راگامگ: در روزگاری که ما زندگی می کنیم اهمیت گردشگری تا آن حد است که همراه نفت و خودروسازی از تجارت های پر سود دنیا به حساب می آید. اما قبل از پرداختن به هرچیزی شاید بد نباشد با هم مرور کنیم که اساسا گردشگری سلامت چیست و گردشگری سلامت چه جایگاهی در اقتصاد دنیا دارد.
با گذر زمان، گردشگری و توریسم هم از یک مفهوم عام خارج شد و به صورت تخصصی زیر شاخه هایی پیدا کرد. امروزه زمانیکه از گردشگری حرف می زنیم ممکن است منظور ما گردشگری فرهنگی، گردشگری ورزشی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و … باشد. در این میان یکی ازشاخه های گردشگری، گردشگری سلامت و یا توریسم پزشکی است. گردشگری پزشکی یا توریسم پزشکی (Medical Tourism)شاخه‌ای از گردشگری سلامت است که در آن شخص از کشوری پیشرفته به سایر نقاط دنیا سفر می‌کند تا از خدمات پزشکی کشور مقصد در مراکز درمانی بهره‌مند شود. در اغلب موارد، هدف از توریسم پزشکی بهره‌مندی از قیمت پایین خدمات پزشکی یا دریافت سریع‌تر خدمات در سایر نقاط دنیاست.
فراموش نکنید که گردشگری سلامت مفهومی متفاوت از سفرهای معمول پزشکیست. در سفرهای معمول، شخص از کشوری کمتر توسعه یافته برای دریافت خدمات پزشکی به کشورهای پیشرفته می‌رود و دلیل آن نبود خدمات مشابه در کشورش است. در حالی که در توریسم پزشکی خدمات مشابه ارائه میشود ولی فرد توریست کشور دیگر را به دلایلی مانند هزینه پایین تر یا زمان انتظار کمتر ترجیح می‌دهد.
جالب است بدانید توریسم پزشکی یا گردشگری سلامت طیف گسترده ای از خدمات پزشکی را شامل می شود و از پایه ای ترین رسیدگی های دندان پزشکی تا انواع عمل های زیبایی و جراحی های پیشرفته و سنگین( جراحی قلب یا پیوند عضو) در گستره گردشگری سلامت قرار می گیرد.
بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری توریسم پزشکی یعنی سفر به منظور درمان بیماریهای جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی. گردشگری پزشکی از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت است.
تاریخچه گردشگری سلامت
ظاهرا تاریخچه این نوع خاص از توریسم به هزاران سال قبل و به روم و یونان باستان باز می گردد. منطقه ای به نام اپیدوریا در خلیج سرونیک در یونان کنونی وجود دارد که قدیمی ترین خاستگاه گردشگری سلامت جهان شناخته می شود. هزاران سال قبل زائرین از نقاط گوناگون با گذر از دریای مدیترانه خود را به این منطقه می‌رساندند و باورها بر این بود که مهراب خدای شفابخش یونانی‌ها، اسقلپیوس، در آنجا قرار دارد. بیماران با روزه گرفتن و نیایش به دنبال شفاء بیماریهای خود بودند واین سفرها از جمله نخستین سفرها در جهان با هدف گردشگری سلامت شناخته می شود.
اما اگر از کاویدن تاریخ دست برداریم و به دنبال رد توریسم پزشکی در جهان مدرن بگردیم این نوع سفر از اوایل ۱۹۹۰ به دلایل مختلفی همچون جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرهای نرخ ارز در اقتصاد، در نتیجه محبوبیت کشورهای آسیایی از این حیث و بحران‌های اقتصادی در منطقه کشورهای آسیایی (که سبب شد بیشتر به این صنعت توجه شود) رایج شد.
فاکتورهای موفقیت در گردشگری سلامت
اصلی ترین عامل هزینه خدمات پزشکی است. این عامل زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که به یاد بیاورید همواره به دلیل سیاست های متفاوت قیمت برخی خدمات درمانی در نقاط مختلف دنیا بسیار متفاوت است. برای مثال بیشترین دلایل سفرهای پزشکی مردم آمریکا به دلیل قیمت‌های ارزان در سایر کشورهاست.
عمل اسپینال فیوژن در آمریکا قیمتی حدود ۶۲ هزار دلار دارد، در حالی که همین عمل جراحی در مالزی برابر است با ۶ هزار دلار پس جای تعجب نیست که اگر کشوری قصد سهم خواهی از بازار گردشگری سلامت را دارد باید با تصویب سیاست ها ی مناسب و آماده سازی زیر ساخت ها، بسیاری از خدمات درمانی را با هزینه ای متفاوت از نقاط دیگر دنیا عرضه کند.
عامل دوم برای موفقیت در بازار گردشگری سلامت زمان و سرعت ارائه خدمات است. فراموش نکنید بعد از هزینه دلیل اصلی سفر به دیگر کشورها برای انجام خدمات درمانی، صف های طویلیست که برای دریافت برخی از خدمات درمانی در بعضی کشورها وجود دارد. برای نمونه در کانادا، زمان انتظار برای عمل جراحی مفصل ران برابر است با ۲۶ هفته در نوبت ماندن؛ در حالی که همین عمل در سنگاپور، تایوان یا هند، در عرض چند روز پس از پذیرش بیمار قابل انجام است.
زیرشاخه های گردشگری سلامت
گردشگری پزشکی (Medical Tourism)
رایجترین و معمول ترین نوع گردشگری سلامت است که برای دسترسی به خدمات درمانی با کیفیت در زمانی کوتاه یا با هزینه ای کمتر انجام می گیرد.
گردشگری شفابخش(Curative tourism)
در این نوع از گردشگری سلامت هم حضور پزشک الزامیست اما به جای رفتن به مراکز درمانی و بیمارستان ها، مراکز دارای منابع و خدمات درمانی طبیعی مقصد گردشگری سلامت است.
گردشگری تندرستی(ٌwellness Tourism)
در این نوع سفر، گردشگر به دنبال آرامش است و برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا، بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر میشود. معمولا این گردشگران بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش و دوری از شلوغی‌ها، تنش‌ها و آلودگی‌های زندگی شهری هستند.
پنج کشور با بیشترین سهم از گردشگری سلامت
تایلند، مکزیک، آمریکا، سنگاپور وهندوستان ۵ کشوری هستند که بیشترین سهم را از بازار گردشگری سلامت جهان از آن خود می کنند.
ایران و گردشگری سلامت
مانند دیگر زیرشاخه های گردشگری و توریسم، ایران در گردشگری سلامت هم به دلیل پیشرفت های قابل توجه در شاخه های مختلف پزشکی پتانسیل خوبی برای جلب گردشگر دارد. طی ۲ دهه گذشته کشور ما موفق شده در گردشگری سلامت به موفقیت هایی هم دست یابد و مقصد بسیاری از اتباع کشورهای همسایه و منطقه و بعضا جهان برای درمان و خدمات پزشکی باشد.
کشور ما با توسعه دانش پزشکی متخصصان خود و بهره مندی از پزشکان و جراحان متخصص و فوق تخصص، مقصد بسیاری از مردم کشورهای همسایه برای درمان بیماری های لاعلاج جسمی یا انجام عمل های جراحی پیشرفته شده است اما برای جلب توریست از تمام نقاط جهان و تبدیل شدن به قطب گردشگری سلامت دنیا راه درازی پیش روست.
فراموش نکنید که برای مثال در سال ۲۰۱۲ میلادی از ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد گردشگری سلامت در دنیا، سهم کشور ما تنها ۳۵۰ میلیون دلار بوده است. این سهم اندک از درآمد جهانی گردشگری سلامت زمانی قابل تامل است که در نظر داشته باشیم ایران با وجود چشمه های آب گرم و سرد معدنی، پیشرفت های تکنولوژیکی، علمی پزشکی، گیاهان دارویی و طب سنتی، اقلیم های ویژه جغرافیایی و زیست بوم های گوناگون در زمره کشورهایی قرار دارد که می تواند قطبی برای گردشگری سلامت و مقصدی مناسب برای انبوه گردشگران این زمینه باشد.
البته آمار و اخبار در این زمینه می تواند امیدبخش باشد. بر اساس ماده ۸۷ برنامه چهارم توسعه، همراه با اهداف سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، دولت موظف است ازتوسعه گردشگری سلامت حمایت کند و جالب است بدانید تعداد سفرهای با هدف گردشگری سلامت به مقصد کشور ما در سال ۲۰۱۲ حدود ۳۰ هزار سفر بوده است. این عدد با گذشت ۳ سال به بیش از ۲۰۰ هزار سفر با هدف گردشگری سلامت رسیده است. همه این ها در حالیست که طبق گفته دبیر شورای راهبردی گردشگری سلامت، ظرفیت و زیرساخت های پزشکی ایران توانایی ایجاد ۷ میلیارد دلار درآمد در زمینه گردشگری سلامت را داراست.
توانمندی های ایران در زمینه گردشگری سلامت
۱٫ توریسم پزشکی
کشور ما چه در زمینه بهره مندی از متخصصین در سطح جهانی چه در زمینه در اختیار داشتن تجهیزات مدرن پزشکی در شرایط قابل قبولی قرار دارد. برای مثال شهر تبریز با دارا بودن بیمارستان های دولتی و خصوصی، به عنوان قطب درمانی منطقه شمال غرب کشور ما محسوب می شود و با اندکی سرمایه گذاری در زیرساخت ها می تواند در زمینه گردشگری سلامت کسب درآمد کند. یکی از این زیرساخت ها تسلط به زبان های بین المللیست. برای مثال توجه داشته باشید که در بیمارستان فوکت تایلند( تایلند یکی از قطب های گردشگری سلامت است)، مترجمین ۱۵ زبان مختلف سالیانه بیش از ۲۰ هزار بیمار خارجی را پذیرایی می کند.
۲٫ طبیعت گردی یا اکوتوریسم
گردشگری در طبیعت یا اکوتوریسم شامل تمام سفرهاییست است که به منظورلذت از طبیعت انجا م می گیرند و در آن حفاظت از محیط زیست و پایداری جاذبه های طبیعی اهمیت بسیار دارد. بومگردی، جاذبه های طبیعی و اقلیم های متفاوت جغرافیایی، میراث های تمدن های بشری و تنوع قومی و نژادی همه و همه از جمله پتانسیل های ایران برای درآمدزایی در زمینه گردشگری سلامت است.
۳٫ چشمه های آب گرم و آب های معدنی
در گردشگری سلامت پس از توجه به تجهیزات پزشکی، بهره مندی از چشمه های آب گرم و آب های معدنی همواره از مهمترین انگیزه ها به شما می رفته است. در کشور ما استان هایی مانند آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، سیستان و بلوچستان و مازندران پتانسیل جلب درآمد گردشگری سلامت را دارا هستند.
۴٫ گنبدهای نمکی
به طور کلی برجستگیهایی که توسط نمک به علت حرکات و بالا آمدن آن ایجاد می گردد، گنبد نمکی نامیده میشود. توجه داشته باشید که تنفس در فضاهای طبیعی نمکی که سرشار از عناصری سودمند مانند منیزیم، ید، پتاسیم، سدیم، کلسیم، سلنیم، برم و … است نقش به سزایی در درمان بیماریهایی چون انواع آلرژی، برونشیت، کم کاری غده تیروئید، بیماریهای قلبی، فشار خون، امراض پوستی، بیماریهای عصبی دارد و از این جهت در جلب درآمد در زمینه گردشگری سلامت اهمیت دارد.
در ایران یکی از مهمترین نقاطی که در آن گنبدهای نمکی به وفور گسترش دارد، مربوط به چین های پایکوهی زاگرس جنوبی، واقع در شمال تنگه هرمز است. این گنبدها علاوه بر تنگه هرمز در دیگر نقاط کشورمان مانند زاگرس، قم و سمنان هم وجود دارد و از جمله پتانسیل های کشورمان در جلب درآمد در زمینه گردشگری سلامت است.