مک در گذر زمان؛ نگاهی به ۳۵ سال تاریخ کامپیوتر‌های اپل

وب‌سایت دیجیاتو – علی باقرزاده: ۳۵ سال پیش در ۲۴ ژانویه سال ۱۹۸۴ اولین کامپیوتر مکینتاش اپل متولد شد تا آغازگر تحولی در حوزه کامپیوترهای شخصی و لپتاپ ها باشد. مکینتاش را می توان اولین کامپیوتر تولید انبوهی دانست که رابط کاربری گرافیکی را ارائه می داد.

تیم کوک به این مناسبت توییتی ارسال کرد:

۳۵ سال پیش، مکینتاش سلام کرد. [مکینتاش] نحوه درک ما در مورد کامپیوترها را تغییر داد و شروع به تغییر جهان کرد. ما عاشق مک هستیم و امروز افتخار می کنیم که بیش از هر زمان دیگر، افراد بیشتری از آن برای ساخت آینده و دنبال کردن و شور و اشتیاق خود بهره می برند.

اما کامپیوترهای مکینتاش در این ۳۵ سال چه راهی را پیموده است؟

۱۹۸۴؛ همه کاره از راه می رسد

در ۲۴ ژانویه سال ۱۹۸۴ استیو جابز مدیرعامل اپل اولین کامپیوتر مک را به جهانیان نشان داد؛ کامپیوتری با پردازنده ای ۸ مگاهرتزی سری ۶۸K موتورولا، مانیتور ۹ اینچی، فلاپی درایو ۳٫۵ اینچی و ۱۲۸ کیلوبایت رم. مهمترین ویژگی آن اما رابط کاربری گرافیکی بود که المان هایی از زیراکس را به ارث برده و استفاده از ماوس را ممکن کرده بود. از نرم افزارهایی که روی مک ارائه شد، مک پینت برای نقاشی و مک رایت برای پردازش متن بود.

قیمت خورده فروشی ۲۴۹۵ دلار بود و وزنی ۷٫۵ کیلوگرمی داشت که البته با تجهیزات جانبی اختیاری در حدود ۱۰ کیلوگرم می شد.

۱۹۸۵؛ راه یافتن مک به ادارات

این موضوع که مایکروسافت دشمن مک بود را می توان یک افسانه مرسوم در نظر گرفت. اما حقیقت این است که مایکروسافت یکی از اولین شرکای اپل، تنها یک سال پس از معرفی مک بود. این شرکت دو نرم افزار ویژه خود، ورد و اکسل را برای مک عرضه کرد. در همان دوران هم بود که مایکروسافت، پاورپوینت را از شرکتی به نام فورفرانت خریداری کرده بود.

علاوه بر این در ۱۹۸۵ اولین پرینتر لیزری اپل و آلدوس پیج مِیکِر (که اکنون به ادوبی پیج میکر شناخته می شود) از راه رسیدند. این دو، آغاز نشر روی کامپیوترهای دسکتاپ را رقم زدند و البته کامپیوترهای مک هم در این موضوع تأثیر مهمی داشتند. تا انتهای ۱۹۸۵، هم موسس های اپل، استیو جابز و استیو وزنیاک، اپل را ترک کردند. این موضوع همزمان شد با عرضه ویندوز ۱٫۰ توسط مایکروسافت. به همین دلیل ۱۹۸۵ نقطه عطفی در تکامل کامپیوترهای شخصی است.

۱۹۸۶؛ استاندارد SCSI برای اتصال تجهیزات جانبی

در این سال مک تحت عنوان «مکینتاش پلاس» به روز رسانی مهمی را دریافت کرد. حالا به یک مگابایت رم و SCSI یا واسط سیستم ریز کامپیوتر مجهز شده بود. SCSI یک استاندارد ارتباطی برای تجهیزات جانبی بود که امکان اتصال پرینتر، هارد دیسک های اکسترنال و … را فراهم می کرد. سیستم عامل مک هم به نسخه ۳٫۰ ارتقا یافت.

۱۹۸۷؛ بازار هدف تجاری

مکینتاش SE را می توانستید با دو فلاپی دیسک یا یک هارد دیسک اینترنال سفارش دهید، در حالی که نسخه دیگر این سال مکینتاش ۲ (Macintosh II) و ویژه کاربران تجاری بود. مک ۲، به مانیتور ۱۳ اینچی ۲۵۶ رنگ در کنار پردازنده ۱۶ مگاهرتز و ۱۲۸ مگابایت رم مجهز شده بود. مک او اس هم در این سال با نسخه ۵٫۱ ارائه شد.

۱۹۸۸؛ درایو CD از راه می رسد

۱۹۸۸ زمانی بود که نسخه ۶ سیستم عامل مک به همراه مکینتاش IIx از راه رسید. این اولین کامپیوتر شخصی با درایو CD بود. در همین سال استیو جابز در شرکت کامپیوتری NeXT خود کامپیوتر همه کاره NeXT Cube را معرفی کرد که به جای فلاپی درایو، مشابه با مکینتاش جدید اپل از درایو نوری بهره می برد. این محصول با مانیتور ۱۷ اینچی به نظر آینده نگرانه می رسید.

۱۹۸۹؛ اولین لپتاپ مک

اپل سه مدل مک جدید معرفی کرد. SE/30، مک IIc و مک IIci. مدل آخر هیجان انگیزترین به شمار می رفت؛ چرا که از طراحی ماژولار، پردازنده ۲۵ مگاهرتزی و یک کیس کوچک دسکتاپ بهره می برد و به یک مانیتور رنگی مجهز شده بود.

اما برای اولین بار، اپل یک لپتاپ معرفی کرد که البته در مقایسه با لپتاپ های امروزی به شدت سنگین بود و ۷٫۲۵ کیلوگرم وزن داشت. قیمت آن هم البته پایین نبود و برای خریدش باید ۶۵۰۰ دلار دست به جیب می شدید. استیو جابز در شرکت NeXT هم بی کار ننشسته بود و سیتسم عامل مبتنی بر یونیکس NeXTstep را معرفی کرده بود.

۱۹۹۰؛ کامپیوترهایی برای بازار انبوه

سریعترین کامپیوتر اپل از ره رسید. مکینتاش IIfx با پردازنده ۴۰ مگاهرتزی برای مبارزه با کامپیوترهای مبتنی بر سیستم عامل DOS به میدان آمده بود. در همین سال مایکروسافت ویندوز ۳٫۰ هم از راه رسید؛ درست در زمانی که اپل ۲۰ درصد از کل بازار کامپیوترها را در اختیار داشت.

۱۹۹۱؛ کارایی در اولویت

۶ کامپیوتر جدید روانه بازار شد؛ از جمله دو مدل پرچمدار Quadras که کامپیوترهای شخصی با پردازنده های ۶۸۰۴۰ موتورولا بودند که حالا ۲٫۵ برابر سرعت بالاتری از قبل داشتند. پاوربوک های پرتابل مک دیگر کامپیوترهایی بودند که معرفی شدند و اولین لپتاپ ها با کیبوردی در پشت و نیز ترَکپد به حساب می آمدند. مک او اس هم حالا به نسخه ۷٫۰ رسیده بود.

۱۹۹۲؛ دردسرهای اپل آغاز می شود

به مرور شرایط اپل شروع به تغییر کرد و کم کم مشکلاتی پیش آمد. چندین مدل مک ویژه مصرف کنندگان روانه بازار شده بود که قدرت کافی را نداشت. از سوی دیگر مایکروسافت در حال همکاری با اینتل بود تا کارایی بهتری را روی کامپیوترهای با پردازنده های x486 که سیستم عامل ویندوز ۳٫۱ را اجرا می کردند، ارائه دهد.

برای NeXT هم اوضاع بهتر بود. این شرکت با نسخه ۳٫۰ سیستم عامل NeXTstep قصد داشت در سال بعد به جای پردازنده های موتورولا ۶۸K از نمونه های اینتل استفاده کند.

۱۹۹۳؛ ویندوز مشکل ایجاد می کند

اپل ۱۹ مک جدید در ۶ مجموعه را معرفی کرد که شامل مدل های ColorClassic تا مدل های میان رده Centris، پایین رده LC و پرچمدار Quadra در کنار Performas و پاوربوک می شد. تا این سال ۱۰ میلیون مک فروخته شده بود اما به مرور با کاربران مایکروسافت که حالا به ۲۵ میلیون نفر می رسیدند رقابت مشکل تر از پیش شده بود.

۱۹۹۴؛ گذار به پاور پی سی

اپل اولین تغییر بزرگ خود را تجربه کرد. سه مدل از اولین کامپیوترهای پاور مک عرضه شدند؛ کامپیوترهایی که از معماری RISC بهره می بردند. این دستگاه ها بسیار سریع تر از قدیمی های بهره مند از چیپ های مبتنی بر معماری CISC بودند.

پردازنده پاور پی سی ۹۰ مگاهرتزی IBM

۱۹۹۴ همچنین سالی بود که نسخه ۷٫۵ سیستم عامل مک او اس عرضه شد.

۱۹۹۵؛ مک توان رقابت ندارد

ویندوز ۹۵ از راه رسید و موفقیت های مایکروسافت با کمک پردازنده های به شدت محبوب اینتل روز به روز بیشتر شد. کامپیوترهای پاور پی سی اپل فروش خوبی داشتند اما شرایط برای بقیه محصولات اپل به این خوبی نبود. در همین سال استیو جابز اعلام کرد که می داند چطور باید آینده اپل را تغییر دهد اما هیچ کس در شرکت حرف او را گوش نخوهد کرد.

۱۹۹۶؛ بازگشت جابز

جابز معتقد بود که دوران کامپیوترهای شخصی به پایان رسیده و مایکروسافت از مدت ها پیش این جنگ را برده است. اپل بالاخره پردازنده های ۶۸k را کنار گذاشت و کار روی نسخه ۸٫۰ سیستم عامل مک را آغاز کرد. در انتهای سال، اپل، شرکت NeXT متعلق به استیو جابز را خرید و مالک سیستم عامل NeXTstep شد. استیو جابز بازگشت و تبدیل اپل به آن شرکتی را آغاز کرد که امروزه می شناسیم.

۱۹۹۷؛ جابز به اصول اولیه باز می گردد

در این سال اپل محصولات متعددی را در سبد خود داشت، مشتریانش کم تعداد بودند و با مشکل مالی مواجه بود. جابز به عنوان مدیرعامل موقت توضیح داد:

«اپل دارایی های عظیمی دارد اما من باور دارم که بدون توجه، شرکت می توانست از بین برود».

اپل در نهایت رضایت داد که بیل گیتس ۱۵۰ میلیون دلار از سهام این شرکت را بخرد. جابز پروژه مک های مشابه هم را از بین برد. نسخه ۸ سیستم عامل مک از راه رسید و کار روی «راپسودی»، نسخه اولیه مک او اس ایکس آغاز شد. در انتهای سال مک های بهره مند از پردازنده های پاور مک G3 روانه بازار شد و کارایی بالاتر خود نسبت به مدل های قبلی را ثابت کرد.

۱۹۹۸؛ آی مک نوید عصر جدید را می دهد

استیو جابز، پروژه دستیار دیجیتال شخصی (PDA) نیوتن را متوقف کرد و بر محصولی متمرکز شد که می توانست اپل را به اصل خود بازگردانند: آی مک. چشم اندازی که جابز متصور بود به تولید محصولی با پردازشگر ۲۳۳ مگاهرتزی پاور پی سی G3 و ۳۲ مگابایت رم، ۴ گیگابایت حافظه داخلی و مانیتور ۱۵ اینچی منتهی شد.

دستیار دیجیتال شخصی نیوتن

در آی مک دیگر خبری از درایوهای فلاپی دیسک یا درگاه های قدیمی نبود اما در عوض دسترسی سریع به اینترنت و USB را ارائه می داد.

۱۹۹۹؛ G4 سریع

آی مک، سریعتر و در رنگ های متنوع تری عرضه شد. پردازنده های در نظر گرفته شده برای این محصول در ۱۹۹۹، G3 با فرکانس ۴۵۰ مگاهرتز بود. علاوه بر این لپتاپ های آی بوک مبتنی بر G3 عرضه شدند.

اما هیجان انگیز ترین محصول این سال، کیس پاور مک G4 بود که اپل آن را «اولین سوپرکامپیوتر دسکتاپ دنیا» نامید. در نهایت «ایرپورت»، اولین روتر سازگار با استاندار شبکه بیسیم ۸۰۲٫۱۱b و مک او اس ایکس سرور به بازار آمدند.

۲۰۰۰؛ ورود OS X به صحنه

استیو جابز خبر از نسخه ویژه مصرف کنندگان مک او اس ایکس داد. اولین نسخه بتا در اواخر سال عرضه شد. این نسخه با اینکه بسیار زیبا به نظر می رسید اما فاقد امکانات بود و در عین حال بسیار کند اجرا می شد. با این حال باز هم در مقایسه با نسخه ۹ تفاوت های زیادی شامل حالش شده بود.

محصولات فعلی سری مک از جمله آی مک، آی بوک، پاور مک و پاور بوک بهبود سرعت و تغییر رنگ را تجربه کردند؛ بدون اینکه هیچ تغییر انقلابی کنند.

پاور مک G4 کیوب اما یک کامپیوتر جمع و جور بود که ایده اش از روزهای حضور استیو جابز در نکست آمده بود. البته قیمت بسیار بالای و طراحی بی کیفیت، بسیاری از مشتریان را پشیمان می کرد.

۲۰۰۱؛ عرضه مک او اس کُند و آی مک گل گلی

اپل مک او اس ۱۰٫۱ را عرضه کرد که البته همچنان کند اجرا می شد. کاربران بارها و بارها شاهد دایره چرخان مشهور مک با شکل توپ ساحلی بودند که خبر از هنگ کردن گاه و بی گاه سیستم عامل می داد. از دید طراحی و کند بودن می توان این نسخه را مشابه با ویندوز ویستا در نظر گرفت.

آی مک

لپتاپ های اپل دیگر محصولاتی بودند که با طراحی جدید همراه شدند. پاوربوک با مانیتور ۱۵ اینچی عریض، پردازنده G4، ضخامت ۲٫۵ سانتی متری و بدنه ای تیتانیومی عرضه شد. نسخه به روز شده ای از آی مک روانه بازار شد که البته یک فاجعه بود؛ چرا که رنگ آبی خاص و طراحی گل گلی، بسیاری از کاربران را از آن بیزار کرد. آیپاد ۵ گیگابایتی دیگر محصول جدید اپل بود. در همین سال مایکروسافت هم ویندوز XP را عرضه کرد که به سرعت در بین کاربران محبوب شد.

۲۰۰۲؛ به روز رسانی دیگری برای مک او اس ایکس

نسخه جدیدی از آی مک با طراحی تقریباً کروی و مانیتورهای تخت و پایه های کروم عرضه شد. نسخه جدید از آی بوک، پاور مک G4 و ای مک (eMac) که به طور ویژه با هدف استفاده مدارس طراحی شده بود، دیگر محصولات سری مک اپل بودند.

آی مک

او اس ایکس ۱۰٫۲ جگوار به روز رسانی جدید سیستم عامل مک بود که با ۱۵۰ ویژگی جدید، نوید سرعت بالاتر را می داد.

۲۰۰۳؛ تحولات جدید

اپل مک او اس کلاسیک را کنار گذاشت و تمامی خط تولید مک ها از جمله آی بوک، پاوربوک، کیس های پاور مک G4، آی مک و ای مک را متحول کرد. در ماه ژوئن پاور مک G5 با افزایش قدرت فوق العاده معرفی شد که از دو پردازنده ۶۴ بیتی پاور پی سی G5 بهره می برد. این پردازنده به سرعت ۲ گیگاهرتز دست می یافت و توسط IBM تولید شده بود. آی پاد هم به ظرفیت ۴۰ گیگابایت رسید و آیتونز برای ویندوز عرضه شد.

۲۰۰۴؛ تولد آی مکی که اکنون می شناسیم

این سال بیش از این که تحت سلطه مک باشد، در اختیار آیپاد بود. آی مک بهبود بزرگی را تجربه کرد. این بار پایه ای نیم کره ای شکل و نمایشگر LCD با پایه ای شناور جلوه متفاوتی به آن بخشیده بود. این طراحی، کم و بیش تا دهه ها پابرجا مانده است. با این حال در ۲۰۰۴ سهم اپل در بازار جهانی پی سی ها به حدود ۳ درصد کاهش یافت.

۲۰۰۵؛ G5 از راه می رسد ولی یارای رقابت ندارد

IBM اولین پردازنده های دو هسته پاور پی سی G5 را به اپل تحویل داد تا در پاور مک های G5 برای مشتریان حرفه ای تعبیه شود. با این حال IBM موفق نشد انتظار اپل برای پردازنده های کم مصرف و سریع آی بوک ها و پاور بوک ها را بر آورده کند. در ماه ژوئن جابز خبر از سومین گذار بزرگ اپل داد: رفتن به سمت پردازنده های اینتل. بر اساس این تصمیم، قرار بود سخت افزارهای اینتل دیگر تفاوتی با پی سی ها نداشته باشند.

مک او اس ایکس ۱۰٫۵ تایگر جدیدترین نسخه ای است که در آوریل از راه رسید. در ژانویه همین سال هم مک مینی معرفی شد.

۲۰۰۶؛ اینتل به مک می آید

در ۲۰۰۵ به مرور در تمامی مک ها، پردازنده های پاور پی سی جای خود را به سری Core Duo یا Core 2 Duo اینتل دادند. بوت کمپ قابلیت جدیدی بود که به تمامی کاربران مک های بهره مند از پردازنده های اینتل امکان استفاده از ویندوز را می داد.

البته اپلیکیشن هایی که با پاور پی سی ها و اینتل های سازگار باشند البته چندان متداول نبودند اما نرم افزار رُزِتا اپل به اپ های پاور پی سی اجازه اجرا روی مک های جدید با پردازنده اینتل را می داد.

۲۰۰۷؛ مک های پرتابل قدرتمند می شوند

مک پرو های مجهز به پردازنده های ۸ هسته ای عرضه شدند. ۲۰۰۷ اما نقطه عطف مهم تری برای اپل بود: عرضه اولین آیفون. ویندوز ویستا با عرضه در همین سال مورد انتقادهای فراوان قرار گرفت اما عرضه نسخه ۱۰٫۵ او اس ایکس لئوپارد در ماه اکتبر بزرگترین فروش به روز رسانی او اس ایکس را رقم زد.

۲۰۰۸؛ مک بوک ایر

موفق ترین سال اپل با معرفی مک بوک پرو که به طور پیش فرض از پردازنده ۸ هسته ای بهره مند است آغاز شد. علاوه بر این آی مک ها، مک بوک ها و مک بوک پرو ها دیگر محصولات جدید اپل بودند. مک بوک ایر هم در این سال معرفی شد؛ لپتاپی فوق سبک با ترکپد چند لمسی.

تا انتهای سال اما اپل بیکار ننشست و مک بوک و مک بوک پرو را با به روز رسانی دیگری همراه کرد. این بار بدنه این دستگاه ها یکپارچه شده بود و قاب پایینی از یک آلومینیوم یک تکه ساخته می شد.

۲۰۰۹؛ مک بوک پرو کوچکتر

در ماه ژوئن استیو جابز مک او اس ایکس ۱۰٫۶ اسنو لئوپارد را معرفی کرد. این سیستم عامل به اپ ها امکان بهره بردن از قدرت تمامی هسته های پردازنده های چند هسته ای را می داد. علاوه بر این در ۲۰۰۹ مدل با نمایشگر ۱۳٫۳ اینچی مک بوک پرو معرفی شد که بسیاری، مدت ها انتظارش را می کشیدند.

۲۰۱۰؛ آینده از آن دانلود

فروشگاه اپلیکیشن مک معرفی شد که نوید مک های بی نیاز از درایو های نوری در سال های آتی را می داد. برای استفاده از اپ استور مک البته باید از نسخه ۱۰٫۶٫۶ مک او اس اسنو لئوپارد بهره می بردید .مدل ۱۱ اینچی مک بوک ایر هم در همین سال معرفی شد.

۲۰۱۱؛ تاندربولت راهی به سوی رابط های سریعتر

او اس ایکس لاین در ماه جولای عرضه شد و این اولین نسخه ای بود که دیگر خبری از عرضه آن روی دیسک نبود. اگر مشکل دسترسی به اینترنت داشتید، می توانستید نسخه عرضه شده روی حافظه های USB را دریافت کنید

آی مک

اولین مک بوک پرو با فناوری تاندربولت اینتل هم عرضه شد. این درگاه از لحاظ فیزیکی مشابه با دیسپلی پورت بود و هنوز هم در مدل های جدید اپل به چشم می خورد و به نظر نمی رسد به این زودی ها شاهد حذف آن از مک ها باشیم. محصول دیگر مک مینی بود که نشان از تصمیم اپل برای ابداع یک طرح جدید در کامپیوترهای مک داشت.

۲۰۱۲؛ نمایشگرهای رتینا به مک می آیند

او اس ایکس مانتین لاین معرفی شد که حالا ظاهر برخی از قسمت های آن از جمله نام اپ ها به نمونه های مشابه در iOS تغییر کرده بود. نمایشگرهای با کیفیت رتینا این بار راه خود به مک بوک پرو را باز کردند. حالا این محصول اپل باریک تر شده بود و دیگر خبری از درایو نوری نبود. هر دو مدل ۱۳ و ۱۵ اینچی در سال ۲۰۱۲ عرضه شدند و نسخه های جدید از آنها در اوایل ۲۰۱۳ روانه بازار شد. این مدل ها همچنین از درگاه HDMI بهره می بردند.

۲۰۱۳؛ ورود مک پرو

عرضه مک پرو در کنار او اس ایکس ۱۰٫۹ ماوریک از محصولات این سال بود. این بار به نظر می رسید برای اولین بار در نام سری او اس ایکس، اپل نام گربه سانان را کم آورده و تصمیم به انتخاب نامی دیگر گرفته است.

ماوریک اما پیشرفت بزرگی محصوب نمی شد و مشکلات مخصوص به خودش را داشت با این حال برای اپل همچنان موفقیت بزرگی محسوب می شد.

۲۰۱۵؛ بازگشت به اصول اولیه با مک بوک

در ۲۰۱۵ اپل چشم انداز خود برای لپتاپ هایش را به نمایش گذاشت. طراحی آیفون ها و آیپدهای همان سال ها را برای این محصولات وام گرفت و حالا مک بوک جدید ترکیبی از گذشته، حال و آینده را در خود داشت. در رده خود هم لپتاپ مناسبی به شمار می رفت.

مدل های مک بوک ایر و مک بوک پرو هم به روز و آی مک های با نمایشگرهای ۴K و ۵K عرضه شدند.

۲۰۱۶؛ مک بوک پرو با درگاه USB-C

درگاه جدید USB-C حالا به مک بوک پرو جدید راه پیدا کرده بود. ۴ درگاه USB-C و یک درگاه هدفون تنها درگاه های لپتاپ بودند و البته هر ۴ درگاه از تاندربولت ۳ پشتیبانی می کردند. قابلیت جدید دیگر مک بوک ها تاچ بار بود که البته به عقیده بسیاری از کاربران آن قدرها هم که به نظر می رسید، کاربردی نبود.

مک بوک ایر که پیش از این به حداکثر ۴ گیگابایت حافظه محدود بود حالا در مدل هایی با رم ۸ گیگابایتی روانه بازار شد.

۲۰۱۷؛ آی مک هم پرو می شود

در انتهای این سال اپل آی مک پرو را عرضه کرد. این یک نسخه بسیار قدرتمند تر از کامپیوتر همه کاره آی مک بود که به طور ویژه برای افراد حرفه ای طراحی شده بود. پردازنده زئون، ۳۲ گیگابایت رم و کارت گرافیک رادئون پرو وگا ۵۶ بخشی از مشخصات آی مک پرو بود. البته نباید فراموش کرد که با قیمت پایه ۵۰۰۰ دلاری یکی از گران قیمت ترین محصولات اپل هم به حساب می آمد.

۲۰۱۸؛ بازبینی گذشته

۲۰۱۸ سالی بود که اپل به صدای طرفداران خود گوش کرد و برخی از محصولات محبوب خود را که دیگر چندان محبوب نبودند به روز کرد. مک مینی یکی از این محصولات بود که با تغییرات متعددی همراه شد. مک بوک ایر هم که مدت ها تشنه به روز رسانی های مهم بود، حالا باریک تر شد و با نمایشگر بهتری عرضه می شد.

۲۰۱۹

حالا ۳۵ سال از اولین مکینتاش عرضه شده گذشته. شاید در سال جاری میلادی شاهد بازنگری اپل در محصولات قبلی باشیم و شاید هم امسال با محصولات جدید هیجان انگیز تر از قبل روبرو شویم. تنها باید صبر کنیم تا ببینیم کوپرتینویی ها برای رویداد های آتی اپل چه برای رونمایی دارند.