بررسی سوابق ژنتیکی ۸,۰۰۰ ساله اسپانیا و پرتغال، منظره‌ی شگفت‌انگیز و پیچیده‌ای از نیای ساکنان شبه‌جزیره ایبری پیش روی پژوهشگران قرار داد.
از آغاز مهاجرت انسان به اروپا، شبه‌جزیره ایبری که اسپانیا و پرتغال امروزی را شامل می‌شود، محل اختلاط فرهنگ‌هایی از آفریقا و آسیا و مدیترانه بوده است. در پژوهش جدیدی که در نشریه‌ی علمی Science منتشر شده، تیمی متشکل از ۱۱۱ متخصص ژنتیک جمعیت و باستان‌شناس نقشه‌ی ژنتیکی ۸,۰۰۰ ساله شبه‌جزیره ایبری را ترسیم کردند. نقشه‌ای که پژوهشگران این تیم ترسیم کردند، بیانگر پیچیدگی‌های ژنتیکی بسیاری است. همچنین، این نقشه مهاجرت مرموزی درحدود ۴,۵۰۰ سال قبل vh نشان می‌دهد که DNA منطقه را به‌کلی دگوگون کرده است.
پژوهشگران شواهد DNA باستانی را بررسی کردند تا سرنخ‌هایی از زمان و نحوه‌ی ورود جمعیت‌های مختلف به خزانه‌ی ژنی شبه‌جزیره‌ی ایبری را مشخص کنند. آن‌ها ژنوم ۲۷۱ انسان باستانی ایبری را توالی‌یابی کردند و سپس، این اطلاعات را با شواهد قبلی مقایسه کردند که از ۱۳۲ ساکن باستانی ایبری به‌دست آمده بودند. درنهایت، تصویری که پیش روی پژوهشگران قرار گرفت، از آنچه قبلا تصور می‌کردند، پیچیده‌تر بود.
این اسکلت‌های باستان شکارچی‌گردآوران به پژوهشگران کمک کردند منظره شگفت‌انگیز و پیچیده‌ای از شبه‌جزیره ایبری ترسیم کنند
ابتدای عصر برنز، آرایش ژنتیکی منطقه به‌طور چشمگیری تغییر کرد. از حدود سال ۲,۵۰۰ق‌م، ژن‌های مربوط‌به ساکنان استپ‌ها، همان رمه‌داران چمن‌زارهای اروپای‌شرقی و روسیه، در نزدیکی دریای سیاه و خزر در خزانه‌ی ژنی ایبری مشاهده شدند. از حدود سال ۲,۵۰۰ق‌م نیز، بسیاری از DNA مردم منطقه با ساکنان استپ جایگزین شدند.
در ابتدای عصر برنز، آرایش ژنتیکی منطقه به‌طور چشمگیری تغییر کرد
فرضیه‌ی استپ بیان می‌کند این گروه تقریبا در یک زمان به‌سوی شرق در آسیا و به‌سوی غرب در اروپا پراکنده شدند و حال، پژوهش فعلی نشان می‌دهد این مردمان به شبه‌جزیره ایبری نیز پای گذاشتند. اگرچه ۶۰ درصد DNA کل منطقه ثابت باقی مانده، کروموزوم‌های Y ساکنان درحدود سال ۲,۰۰۰ق‌م تقریبا به‌طور کامل جایگزین شدند. کروموزوم‌های Y از پدر به پسر منتقل می‌شود و این، هجوم گسترده‌ی مردان استپ به این منطقه را نشان می‌دهد.
میگوئل ویار، ژنتیک انسان‌شناس و از اعضای انجمن نشنال جئوگرافیک می‌گوید:
به‌نظر می‌رسد این نفوذ زیرسلطه‌ی مردان بوده است.
براساس DNAهای باستانی مردانی که تقریبا همان زمان در این مکان دفن شده‌اند، نشان می‌دهد در ابتدا، کشاورزان اروپایی درکنار کشاورزانی زندگی می‌کردند که قبلا در اسپانیا ساکن بودند. بااین‌حال در عرض چندصد سال، تقریبا تمام کروموزوم‌های Y کشاورزان شبه‌جزیره‌ی ایبری ناپدید و با DNAهای کشاورزان اروپای مرکزی جایگزین شدند. درواقع، مهاجران جدید ۴۰ درصد از میراث ژنتیکی اسپانیایی و پرتغالی را جایگزین کردند.
باوجوداین، این مردان چه کسانی بودند؟ آیا آن‌ها در کمال صلح وارد شبه‌جزیره‌ی ایبری شدند؟ ویار که در این پژوهش حضور نداشته، گمان می‌کند مردان استپ ممکن است سوار بر اسب‌ها با سلاح‌های عصر برنز به منطقه وارد شده باشند. او این مهاجرت را با آنچه مقایسه می‌کند که بومیان آمریکای شمالی و جنوبی با ورود اولین اروپایی‌ها در دهه‌ی ۱۴۹۰م به سرزمین خود شاهد بودند.
نگاره‌ای از اقوام شکارچی‌گردآور اولیه. قدیمی‌ترین DNA مربوط‌به شکارچی‌گردآوران در شبه‌جزیره‌ی ایبری به ۱۹,۰۰۰ قبل در شمال اسپانیا بازمی‌گردد
بااین‌حال، اینیاگو اولالد دیدگاه دیگری دارد. وی متخصص ژنتیک جمعیت از آزمایشگاه دیوید رایش در دانشکده پزشکی هاروارد در بوستون است که رهبری پژوهش جدید را برعهده داشت. او می‌گوید:
اشتباه است نتیجه‌گیری کنیم مردان ایبری کشته شدند یا به‌اجبار از سرزمین‌های خود بیرون انداخته شدند؛ چراکه سوابق باستان‌شناسی مدرک روشنی از خشونت در این دوره به ما نشان نمی‌دهد.
شاید مهاجرانی که از استپ‌های اروپای‌شرقی آمده بودند، فرزندانی بسیار بیشتر از کشاورزان محلی داشته‌اند و درنهایت، DNA ساکنان قبلی را محو کردند. اگرچه برنز در آن دوران در ایبری استفاده می‌شد، هنوز آثار مشخصی از فرهنگ استپ در منطقه پیدا نشده است.
کروموزوم‌های Y منتقل‌شده از پدر به پسر، هجوم گسترده‌ی مردان استپ به این منطقه را نشان می‌دهد
افزون‌براین، پژوهش مذکور نشان می‌دهد مردم باسک که به تنها زبان غیرهندواروپایی در اروپای‌غربی صحبت می‌کنند، نشانگرهای ژنتیکی بسیار نزدیکی به مردمان استپ دارند. برخلاف مردم کنونی اسپانیا، مردم باسک امروزی همان اختلاط ژنتیکی را نشان نمی‌دهند که در طول قرن‌ها در شبه‌جزیره حاصل شده است. پژوهشگران همچنین فردی با DNA شمال آفریقا را از محل باستان‌شناسی در ایبری میانه پیدا کردند. قدمت استخوان‌های این فرد به سال ۲,۵۰۰ق‌م بازمی‌گردد.
این پژوهش، غور عمیقی در ژنوم‌های حدود ۴۰۰ نفر است که بین ۱۳۰۰۰ تا ۵۰۰ سال قبل در ایبری زندگی می‌کردند
اولالد می‌گوید در ابتدا، تصور کرده اشتباه می‌کند؛ اما وقتی یافته‌های خود را تکرار کرد، متوجه درستی آن شد. حضور این آفریقایی فقط تبادل پراکنده‌ی بین ایبری و شمال آفریقا را نشان می‌دهد و کشف‌های باستان‌شناسی مانند عاج آفریقایی عصر مس در حفاری‌های منطقه را توضیح می‌دهد. بااین‌حال، پژوهشگران فکر می‌کنند ۲,۰۰۰ سال قبل، جمعیت‌هایی با اجداد شمال آفریقایی در شبه‌جزیره‌ی ایبری بیشتر بوده‌اند.
این پژوهش تصویری پیچیده از تاریخ ژنتیکی اسپانیا ترسیم می‌کند که از یافته‌های پژوهش دیگری حمایت می‌کند که در نشریه‌ی Current Biology منتشر شده بود. در این پژوهش، پژوهشگرانی از اسپانیا و آلمان دریافتند شکارچی‌گردآوران و کشاورزان ساکن شبه‌جزیره ایبری به‌لحاظ ژنتیکی متنوع‌تر از آنچه بودند که قبلا تصور می‌شد. آن‌ها شواهدی پیدا کردند که فرهنگ‌های شکارچی‌گردآور متفاوتی با ساکنان ایبری اختلاط داشته‌اند. در آن زمان، ایبری به‌عنوان پناهگاه عصر یخ استفاده می‌شد و کشاورزان تازه‌وارد منطقه بعدها، با شکارچی‌گردآوران درآمیختند.
ونسا ویلالبا مووکو، متخصص ژنتیک باستان‌شناسی از مرکز تاریخ علوم انسانی مؤسسه ماکس پلانک در آلمان و دانشگاه ساراگوسا در اسپانیا، دراین‌زمینه می‌گوید:
این DNA باستانی غافلگیرمان کرد. سرنخ‌هایی از اتفاقی که آن لحظه افتاد، می‌تواند به ما در درک تکامل دوره‌ی بعدی کمک کند. برای ترسیم دقیق‌تر تاریخچه، باید نمونه‌هایی از افراد بیشتری را بررسی کنیم.
مهاجران بیشتری در دوره‌های تاریخی بعدی وارد منطقه شدند: ابتدا، رومیان و سپس، مسلمانان شمال آفریقا. درحدود ۵۰۰ سال قبل، مردمان بیشتری با نیای شمال آفریقایی درمقایسه‌با امروز در اسپانیا زندگی می‌کردند؛ یعنی قبل از اینکه پادشاهی‌های مسیحی‌نشین سرزمین‌های خود را از مسلمانان بازپس بگیرند و آن‌ها را بیرون کنند.
مقاله‌های مرتبط:
باوجوداین، DNAهای باستانی بررسی‌شده نشان می‌دهد مسلمانان و مهاجران اولیه نتوانستند به شمال اسپانیا کشور باسک نفوذ کنند. به‌گفته‌ی اولالد، احتمالا آن‌ها زبان هندواروپایی اولیه را با خود به منطقه آوردند که خانواده‌ای از زبان‌ها متشکل از ۴۰۰ زبان و گویش زیرمجموعه آن هستند که امروزه، بیشترشان در آسیا و اروپا صحبت می‌شوند. بااین‌حال، مردم باسک که ریشه‌های آن‌ها از مدت‌ها پیش تاکنون به‌صورت معما باقی مانده، یکی از معدود گروه‌های اروپایی هستند که حتی پس از ورود کشاورزان اروپای‌مرکزی به این سرزمین، زبان غیرهندواروپایی خود را حفظ کرده‌اند.
به‌عقیده‌ی پژوهشگران، ساکنان کنونی باسک شباهت زیادی به مردمانی دارند که در عصر برنز در همین منطقه زندگی می‌کردند
ماتیاس یاکوبسون، متخصص ژنتیک جمعیت از دانشگاه اوپسالا در سوئد است که در هیچ‌یک از این پژوهش‌ها حضور نداشته است. دراین‌زمینه، وی می‌گوید:
تصرف کشور باسک بسیار دشوار است. نقل‌قول‌هایی از حاکمان فرانسوی در قرون وسطی در دست است که گفته‌اند باسک سرزمین بسیار وحشتناکی برای لشکرکشی است.
اولالد که خود اهل باسک است، می‌گوید:
ساکنان کنونی باسک درست مانند مردمان عصر آهن ایبری هستند.
ویار می‌گوید:
پژوهش DNA باستانی به ما کمک می‌کند این ایده را به‌کلی کنار بگذاریم که جمعیت‌های متمایز مانند آفریقایی‌ها یا آسیایی‌ها یا اروپایی‌ها هستیم. نه‌تنها کسانی که در مناطقی مانند ایبری زندگی می‌کنند، هم‌نژاد نیستند؛ بلکه حاصل موج‌های مختلف مهاجرت هستند.
این پژوهش دقیق‌ترین و درازمدت‌ترین اسناد ژنتیکی منطقه‌ای مجزا را نشان می‌دهد
برای اولالد این پژوهش فرصت بی‌سابقه‌ای برای کشف تاریخچه‌ی ژنتیکی منطقه‌ای بود که وطنش می‌داند. او می‌گوید:
این رؤیایی است که بتوانیم این پژوهش را انجام دهم.
کار با شمار زیادی نمونه در پژوهش‌هایی که بر DNA استخراج‌شده از استخوان‌های چندهزار ساله تکیه دارند، نادر بود؛ به‌همین‌دلیل، برای اولالد پژوهشی بسیار هیجان‌انگیز بود.
اولالد می‌گوید:
تجزیه‌و‌تحلیل ۴۰۰ نفر دیوانه‌کننده بود. به‌لطف آن‌ها، اکنون تصویری بسیار غنی از ساکنان مختلف شبه‌جزیره‌ی ایبری و نحوه‌ی شکل‌گیری جمعیت امروزی آن پیش روی خود داریم.
جئومه برترانپتیت بوسکتس، متخصص بوم‌شناسی تکاملی از دانشگاه پومپه فابرا در بارسلونای اسپانیا می‌گوید:
این پژوهش، بررسی عمیقی در ژنوم‌های حدود ۴۰۰ نفر است که بین ۱۳,۰۰۰ تا ۵۰۰ سال قبل در ایبری زندگی می‌کردند و ازنظر شمار زیادی از اطلاعات ژنتیکی یافت‌شده خارق‌العاده است.
کریستین کریستینسن، باستان‌شناس دانشگاه گوتنبرگ در سوئد است که در این پژوهش حضور نداشته است. وی دراین‌باره می‌گوید:
این پژوهش نمایانگر دقیق‌ترین و درازمدت‌ترین اسناد ژنتیکی منطقه‌ای مجزا، یعنی شبه‌جزیره ایبری، از پیش از تاریخ تا تاریخ باستان است.