بیماریهای خون اختلالاتی هستند که نشانه وجود مشکلی در سلولهای گلبول قرمز و سفید یا سلولهای کوچکتر همانند پلاکت هستند که برای تشکیل لخته خون ضروری است.
هر سه نوع سلول در مغز استخوان تشکیل میشود که بافت نرمی درون استخوانهای شماست. گلبولهای قرمز اکسیژن را به اندامهای بدن و بافتها انتقال می‌دهند.
گلبولهای سفید خون به بدن شما برای مبارزه با عفونتها کمک می‌کنند. پلاکت به لخته شدن خون کمک می‌کند. اختلالات سلولهای خونی شکل گیری و وظایف یک یا چند نوع سلول خونی را تخریب می‌کند.
علائم بیماریهای خون چیست؟
علائم بسته به نوع اختلال خونی متفاوت است.
علائم شایع اختلالات گلبولهای قرمز عبارتند از:
- خستگی
- تنگی نفس
- مشکل تمرکز ناشی از کمبود اکسیژن در مغز
- تند شدن ضربان
علائم شایع اختلالات گلبول سفید عبارتند از:
- عفونتهای مزمن
- خستگی
- کاهش وزن بدون دلیل
- ضعف یا احساس ناخوشی کلی
علائم شایع اختلالات پلاکت عبارتند از:
- زخمها یا بریدگی خوب نمی‌شوند یا به کندی خوب می‌شوند
- خونی که پس از جراحت یا بریدگی لخته نمی‌شود
- پوستی که به آسانی کبود میشود
- خونریزی بدون دلیل یا خونریزی لثه
چندین نوع بیماریهای خون وجود دارد که می‌توانند به شدت بر سلامت کلی بدن اثر بگذارند.
انواع بیماریهای خون مربوط به گلبولهای قرمز
اختلالات گلبولهای قرمز خون بر گلبولهای قرمز بدن اثر می‌گذارد. اینها سلولهایی در بدن هستند که اکسیژن را از ریه ها به سایر نقاط بدن حمل می‌کنند. انواع این اختلالات وجود دارند که می‌تواند هم بر کودکان و هم بزرگسالان اثر بگذارند.
کم خونی
کم خونی یک نوع اختلال گلبول قرمز خون است. کمبود ماده معدنی آهن در خون معمولا موجب این اختلال میشود.
بدن شما برای ساختن پروتئین هموگلوبین نیازمند آهن است که به گلبولهای قرمز کمک می‌کند تا اکسیژن را از ریهها به سایر نقاط بدن حمل کنند. چند نوع کم خونی وجود دارد.
کم خونی فقر آهن: کم خونی فقر آهن موقعی بوجود می‌آید که بدن آهن کافی ندارد. ممکن است احساس خستگی یا تنگی نفس کنید چون گلبولهای قرمز اکسیژن کافی را از ریهها حمل نمی‌کنند. مکمل آهن معمولا این نوع کم خونی را رفع می‌کند.
کم خونی خطرناک: کم خونی مهلک یک بیماری خود ایمنی است که بدن طی آن قادر به جذب مقادیر کافی ویتامین B12 نیست. این منجر به کمبود تعداد گلبولهای قرمز میشود. این بیماریهای خون «مهلک» به معنای خطرناک نام دارد چون قبلا به دلیل غیر قابل درمان و کشنده بودن از این کلمه استفاده می‌شد اما امروزه تزریق ویتامین B12 معمولا این نوع کم خونی را رفع می‌کند.
کم خونی آپلاستیک: کم خونی آپلاستیک نادر است اما بیمرای جدی است که طی آن مغز استخوان ساختن سلولهای خونی کافی را انجام نمی‌دهد. این بیماری ناگهانی یا به کندی و در هر سنی بوجود می‌آید. می‌تواند موجب خستگی شما شود و قادر به مبارزه با عفونتها یا کنترل خونریزی نباشید.
کم خونی همولیتیک خود ایمن: کم خونی هولیتیک خود ایمن (AHA) موجب میشود سیستم ایمنی سلولهای خونی را سریعتر از میزانی که جایگزین آنها میشود، تخریب کند. این باعث میشود که بدن گلبولهای قرمز کمتری داشته باشد. این منجر به کمبود گلبولهای قرمز خون میشود.
کم خونی سلول داسی شکل: کم خونی سلول داسی شکل (SCA) یک نوع کم خونی که همانطور که از نامش پیداست گلبول قرمز به شکل غیر معمول داسی شکل در می‌آید. به علت جهش ژنتیک، گلبولهای قرمز افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل حاوی ملکولکهای هموگلوبین غیر طبیعی هستند که آنها را سفت و داسی شکل می‌کند. این گلبولهای قرمز داسی شکل نمی‌توانند همانند اکسیژن را به اندازه گلبول قرمز طبیعی انتقال دهند. همچنین ممکن است داخل رگهای خونی گیر کرده، جریان خون به اندامها را مسدود کنند
تالاسمی
تالاسمی یک گروه از اختلالات خونی ارثی است. این اختلالات بوسیله جهشهای ژنتیک ایجاد می‌شوند که از تولید طبیعی هموگلوبین جلوگیری می‌کنند.
وقتی که گلبولهای قرمز خون هموگلوبین کافی نداشته باشند، اکسیژن به همه بخشهای بدن نمی‌رسد. اندامها نیز نمی‌توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. این اختلالات منجر به موارد زیر میشود:
- تغییر شکل استخوان
- بزرگی طحال
- مشکلات قلب
- تاخیر در رشد کودکان
پلی ستمی ورا
پلی ستمی ورا یک نوع سرطان خون است که بوسیله جهش ژنتیکی ایجاد میشود. در صورت وجود پلی ستمی ورا، مغز استخوان مقدار زیادی گلبول قرمز می‌سازد.
این موجب غلظت خون و کندی جریان آن شده و به این ترتیب خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد که می‌تواند موجب حمله قلبی یا سکته شود. هیچ درمان شناخته شده‌ای وجود ندارد. درمان آن شامل فلبوتومی یا برداشتن خون از رگها و دارو است.
انواع بیماریهای خون گلبولهای سفید
گلبولهای سفید (لکوسیت) به دفاع بدن در برابر عفونت و عوامل خارجی کمک می‌کنند. اختلالات گلبولهای سفید می‌تواند بر پاسخ ایمنی بدن و قابلیت مبارزه با عفونت، اثر بگذارد. این اختلالات هم بزرگسالان و هم کودکان را مبتلا می‌کنند.
لنفوم
لنفوم سرطان خونی ست که در سیستم لنفی بدن بوجود می‌آید. گلبولهای سفید تغییر یافته و خارج از کنترل رشد می‌کنند. لنفوم هوچکین و غیر هوچکین دو نوع اصلی لنفوم هستند.
لوسمی
لوسمی سرطان خونی ست که گلبولهای سفید خون بدخیم در داخل مغز استخوان بزرگ می‌شوند. لوسمی ممکن است حاد یا مزمن باشد. لوسمی مزمن به آرامی پیشرفت می‌کند.
سندرم میلوپلاستیک
سندرم میلوپلاستیک (MDS) بیماری مربوط به گلبولهای سفید در مغز استخوان است. بدن سلولهای نابالغ زیادی تولید می‌کند که بلاست نامیده می‌شوند. این بلاستها تکثیر می‌شوند و سلولهای بالغ سالم را تشکیل می‌دهند. سندرم میلوپلاستی ممکن است به آرامی یا خیلی سریع پیشرفت کند. گاهی اوقات به لوسمی منجر میشود.
انواع بیماریهای خون پلاکتها
پلاکتهای خون به هنگام بریدگی یا هر نوع زخم دیگری نخستین پاسخگو هستند. آنها در محل زخم تجمع پیدا می‌کنند، یک سد اولیه درست می‌کنند تا خونریزی قطع شود. اگر اختلال پلاکت بوجود آید، خون یکی از سه وضعیت غیر عادی را خواهد داشت:
کافی نبودن پلاکتها
کم بودن تعداد پلاکتها خطرناک است چون حتی یک زخم کوچک هم موجب از دست دادن خون شود.
زیاد بودن پلاکتها
اگر پلاکت زیادی در خون وجود داشته باشد، لخته‌های خون تشکیل میشود و یک رگ مهم را مسدود می‌کند که موجب سکته یا حمله قلبی میشود.
پلاکتها به درستی لخته نمی‌شوند
گاهی اوقات پلاکتهای تغییر شکل یافته نمی‌توانند به سلولهای خونی دیگر یا دیواره عروق بچسبد. و بنابراین به درستی لخته نمی‌شوند. این امر می‌تواند منجر به از دست دادن خون تا حد خطرناک شود.
اختلالات پلاکت ژنتیکی هستند یعنی ارثی هستند. بعضی از این اختلالات خونی عبارتند از:
بیماری خونی فون ویلبراند
بیماری فون ویلبراند شایعترین اختلال خونریزی ارثی است. این بیماری بخاطر کمبود پروتئینی به نام فاکتور فون ویلبراند (VWF) ایجاد میشود که به لخته شدن خون کمک می‌کند.
هموفیلی
هموفیلی یک اختلال لخته خون مشهور است. این بیماری تقریبا همیشه در مردان بوجود می‌آید. جدی‌ترین مشکل هموفیلی خونریزی شدید و مداوم است.
این خونریزی می‌تواند داخل یا خارج بدن باشد. خونریزی می‌تواند بدون هیچ دلیل خاصی شروع شود.
درمان شامل استفاده از هورمونی به نام دسموپرسین برای نوع خفیف A است که می‌تواند آزاد شدن بیشتر فاکتور لخته خون را تقویت کند و تزریق خون یا پلاسما برای نوع B و C است.
ترومبوسیتمی اولیه
ترومبوسیتمی اولیه یک اختلال نادر است که می‌تواند منجر به افزایش لخته خون شود. این بیماری فرد را در معرض خطر سکته یا حمله قلبی قرار می‌دهد. این اختلال به هنگامی رخ می دهد که مغز استخوان پلاکت زیادی را تولید کند.
اختلالات عملکرد پلاکت اکتسابی
داروهای خاص و بعضی از بیماریها نیز می‌توانند بر عملکرد پلاکت اثر بگذارند. توجه داشته باشید که باید همه داروهایتان را با پزشکتان هماهنگ کنید حتی داروهای بدون نسخه که خودتان خریداری می‌کنید.
موسسه کانادایی هموفیلی هشدار می‌دهد که داروهای متداول زیر ممکن است بر پلاکتها اثر بگذارند بخصوص اگر به مدت طولانی مصرف شوند.
- آسپرین
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
- بعضی از آنتی بیوتیکها
- رقیق کننده خون
- داروی افسردگی
- داروی بیهوشی
- آنتی هیستامین
بیماریهای خون در پلاسما
انواع مختلفی بیماریهای خونی هستند که بر سلولهای پلاسما اثر می‌گذارند، نوعی گلبول سفید که در بدن پادتن می‌سازد. این سلولها برای قابلیت بدن شما برای مبارزه با عفونت و بیماری خیلی مهم هستند.
میلومای سلول پلاسما
میلومای سلول پلاسما یک نوع سرطان خون نادر است که در سلولهای پلاسما در مغز استخوان بوجود می‌آید.
سلولهای پلاسمای بد خیم در مغز استخوان تجمع پیدا می‌کنند و تومورهایی به نام پلاسماسیتوماز را تشکیل می‌دهند که معمولا در استخوانهایی همانند مهره، لگن یا ران هستند. این سلولهای غیر عادی پلاسما پادتنهای غیر عادی به نام پروتئینهای مونوکلونال را تولید می‌کنند.
این پروتئینها در مغز استخوان تجمع پیدا کرد، پروتئینهای سالم را در بر می‌گیرند. این امر می‌تواند منجر به غلیظ شدن خون و صدمه به کلیه شود. علت میلومای سلول پلاسما ناشناخته است.
بیماریهای خون چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
پزشک ممکن است چند تست را تجویز کند از جمله آزمایش کامل خون (CBC) تا ببینید چه مقدار از هر نوع سلول خونی را دارید.
پزشک یک نمونه برداری مغز استخوان را تجویز می‌کند تا متوجه هر نوع سلول غیر عادی در مغز استخوان شود. این کار شامل برداشتن مقداری کمی از مغز استخوان برای آزمایش است.
گزینه‌های درمانی برای بیماریهای خون چیست؟
درمان بیمار بستگی به علت بیماری، سن و وضعیت کلی سلامت دارد. پزشک ممکن است از ترکیبی از درمانها استفاده کند تا به رفع اختلال خونی کمک کند.
دارو
بعضی از گزینه‌های دارویی از جمله داروهایی همانند نپلات (رومیپلوستیم) مغز استخوان را برای تولید پلاکت بیشتر در مورد اختلال پلاکت، تحریک می‌کند.
در مورد بیماریهای خون مربوط به گلبولهای سفید، آنتی بیوتیکها می‌توانند به مبارزه با عفونت کمک کنند. مکملهای غذایی همانند آهن و ویتامین B9 یا B12 می‌توانند کمک خونی ناشی از کمبود مواد مغذی را درمان می‌کند.
ویتامین B9 فولات نیز نام دارد و ویتامین B12 نیز به عنوان کوبالامین شناخته میشود.
جراحی
پیوند مغز استخوان ممکن است مغز صدمه دیده را جایگزین یا ترمیم کند.
این شامل انتقال سلولهای بنیادی، از یک اهدا کننده به بدن بیمار است تا مغز استخوان شروع به تولید سلولهای طبیعی کند. انتقال خون یکی دیگر از گزینه‌هایی ست که به بیمار کمک می‌کند سلولهای خون از دست رفته یا آسیب دیده را جایگزین کند. در طی انتقال خون، خون سالم از یک اهدا کننده دریافت میشود.
هر دو روش برای موفقیت نیازمند معیارهای خاصی هستند. اهدا کننده مغز استخوان باید مطابق با مشخصات ژنتیکی بیمار باشند. انتقال خون نیز نیازمند یک اهدا کننده با گروه خونی مطابق گروه خون بیمار دارد.
چشم انداز درمان بیماریهای خون
انواع مختلف بیماریهای خون به این معنی است که در صورت ابتلای شما به یکی از این بیماریها ممکن است بیماری شما با شخص دیگر متفات باشد.
تشخیص و درمان اولیه بهترین راه برای داشتن زندگی سالم و زندگی کامل با وجود داشتن اختلال خونی است. عوارض جانبی مختلف درمان بستگی به فرد دارد. در مورد روشهای درمان تحقیق کنید و با پزشکتان صحبت کنید تا بهترین روش درمانی را پیدا کنید.
یافتن یک گروه مشاوره و پشتیبانی برای مقابله شما با استرس بوجود آمده ناشی از بیماریهای خون برای شما سودمند خواهد بود.