحرینی معادل ۷.۵ درصد از جمعیت آن در فقر زندگی می‌کنند.
بر اساس بیانیه کمیسیون اسکوا، یک سوم جمعیت جهان عرب معادل ۱۳۰ میلیون نفر زیر خط فقر هستند و انتظار می‌رود که این سطوح طی دو سال آینده به افزایش خود ادامه دهد تا در سال ۲۰۲۴ به ۳۶ درصد برسد و جهان عرب با ۱۲ درصد بالاترین نرخ بیکاری در جهان را در سال ۲۰۲۲ به ثبت رساند.
گزارش‌های منتشرشده در رابطه با مشکل فقر در عربستان به‌ندرت منتشر می‌شود و همین گزارش‌ها نیز از منابع غیررسمی تهیه شده است. این منابع تعداد فقرا در عربستان را بالغ بر ۲۵ درصد ارزیابی می‌کنند، یعنی از ۲۰ میلیون نفر جمعیت عربستان حدود ۵ میلیون نفر فقیر هستند.
جنگ های تحمیلی عربی -غربی بر ملتهای عرب و تحریم‌های اقتصادی
به اعتقاد کارشناسان یکی ازعوامل اصلی فقر در کشورهای عربی چون یمن، سوریه و عراق و لیبی، فلسطین، لبنان..جنگ‌های تحمیلی و تحریم‌های اقتصادی است.
عبد الحافظ الصاوی طی گزارشی در الجزیره نوشت: وقایعی که منطقه شاهد آن بود، از جمله جنگ‌های داخلی، منجر به افزایش نرخ فقر در بیش از ۵۰ درصد جمعیت در سوریه و یمن شد.
این کارشناس معتقد است؛ این جنگ ها نه تنها بر فقر کشورهایی که جنگ بر آنها تحمیل شده چون یمن موثر بوده، بلکه بر شرایط اقتصادی مردم در کشورهای متجاوز نیز اثر گذار بوده است. به طوری که بحران سقوط قیمت نفت و جنگ یمن که در آن عربستان سعودی اتحادی علیه انصارالله را رهبری کرد، در نتیجه، اقتصاد عربستان تحت تأثیر قرار گرفت و مظاهر فقر در عربستان ظاهر شد، تا آنجا که ۶۳ درصد سعودی‌ها درخواست حمایت از صندوق شهروندی کردند.
عدم استقلال علمی و تداوم فقر عربی
در حالی که امروزه علم به عنوان پایه و یکی از مهمترین مولفه‌های قدرت در جهان امروز به حساب می‌آید، حاکمان کشورهای عربی همچنان وابستگی خود را به دانشمندان غربی حفظ کردند و به جای تولید علم و دانش در جوامع عربی متکی بر دانشمندان غیر عرب هستند و شاهد این قضیه حضور مهندسان خارجی و بعضاً غربی در پروژه‌های عمرانی عربستان سعودی و امارات است.
حاکمیت کشورهای عربی به دلیل دوری از علم و دانش و عدم تربیت کارشناسان و مهندسان موجب شد این کشورها به بازار بزرگ کالاهای تکنولوژیک و غربی تبدیل شوند. از کوچکترین اشیاء زندگی روزمره تا ماشین‌های لوکس به بازارهای عربی ورود پیدا می‌کنند، اقدامی که نتیجه آن فقیر شدن مردم عرب و افزایش بیکاری در میان جوانان جهان عرب است.
از سوی دیگر، طبق آنچه در اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است، کشورهای عربی نیز از وجود سیاست‌هایی برای دستمزد عادلانه، حمایت اجتماعی از کارگران، ارتباط بین دستمزد و قیمت، یا کارگرانی که حقوق خود را برای داشتن یک زندگی آبرومندانه ایفا می‌کنند، اطلاعی ندارند.
بیشترین حجم تولید نفت در جهان به کشورهای عربی اختصاص دارد و طبق این آمار، منطقه خاورمیانه با تولید ۳۲.۷ درصد از مجموع نفت تولیدی در جهان بیشترین سهم را در این حوزه دارد و به ترتیب کشورهای؛ عربستان، عراق و امارات با تولید نفت مقام اول تا سوم را در تولید نفت به خود اختصاص دادند.
فقر در عراق و چرایی آن
از این سه کشور نام برده تنها کشور عراق سال‌ها با تجاوز و جنگ بی‌رحمانه آمریکا روبرو بود و پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق پس از دو دهه همچنان با مشکلات اقتصادی و سیاسی ناشی از دخالت آمریکا و برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دست و پنجه نرم می‌کند. در واقع فقر در عراق و بیکاری در این کشور با وجود شرایط سخت سیاسی و نظامی دوران اشغالگری آمریکا و قبل از آن با سیاست‌های ظالمانه دیکتاتور صدام و پس از سرنگونی صدام، دخالت‌های عربی و غربی در عرصه سیاسی این کشور امری غیر طبیعی به نظر نمی‌رسد.
فقر در کشورهای عربی خلیج فارس
اما آنچه موجب تعجب ناظران بین المللی و محققان و کارشناسان اقتصادی است وجود فقر در کشورهایی چون عربستان سعودی، کویت، بحرین و مصر… و شرایط خاص طبقه ضعیف و کارگران در امارات و سایر بلاد عربی است که از صادرکنندگان نفت به حساب می‌آیند.
این کشورها با وجود تولید نفت و درآمد کلان ناشی از این فروش در خارج از این کشورها به سرمایه گذاری می‌پردازند. مصطفی عبدالسلام، اقتصاددان عرب طی مقاله‌ای نوشت: مردم کشورهای عربی خلیج فارس باید از ثروت هنگفتی که کشورشان در خارج سپرده و سرمایه‌گذاری کرده است، بهره‌مند شوند و بخشی از وجوه انباشته شده در بانک‌های غربی را بازیابی کنند، مشروط بر اینکه به سمت ایجاد پروژه‌هایی هدایت شوند که از طریق آن فرصت‌های شغلی ایجاد شود و بیکاری کاهش یابد تا به کاهش فقر کمک کند.
فقر در بحرین
وجود فقر در کشورهای عربی را شاید بتوان از زبان معارضان سیاسی حاکمان دیکتاتوری در بحرین و عربستان به خوبی درک کرد. فعالان سیاسی که سال‌ها پیش به جرم اعتراض به نظام دیکتاتوری از کشورشان اخراج یا تبعید شدند.
شیخ عبدالله الصالح معاون دبیر کل جمعیت امل الاسلامی بحرین که همواره تحولات سیاسی جاری در کشورش را بازگو می‌کند، راوی سرکوبگری و شکنجه ملت بحرین است.
وی در واکنش به خرید باشگاه ایتالیایی اینترمیلان توسط دولت بحرین در صفحه اجتماعی خود در اینستاگرام نوشت با وجود فقر شهروندان، کسری بودجه، بدهکاری ادعایی و درخواست‌های مختلف بودجه، دولت بحرین پیشنهاد خرید این باشگاه را ارائه می‌دهد، این اقدام با وجود شرایط سخت مردم بحرین چطور امکان پذیر است؟
به گزارش بحرینی لیکس، انجمن‌های سیاسی بحرین اعلام کردند که فقر در این کشور در سایه فقدان عدالت اجتماعی، برنامه ریزی ضعیف اقتصادی، عدم حمایت از گروه‌ها و اقشار ضعیف در حال افزایش است.
فقر در مصر
پس از سرنگونی مُرسی و روی کارآمدن السیسی با وجود همکاری مصر با برخی از کشورهای بزرگ عربی چون عربستان سعودی، وضعیت اقتصادی بخشی از مردم مصر زیر خط فقر است و مردم با بیکاری و تورم دست و پنجه نرم می کنند.
به گزارش العربی الجدید، نزدیک به یک سوم مصری‌ها در فقر زندگی می‌کنند، میلیون‌ها نفر از شرایط بد زندگی رنج می‌برند، و دشواری مشکلات اقتصادی فراتر از خرید لباس و تهیه غذا از رستوران‌ها است. این کشور که حدود ۲۵ درصد از جمعیت عرب را تشکیل می دهد، فقر با نرخ های نگران کننده‌ای در حال افزایش است.
فقر در عربستان سعودی
حاکمان سعودی سال‌ها است لقب خادم الحرمین را به یدک می‌کشند و صاحب رسانه‌های بزرگی چون العربیه، ام بی سی، اینترنشنال و روزنامه‌های بزرگ جهان عرب هستند و با یاری این رسانه‌ها چهره قدرتمند اقتصادی و سیاسی سعودی را در جهان به تصویر کشیدند؛ اما با وجود تلاش رسانه‌های سعودی آنچه از زیر پوست عربستان و مناطقی که جایشان در این رسانه‌ها خالی است منتشر شده چهره واقعی اقتصاد این کشور پر درآمد نفتی را به تصویر می‌کشد.
روزنامه الحیات طی گزارشی، گوشه‌هایی از فقر موجود در عربستان را با روایت شرایط یک زن نشان می‌دهد که با فقر و بدهی و بیماری و اجاره‌نشینی دست و پنجه نرم می‌کند. این زن در یکی از روستاهای شرقی در استان الاحساء زندگی می‌کند و می‌گوید که به‌همراه فرزندانش تنها می‌توانند آب و نان بخورند.
ولید ابوالخیر وکیل و حقوق‌دان سعودی معتقد است که بروز پدیده فقر در عربستان به تمام معنا به‌معنی فساد در این کشور است، چرا که معقول نیست کشوری که عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده نفت جهان را یدک می‌کشد، تا این حد فقیر داشته باشد. وی تأکید کرد که گروهی ویژه‌خوار وجود دارند که از ثروت‌های کشور استفاده می‌کنند، در حالی که اکثریت ملت چیزی برای رفع نیازهای خود پیدا نمی‌کنند.
طی ماه‌های گذشته در شبکه‌های اجتماعی و برخی از رسانه‌های جهان تصاویری منتشر شد که در نگاه اول بیننده را با شگفتی روبرو می کند که آیا این حلبی آبادها متعلق به پادشاهی سعودی است یا در یکی از کشورهای فقیر آسیایی و عربی است.
این مناطق که در نزدیکی فرمانداری ریاض و برخی از مراکز مهم حکومتی قرار دارند از داشتن آب لوله کشی و برق محروم هستند و مردم پس از غروب آفتاب جرات بیرون آمدن از خانه را ندارند چرا که این مناطق به جولانگاه معتادان و خلافکاران تبدیل شده است.
امارات طاووس زیبای عربی از تبلیغات تا واقعیت
یکی از کشورهای پیشرفته جهان عرب با وجود مساحت اندک و جذب توریست و مهاجر بالا امارات است. تنها حدود یک میلیون تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت امارات را بومیان این کشور تشکیل می‌دهند. این کشور تبدیل به محلی برای جذب سرمایه گذاران خارجی از سراسر جهان شده اما کارگران و طبقه اجتماعی ضعیف در این کشور از برج‌های سر به فلک کشیده آن سهمی ندارند. در کنار برج‌های سر به فلک کشیده امارات آمار زندانیان، هتک حرمت به کارگران خارجی، تجارت مواد مخدر و فقر و تبعیض در این کشور مغفول مانده است.
بر اساس اعلام مرکز بین المللی بررسی زندان‌ها، زندانی و شکنجه مخالفان در زندان بدنام و به شدت محافظت شده “الرزین” در امارات و هتک حرمت زندانیان، بی حرمتی به کارگران خارجی از جمله زنان، دست داشتن مسئولان اماراتی در تجارت مواد مخدر و فقر و تبعیض در بین تعداد قابل ملاحظه ای از جمعیت این کشور نفت خیز به اضافه هم پیمان شدن با عربستان در کشتار و آوارگی یمنی‌ها پرونده حقوق بشر امارات را سنگین کرده است.