آرامگاه خواجه مراد
بنای آرامگاه منسوب به ابو حبیب هرثمه بن اعین مشهور به «خواجه مراد» که طبق برخی روایات و منابع معتبر تاریخ اسلام از اصحاب ویژه حضرت علی بن موسی الرضا(ع) بوده است ،در حدود ۱۵ کیلومتری شرق شهر مقدس مشهد و در دامنه ارتفاعات امتداد یافته از رشته کوه بینالود قرار دارد و این آرامگاه یکی از اماکن مذهبی مشهد محسوب میشود.
آرامگاه خواجه مراد در تور مشهد فاصله ۳ کیلومتری آرامگاه خواجه اباصلت هروی میباشد و زائرین میتوانند هر دو آرامگاه را با فاصله کم زیارت کنند.
به استناد برخی منابع تاریخ اسلام ، خواجه مراد را از سرداران مأمون عباسی بوده است که از مدینه تا توس حضرت اما رضا(ع) را همراهی کرد و پس از شهادت آن امام هما اقدام به افشاگری علیه مأمون نمود و به دلیل این افشاگری توسط مامون عباسی در سال ۲۱۰ هجری قمری کشته شد.
طبق گفته ها ،آرامگاه خواجه مراد تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری ،بنای قابل توجهی بر فراز مدفن هرثمه بن اعین وجود نداشته است. بنای که در گذشته بر مزار خواجه مراد قرار داشته است شامل گنبد خانه‌ای به طول و عرض۳۰×۴×۴ متر و گلدسته‌های کم ارتفاع مزین به کاشی‌کاری و ایوان بوده است که در تغییر و تحولات امروزی بنایی جدید جای آن را گرفته و امکانات رفاهی دیگری نیز همچون زائرسرا ،رستوران ،فضای اداری ، پارکینگ و بازارچه برای زائرین و مجاوران به آن اضافه شده است.
در نماى شمالى آرامگاه خواجه مراد، ایوان بزرگى به ارتفاع ۵ متر بنا شده که داراى تزئینات آیینه کارى است و پشت بغل هاى ایوان نیز با کاشى هاى هفت رنگ زینت شده است.
مسجد گوهرشاد:
مسجد گوهر شاد از معماری های ماندگار و ارزشمند تیموریان است که همچنان پس از ۶۰۰ سال مستحکم و باقی مانده است.گوهرشاد یکی از زنان نامدار عصر تیموری است که نام او در ۲ محل از بنای مسجد، یکی در بالای درِ ورودی ایوان دارالسیاده و دیگری در کتیبه ایوان مقصوره با خط زیبای شاهزاده بایسنقر میرزا با کاشی معرق به عنوان بانی مسجد نگاشته شده و به یادگار مانده است.مسجد گوهرشاد در جنوب حرم امام رضا (ع) و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است.معماری این مسجد ماندگار و زیبایی در طراحی، اسلوب، خط، کاشی‌کاری‌های معرق و غیرمعرق، مرقم و غیرمرقم، مقرنس، گچ‌کاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌های معماری سنتی بی‌نظیر و ممتاز دارد.بی شکی بعد از زیارت بارگاه امام رضا بهترین جاذبه دیدنی و زیارتی در حرم مطهر می باشد.
مسجد هفتاد و دو تن
مسجد هفتاد و دو تن در ابتدای بازار بزرگ مشهد و در مجاورت ضلع جنوب غربی حرم در تور لحظه آخری مشهد قرار دارد. در این مسجد مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه قرار دارد و این بنا شامل فضای چهار طاقی گنبد دو پوش، دو مناره سرشکسته و یک ایوان و همچنین دارای گنبد فیروزه ای رنگ و دو گلدسته زیبا می باشد که در دروان تیموری بنا شده است.
پیر یالان دوز
این آرامگاه در سمت شمال شرقی حرم مطهر و در پایین خیابان نواب صفوی قرار دارد. این مقبره متعلق به محمد عارف عباسی معروف به پیر پالاندوز ، از عرفای بزرگ قرن دهم هجری است. تاریخ ساخت بنا مربوط به سال ۹۸۵ قمری می باشد. بنا چهار ضلعی و دارای گنبد و ایوان آجری است.داخل بقعه بر سقف ها بقایای نقاشی هایی از دوران صفویه وجود دارد. بنا با کاشی های ساده فیروزه ای رنگ تزئین شده است.
آستانه متبرکه امام‌زاده یحیی(ع)
آستانه متبرکه امام‌زاده یحیی(ع) یکی از اماکن مذهبی مشهد میباشد که در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال‌شرقی شهر مشهد و در یک کیلومتری روستای میامی در بخش رضویه قرار دارد. این آستان مبارک محل دفن امام‌زاده یحیی بن حسین بن زید یکی از فرزندان زید بن علی بن حسین(ع) میباشد.
بنای آرامگاه امام‌زاده یحیی(ع) مشتمل بر رواقی چهار ضلعی، گنبد فیروزه‌ای رنگ دو پوسته، مناره‌های طرفین ورودی و کتیبه‌ای سنگی بر سردر آن به تاریخ ۹۳۷ هجری قمری است.
آستانه متبرکه امام‌زاده یحیی(ع) مقارن با سال‌های اولیه حکمرانی شاه طهماسب صفوی ساخته شده است و به استناد مضمون کتیبه هویت صاحب مزار در زمان ساخت مقبره برادرزاده یحیی بن زید تصور شده، اما ارادتمندان این آستانه میامی را آرامگاه یحیی بن زید می‌پندارند.
بنابر منابع تاریخی اسلام ،یحیی بن زید هم ظاهراً در سال ۲۰۷ یا ۲۰۹ هجری قمری در شهر بغداد کشور عراق چشم از جهان فرو بسته است. با این حال این آستان مبارک علاوه بر گردشگران مذهبی داخلی ،در سال‌های اخیر مسلمانان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس توجه ویژه‌ای به این مکان داشته‌اند.
در نزدیکی آستانه متبرکه امام‌زاده یحیی(ع) ،چشمه آب معدنی در دامنه کوه جریان دارد که گردشگران پس از زیارت از این مکان مذهبی ،از آب این چشمه نیز استفاده میکنند.
مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه (مسجد ۷۲ تن)
این اثر تاریخی که در بازار بزرگ واقع شده از بناهای قرن ۹ هـ . ق است و مشتمل بر فضای چهارطاقی، گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان می باشد . بنای کنونی ابتدا مقبره ای بوده که امیر غیاث الدین بین سال های ۸۰۷ تا ۸۱۷ هـ . ق برای خود بنا کرده و در دوره های بعد به مسجد تبدیل شده است . در حال حاضر مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه به مسجد ۷۲ تن معروف است.امیر غیاث الدین ملک شاه، از امرای مشهور دربار تیمور گورکانی بوده که پنج سال بعد از فوتش (سال ۸۵۵ هجری قمری) بنایی بر قبر او احداث کرده‌اند. بنای آرامگاه یا مسجد امیر غیاث الدین که در بازار بزرگ و ناحیه سرشور مشهد واقع است، جزو آخرین بناهای مربوط به دوره میرزا شاهرخ است که مشتمل بر بقعه‌ای با گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان است. این بنا که امروزه به نام مسجد ۷۲ تن معروف است و در ابتدای بازار بزرگ قرار گرفته است. در واقع این بنا ابتدا مقبره امیر غیاث‌الدین بوده و بعدها تغییر کاربری داده و به مسجد تبدیل شده است.
ویژگی‌های بنا
بنای آرامگاه به ابعاد حدود ۲۰×۳۳ متر، جمعا حدود ۶۶۰ متر مربع را فرا می‌گیرد. نمای مناره‌ها و غرفه‌ها و ایوان، دارای کاشی معرق بسیار نفیسی بوده که بیشتر آن‌ها از بین رفته و آن چه باقی مانده، نمونه بهترین رنگ و لعاب کاشی دوره تیموری و صفویه است. ازاره بنا، در اصل کلا از سنگ بوده است.
بقعه گنبد سبز
بقعه گنبد سبز از آثار دوره صفویه است و در شهر مشهد و مجاورت ارگ سابق در خیابان آخوند خراسانى (خاکى) قرار دارد.این بقعه که نامش را از رنگ گنبد خود گرفته، مدفن شیخ محمد مومن عارف استرآبادی است که در سال ۹۰۴ قمری وفات یافته است.بقعه گنبد سبز پیش از این با نمای ساده در بدنه و گنبد، در میان قبرستانی از دوره صفویه به نام (میر هوا) قرار گرفته بود و بعدها با دیوارکشی محصور شد و پیرامون آن محوطه سازی صورت گرفت.با توسعه شهر مشهد این بقعه در میان میدانی قرار گرفت. نمای این بنا در سال ۱۳۵۳ شمسی کاشی کاری شد و مرمت‌هایی در درون آن نیز انجام گرفت.
این بنا داراى گنبدى فیروزه‌اى رنگ متمایل به سبز، چهار ایوان و هشت ضلع در آفر تور مشهد میباشد. علاوه بر ایوان و طاق نماها، کاشی‌کاری زیبای آن به بقعه جلوه خاص بخشیده است.فضای داخلی بقعه دارای کتیبه‌ای است با مضمون صلوات کبیره و حدیثی از پیامبر اکرم (ص) که در پایان آن، نام راقم این سطور با عبارت “نمقفه حسین بن محمد المشهدی” و تاریخ ۱۰۵۸ ق دیده میشود .
در زیر گنبد بنا کتیبه‌اى به خط ثلث وجود دارد که در پایان آن تاریخ ۱۰۵۸ قمرى نوشته شده است.این مقبره مورد توجه و زیارت مردم محلى مشهد، خصوصا پیروان تصوف و عرفان است و احتمالا در سال ۱۰۳۶ ساخته و در سال‌هاى ۱۰۵۵ تا ۱۰۵۸ تکمیل و تزیین شده است.بقعه گنبد سبز در سال ۱۳۵۶ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۳۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.