کشور ما به لحاظ آنکه تاریخ پرفرازونشیبی را به چشم خود دیده و در دوره‌های مختلفی نیز تحت سلطه حکومت‌های گوناگون قرار گرفته است دارای جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی زیادی است. در این میان اهمیت همیشگی مذهب و ادیان نیز در فرهنگ کشور ما اماکنی را از خود به یادگار گذاشته است. در صنعت گردشگری ایران اماکن مذهبی و تاریخی به نوبه خود اهمیت بسیاری دارند و موردتوجه بسیاری قرار بگیرند.
معماری‌های منحصربه‌فرد مساجد قدیمی سطح کشور در کنار تاریخ پرماجرایشان هر کدام از آن‌ها را به نوبه خود تبدیل به یک جاذبه گردشگری کرده است، تا جایی که این اماکن سالانه هزاران بازدیدکننده و توریست را به چشم خود می‌بینند. در این مطلب همراه ما باشید تا با هم به سراغ یکی از مساجد تاریخی و قدیمی در شهر تبریز برویم و با آن بیشتر آشنا شویم؛ مسجد کبود تبریز.
درباره مسجد کبود تبریز
مسجد کبود که با نام‌های مسجد جهانشاه، گوی مسجد، فیروزه جهان اسلام و مسجد مظفریه نیز شناخته می‌شود یکی از زیباترین مساجد قدیمی در کشور است که اولین چیزی که در رابطه با آن توجه شما را به خود جلب خواهد کرد معماری بی‌نظیر آن با وجود خرابی‌های موجود است. کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی به همراه طرح‌های بدیع هندسی و اسلیمی نشانی از معماری حرفه‌ای و ظریف آن دارد.
این مسجد در قرن نهم هجری قمری به دستور ابوالمظفر جهانشاه بن قرایوسف از حکمرانان سلسله قراقویونلو ساخته شد. بر اساس کتیبه‌ای که در قلب کاشی‌کاری‌های ایوان ورودی این مسجد دیده می‌شود اتمام ساخت این بنا در سال ۸۷۰ هجری قمری صورت گرفته است، البته این تاریخ مربوط به اتمام تمامی کاشی‌کاری‌ها و جزئیات بناست.
معماری این مسجد بسیار برجسته و منحصربه‌فرد است و همین موضوع نیز یکی از اصلی‌ترین معیار‌ها برای اهمیت و شهرت این مسجد به شمار می‌آید. کاشی‌های معرق و نقش و نگار‌های ظریف و پر از جزئیات در طراحی داخلی و خارجی این بنا به حدی زیباست که بازدیدکنندگان را محو خود می‌کند.
علاوه بر کتیبه موجود در ایوان ورودی این مسجد که به آن اشاره کردیم کتیبه‌های دیگری نیز در آن به چشم می‌خورد. یکی از زیبایی‌های کتیبه‌نگاری‌های این مسجد سوره فتح است که به صورت برجسته دور تا دور شبستان اصلی را با ظرافت خاصی تحت پوشش قرار داده است.
تلفیق بی‌نظیر کاشی‌های کبود در کنار نقوش طلایی، صحنه بی‌نظیری را در این مسجد جلوه می‌دهد که به دور از باور است. سقف این عبادتگاه به شکلی طراحی شده که سراسر آرامش است و این حس و حال قلب شما را مسحور خواهد کرد.
مسجد کبود تبریز به دلیل زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۳ هجری قمری رخ داد دچار آسیب‌ها و ویرانی‌های بسیاری شده و به همین دلیل هم هست که امروزه تنها چند پایه و یک سردر از آن باقی مانده، اما همین‌ها نیز به نوبه خود شکوه این مسجد را به خوبی نمایان می‌کنند.
لوله‌کشی‌های نامناسب گاز شهری نیز که در داخل مسجد وجود داشت باعث شد تا در فصل سرما قسمت‌هایی از دیوار‌های این بنا تخریب گردد. در سال ۱۳۱۸ مرمت این مسجد توسط مرحوم استاد معماران آغاز شد و در نهایت نیز در سال ۱۳۵۵ به پایان رسید.
جالب است بدانید که مسجد کبود در ابتدا فقط یک مسجد نبوده و در کنار آن مجموعه‌ای از صحن، خانقاه، مدرسه و کتابخانه نیز وجود داشته که متأسفانه امروزه دیگر اثری از آن‌ها نیست. علاوه بر این می‌توان گفت که مسجد کبود درواقع چندمنظوره بوده و هم به عنوان مسجد مورد استفاده قرار می‌گرفته و هم مقبره، چراکه در سرداب آن دو آرامگاهی وجود دارد که گفته می‌شود محل دفن جهانشاه و همسر اوست، البته این قبر‌ها امروزه خالی هستند.
محوطه این مسجد نیز به نوبه خود حرفی برای گفتن دارد. بوستان خاقانی با قسمت‌های گل‌کاری و درخت‌کاری‌شده خود زیبایی خاصی به فضا بخشیده است و به همین دلیل نیز معمولاً بسیاری از بازدیدکنندگان زمان زیادی را نیز صرف گشت‌وگذار در این محوطه می‌کنند.
معماری مسجد کبود تبریز
مسجد کبود بنایی است که به صورت چندمنظوره طراحی شده و در ساخت آن نیز از سبک معماری آذری بهره گرفته شده است. به طور کلی می‌توان گفت که فضا‌های معماری این مسجد شامل سردر، مناره، گنبد، شبستان و هم‌چنین آرامگاه خانوادگی می‌شود.
طراحی کلی مسجد کبود از دو گنبدخانه با ابعاد مختلف در ضلع جنوبی صورت گرفته است. ایوان ورودی این مسجد نیز که در ضلع شمالی قرار دارد تنها راه ورود به هر دوی این گنبدخانه‌هاست و دو مناره با فاصله‌های نسبتاً زیاد نیز در دو طرف این ایوان دیده می‌شوند.
بنا و ساختمان اصلی مسجد دقیقاً مقابل صحن و رو به قبله است و سقف‌های ضربی آن نیز در فاصله ۱۲ متری از پایه‌ها به چشم می‌خورند. در بالای این قسمت مربع شکل، گنبد بزرگی با نمای داخلی آجر‌های کوچک و کاشی‌های الوان با طرح‌های گل و بته و همین‌طور جملاتی عربی کار شده است.
جالب است بدانید هر اطلاعاتی که از گنبد کبود این مسجد وجود دارد از نوشته افرادی برگرفته شده است که در گذشته به شرح این گنبد پرداخته‌اند، چراکه امروزه اثری از گنبد اصلی وجود ندارد و گنبد موجود حاصل مرمت‌هایی که در این مسجد صورت گرفته است.
تصاویری که از این مسجد به جا مانده گویای این است که گنبد واقعی این مسجدبر روی ساقه گنبد بنا شده بوده و آن را بدون سازه ساخته بودند، به همین دلیل هم کار بازسازی و مرمت این بخش بسیار سخت و دشوار بود. گنبد ابتدایی این مسجد یکی از بزرگ‌ترین گنبد‌های آجری موجود در زمان خود به حساب می‌آمده و دارای ۱۷ متر دهنه و ۲۰ متر ارتفاع بوده است.
گنبد کوچک آن نیز آرامگاهی مزین به کاشی‌های لاجوردی و کتیبه‌هایی است که دور تا دور بنا دیده می‌شوند. در قسمت بالایی این کتیبه نیز بخش‌هایی از کاشی با نوشته‌های کوتاه از خط ثلث و نسخ به چشم می‌خورد.
گردشگری مسجد کبود تبری
از آنجایی که این مسجد سالانه پذیرای بازدیدکنندگان و گردشگران بسیاری است، امکانات زیادی نیز برای آن فراهم شده است. دسترسی به وسایل نقلیه، اقامتگاه، سرویس بهداشتی، بوفه و رستوران، پوشش شبکه و… امکاناتی هستند که خیال شما را راحت‌تر می‌کنند.
با این حال ترند معمولین با ویلچر، پارکینگ و بخش امانت‌داری بخش‌هایی هستند متأسفانه هنوز برای این مسجد در نظر گرفته نشده‌اند. امروزه مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری بسیاری نیز در اطراف این مسجد ساخته شده‌اند که می‌توانید در کنار بازدید از مسجد به آن‌ها نیز سری بزنید.
برای رفتن به مسجد کبود تبریز شما باید به آدرس خیابان امام، مابین خیابان خاقانی و چهارراه منصور، جنب بوستان خاقانی مراجعه نمایید. لازم به ذکر است که تاکسی و اتوبوس‌های BRT نیز در این منطقه وجود دارند که امکانات رفت‌وآمد شما را فراهم خواهند کرد.