استروژن هورمونی است که در تخمدان‌ها تولید می‌شود و با سیستم باروری زنانه مرتبط است. اما در بدن مرد‌ها نیز به مقدار کمی وجود دارد. هورمون‌ها موادی هستند که فعالیت سلول‌ها و ارگان‌های بخصوصی را تنظیم می‌کنند. هورمون‌های زیادی در بدن ما وجود دارند، که خیلی از آنها با هم فعالیت می‌کنند تا سایر هورمون‌های مهم و تنظیم کننده در بدن ترشح شوند.
استروژن را هورمون جنسی زنانه می‌دانند، زیرا تنظیم کننده‌ی رویداد‌های جنسی در بدن است. انواع مصنوعی هورمون‌ها (ساخته دست بشر) نیز وجود دارند که در مکمل‌ها به کار می‌روند، مثلا هورمون استروژن برای زنانی که میزان این هورمون در بدن‌شان کم است.
عملکرد استروژن
استروژن هورمونی است که اساسا مسئول تکامل جنسی در دختر‌ها با رسیدن به سن بلوغ است. سایر عملکرد‌های استروژن شامل موارد زیر می‌شود:
- شروع تغییرات در بافت سینه حین نوجوانی و بارداری. کمک به تنظیم سیکل‌های قاعدگی.
- تنظیم وزن بدن با کمک به کنترل سوخت و سازِ دخیل در رشد و تکامل بافت استخوانی سالم (پیشگیری از پوکی استخوان با افزایش جذب و نگهداری کلسیم)
- نقش داشتن در سلامت فعالیت قلب و عروق (طبق اعلام انجمن قلب آمریکا)
علت‌های پایین بودن سطح استروژن
عوارض زیادی وجود دارند که می‌توانند سبب افت سطح استروژن شوند. زیرا استروژن، بر طیف وسیعی از عملکرد‌های بدن، مانند ایجاد استخوان‌های سالم، سلامت هیجانی و …، اثر می‌گذارد. پایین بودن سطح استروژن در بدن یک زن، دلایل گوناگونی می‌تواند داشته باشد:
هر عارضه‌ای که به تخمدان‌ها آسیب بزند (مانند هیسترکتومی کامل که در آن، رحم و تخمدان به طور کامل برداشته می‌شود)
- ورزش‌های سنگین
- اختلالات تیروئید
- نقص در عملکرد غده هیپوفیز
- آنورکسیا یا بولیمیا (یا سایر اختلالات خوردن)
- سوء تغذیه (که سبب کاهش وزن شدید می‌شود)
- سندرم ترنر (یک نقض ژنتیکی که تنها یک کروموزوم X را در می‌گیرد و سبب ناهنجاری‌های تکاملی و ناباروری می‌شود)
- نقص‌های ژنتیکی (که سبب عوارضی مانند نارسایی زودهنگام تخمدان می‌شود)
- بیماری‌های خود ایمنی
- اختلالات کلیوی مزمن
- یائسگی (با رسیدن یک زن به سنین یائسگی، سطح استروژن بطور پیوسته افت می‌کند تا زمانی که دیگر استروژن تولید نمی‌شود و زن، یائسه می‌شود). تاثیرات شیمی درمانی (دارو‌هایی که برای سرطان به کار می‌روند)
ریسک فاکتور‌های پایین بودن استروژن
ریسک فاکتور‌های متعددی برای پایین بودن استروژن در زنان وجود دارد که اولین آن، سن است. با رسیدن یک خانم به چهل سالگی، که سن پیش از یائسگی است، به طور تدریجی از میزان استروژن بدنش کم می‌شود تا زمانی که کاملا یائسه شود.
سایر ریسک فاکتور‌ها برای پایین بودن استروژن شامل موارد زیر می‌شوند:
- داشتن سابقه‌ی مشکلات هورمونی در خانواده (که سبب عوارضی مانند کیست تخمدان می‌شوند)
- داشتن یک نوع اختلال خوردن (مثلا آنورکسیا)
- تحت رژیم‌های سفت و سخت بودن برای کاهش وزن
- انجام ورزش‌های پُرشدت و سنگین
- داشتن مشکلاتی در غده هیپوفیز
علائم پایین بودن سطح استروژن
- پایین بودن استروژن، علائم آشکار زیادی دارد که خیلی از آنها، مشابه علائم یائسگی هستند:
- گُرگرفتگی
- تعریق شبانه
- بیخوابی
- آمنوره (اغلب پریود نشدن)
- حساس شدن سینه‌ها
- سر درد
- تشدید میگرن (در افرادی که از قبل دچار میگرن بوده‌اند)
- افسردگی (در اثر پایین بودن میزان سروتونین، علائم افسردگی بروز می‌کنند و گفته می‌شود استروژن، افزایش دهنده‌ی سروتونین است)
- مشکل در تمرکز
- خستگی
- افزایش وزن
- ناباروری
- درد هنگام رابطه جنسی (به دلیل کاهش روان کننده در واژن)
- پوکی استخوان (ضعیف شدن استخوان‌ها در نتیجه‌ی پایین بودن میزان استروژن، زیرا استروژن استخوان‌ها را سالم نگه می‌دارد)
- اختلال در عملکرد‌های جنسی
تشخیص پایین بودن استروژن
- وقتی یک خانم از گُرگرفتگی‌ها و پریود نشدن شاکی باشد، پزشک ممکن است از جهت پایین بودن استروژن، وضعیت او را بررسی کند. راهکار‌های تشخیص پایین بودن استروژن شامل موارد زیر می‌شوند:
- یک سابقه‌ی خانوادگی که باعث می‌شود علت‌های احتمالی ژنتیکی برای پایین بودن استروژن بررسی شوند
- معاینه‌ی فیزیکی و سابقه‌ی پزشکی
- آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها
- ارزیابی علت‌های پنهان (مانند مشکلی در عملکرد تیروئید یا اختلال در عملکرد غده هیپوفیز)
- اسکن مغز یا تست DNA (برای ارزیابی ناهنجاری‌ها در سیستم غدد درون ریز)
درمان پایین بودن استروژن
یک درمان متداول برای پایین بودن استروژن در زنان، مصرف مکمل هورمون‌های مصنوعی است که به این شیوه، درمان جایگزینی هورمون می‌گویند. درمان پایین بودن استروژن شامل موارد زیر می‌شود:
- راهکار‌های طبیعی
- حفظ وزن سالم
- کاهش شدت ورزش و تمرین
- غذا‌های طبیعی یا مکمل‌هایی مانند سویا
البته در مورد سویا، بحث‌های زیادی وجود دارد، زیرا برخی مطالعات حاکی از آن هستند که سویا ممکن است خطر سرطان سینه را افزایش بدهد. بهترین کار این است که پیش از افزودن سویا یا مکمل آن به رژیم غذایی‌تان، با پزشک‌تان مشورت کنید.
درمان جایگزینی هورمون یا HRT
پزشکان می‌توانند از روش‌ها گوناگونی برای اجرای درمان جایگزینی هورمون استفاده کنند از جمله:
- خوراکی
- موضعی (به صورت کرم یا چسب)
- تزریق
- زیرپوستی (ساچمه‌هایی در زیر پوست کار گذاشته می‌شوند)
- واژینال
نوع درمان جایگزینی هورمون، شیوه‌ی انجام و دوز دارو بستگی به فاکتور‌های زیادی دارد از جمله علت اصلی، شدت، و علائم پایین بودن استروژن.
واقعیت‌هایی در مورد درمان جایگزینی هورمون. همه‌ی خانم‌ها واجد شرایط برای درمان با استروژن نیستند (مثلا خانم‌هایی که فشار خون بالا یا سابقه‌ی حمله‌ی قلبی یا سکته مغزی دارند).
انواع گوناگونی از HRT موجود است، برخی از آنها استروژن را با پروژسترون ترکیب می‌کنند که یک هورمون جنسی زنانه‌ی دیگر است.. استروژن ِ تنها معمولا برای زنانی تجویز می‌شود که تحت هیسترکتومی قرار گرفته‌اند. در حالی که ترکیب استروژن و پروژسترون معمولا برای زنانی به کار می‌رود که در حال حاضر علائم یائسگی را دارند.
دوز‌های بالای استروژن نیز معمولا به زنانی داده می‌شود که (یائسه نیستند) سطح استروژن‌شان بسیار پایین است، مثلا آن‌هایی که هیسترکتومی انجام داده‌اند. این شیوه جهت پیشگیری از یک عدم تعادل ثانویه در هورمون‌ها، شکستگی استخوان و بیماری قلبی به کار می‌رود.
پزشک معمولا پایین‌ترین دوز استروژن یا استروژن / پروژسترون را تجویز می‌کند تا علائم تسکین بیابند.. درمان جایگزینی هورمون عوارض جانبی زیادی دارد از جمله خونریزی واژینال، گرفتگی پاها، سر درد، تهوع، حساس شدن سینه‌ها و …. طول مدت درمان به شیوه‌ی جایگزینی هورمون بستگی به شرایط هر فرد دارد. ریسک فاکتور‌های جدی HRT شامل عوارضی، چون لخته شدن خون و سرطان می‌شوند.
چه کسانی می‌توانند تحت هورمون درمانی قرار بگیرند؟
استروژن سیستمیک با وجود عوارضی که دارد همچنان موثرترین شیوه‌ی درمانی برای علائم یائسگی است. فواید هورمون درمانی می‌تواند ارزش عوارض آن را داشته باشد به این شرط که سالم باشید و:
- گُرگرفتگی‌های‌تان متوسط تا شدید باشد یا سایر علائم یائسگی را در حد متوسط یا شدید داشته باشید.
- دچار پوکی استخوان باشید و سایر درمان‌ها موثر واقع نشده باشند.
- پیش از ۴۰ سالگی، پریودهای‌تان متوقف شده باشند (یائسگی زودرس) یا قبل از ۴۰ سالگی، عملکرد نرمال تخمدان‌های‌تان را از دست داده باشید (نارسایی زودهنگام تخمدان‌ها)
هورمون درمانی برای چه کسانی مناسب نیست؟
زنانی که سابقه‌ی سرطان سینه، سرطان تخمدان، سرطان اندومتر، لخته خون در پاها یا ریه‌ها، بیماری کبد، سکته مغزی یا خونریزی واژینال دارند، نباید تحت هورمون درمانی قرار بگیرند.
اگر علائم یائسگی آزارتان نمی‌دهد و بعد از ۴۰ سالگی یائسه شده‌اید، نیازی به هورمون درمانی برای حفظ سلامتی‌تان ندارید. در عوض می‌توانید با پزشک‌تان در مورد راهکار‌هایی برای کاهش خطر عوارضی مانند پوکی استخوان و بیماری قلبی صحبت کنید. این راهکار‌ها می‌توانند تغییراتی در سبک زندگی و دارو‌هایی غیر از هورمون درمانی برای یک محافظت طولانی مدت از سلامتی شما باشند.
پایین بودن سطح استروژن می‌تواند بر خیلی از جوانب سلامت و تندرستی یک زن اثر بگذارد، از جمله سلامت جسمی، هیجانی و جنسی او. ضمنا با پایین آمدن سطح استروژن، خطر بیماری‌های جدی نیز افزایش می‌یابد، از جمله بیماری‌های قلبی، پوکی استخوان و چاقی.
نتیجه‌ی درمان برای زنانی که سطح استروژن‌شان پایین است، گوناگون می‌تواند باشد که بستگی به علت، شدت و سایر فاکتور‌های مرتبط مانند سن دارد. درمان پایین بودن استروژن طی سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی کرده است و به طور کلی HRT می‌تواند بسیار موثر باشد.
هر زنی که با علائم استروژن کم روبروست باید هر چه زودتر با پزشک مشورت کند. خیلی از کارشناسان می‌گویند پایین بودن سطح استروژن هر چه زودتر تحت درمان قرار بگیرد، نتیجه‌ی درمان موثرتر خواهد بود.
یک سری از اطلاعات جمع آوری شده حاکی از آن هستند که استروژن در صورتی که طی سال‌های اولیه‌ی بعد از یائسگی دریافت شود می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را کاهش بدهد. به طور کلی بهترین کاری که می‌توانید بکنید این است که در مورد انتخاب بهترین روش درمانی مناسب خودتان با پزشک‌تان مشورت کنید.
منابع: verywellhealth ،mayoclinic