هفته نامه سلامت – علی نیکویی: مردان و زنان از لحاظ اغلب عوامل خطرساز برای بیماری قلبی شامل کلسترول بالا، کمی فعالیت بدنی، فشارخون بالا و سیگار کشیدن تفاوتی با هم ندارند اما برخی تفاوت‌های جنسیتی از لحاظ بروز، علائم و پیامد بیماری قلبی میان آنها وجود دارد. زنان در مقایسه با مردان، با احتمال بیشتری ممکن است بر اثر بیماری قلبی فوت کنند؛ زنان با احتمال ۲ برابر بیشتر در طول ۶ سال پس از حمله قلبی اول ممکن است دچار حمله قلبی دوم شوند و به اندازه مردان پس از جراحی بای‌پس یا آنژیوپلاستی بهبود پیدا نمی‌کنند. همچنین زنان نسبت به مردان ۱۰ سال دیرتر دچار بیماری قلبی می‌شوند.
چگونه می‌توان این تفاوت‌ها را توضیح داد؟ شروع دیررس بیماری قلبی در زنان احتمالا ناشی از آثار محافظتی استروژن‌ها (هورمون‌های جنسی زنانه) تولیدشده در تخمدان‌هاست که تا زمان یائسگی ادامه دارد اما از آنجایی که زنان بعدها دچار بیماری قلبی می‌شوند، با احتمال بیشتری ممکن است بیماری‌های همراه مانند دیابت باعث ایجاد اختلال در درمان و بهبود زنان از بیماری قلبی شود. زنان همچنین دارای قلب و عروق کرونر (عروق تغذیه‌کننده قلب) کوچک‌تری هستند، که به نوبه خود ممکن است انجام جراحی قلب را مشکل‌تر کند و کارایی برخی تکنیک‌های استاندارد تشخیصی مانند آنژیوگرافی عروق کرونری را نیز کاهش دهد.آنژیوگرافی برای یافتن پلاک‌های مملو از کلسترول که درون رگ‌های خونی برجسته می‌شوند و باعث انسداد این شریان‌ها می‌شوند، شیوه خوبی است.
پلاک‌های شریانی معمولا در مردان این‌گونه تشکیل می‌شوند اما در زنان پلاک‌های چربی ممکن است به صورتی یکنواخت در طول دیواره‌های شریان‌ها تشکیل شوند و داخل رگ برجستگی نداشته باشند، در نتیجه در آنژیوگرافی معمولا تشخیص داده نشوند. حملات قلبی در مردان معمولا ناشی از پارگی پلاک‌های شریانی است که باعث می‌شود در محل پلاک لخته‌ای تشکیل شده و جریان خون در شریان متوقف شود. زنان با احتمال بیشتری نسبت به مردان ممکن است دچار بیماری عروق کوچک (میکروواسکولر) باشند؛ به این معنا شاخه‌های ریز و میکروسکوپی شریان‌های کرونری (شریان‌های تغذیه‌کننده قلب) تنگ و باریک شوند. این رگ‌های میکروسکوپی که آنقدر کوچک هستند که با آنژیوگرافی دیده نمی‌شوند، عضله قلب را تغذیه می‌کنند و آن را سالم نگه می‌دارند. حتی هنگامی که شریان‌های اصلی کرونری باز هستند، بیماری رگ‌های میکروسکوپی ممکن است رسیدن اکسیژن به قلب را محدود کنند و باعث درد قلبی و سایر علائم شوند.
هنوز موارد زیادی باقی مانده که باید در مورد تفاوت قلب‌های زنان و قلب‌های مردان، چگونگی پیرشدن این اندام و چگونگی پاسخ آن به رژیم غذایی، ورزش، استرس و سایر تاثیرات مشخص شود.
پژوهش‌های مداومی در این موارد درحال انجام است، بنابراین خودتان را به روز نگه‌دارید.این ۱۰ نکته را در مورد خطرات بیماری قلبی در زنان و بهترین شیوه کنترل آنها در نظر داشته باشید
کلسترول نامطلوب
اثر کلسترول بالا در بیماری قلبی در زنان و مردان اندکی متفاوت است. میزان پایین کلسترول «خوب» یا HDL (زیر ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) نسبت به میزان بالای کلسترول «بد» یا LDL برای زنان خطرناک‌تر است، در حالی که در مردان میزان بالای کلسترول بد مهم‌ترین عامل خطرساز مربوط به چربی خون در دچار شدن به بیماری قلبی است. میزان چربی تری‌گلیسرید (بالای ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) نیز برای قلب زنان خطرساز است، به‌خصوص در زنانی که دور کمر آنها ۸۹ سانتی‌متر یا بیشتر است. میزان کل کلسترول اهمیت کمتری نسبت به شاخصی دارد که از تقسیم کردن کلسترول کل بر کلسترول HDL به دست می‌آید. نسبت مطلوب در زنان ۲/۳ است. خطر بیماری قلبی در زنان به میزان کلسترول غیر HDL آنها (کلسترول کل منهای HDL) هم بستگی دارد، این عدد باید کمتر از ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
چه‌کار باید کرد؟
هر ۵ سال یکبار چربی‌خون ناشتایتان را اندازه بگیرید. اگر میزان کلسترول‌تان بالا باشد، اول باید تغییرات شیوه زندگی- ورزش، سیگار نکشیدن، کنترل وزن و رژیم غذایی مغذی که حاوی مقدار زیادی سبزی، میوه و غلات سبوس‌دار باشد- را مورد توجه قرار دهید. پزشک شما ممکن است با توجه به میزان خطری که با آن مواجه هستید، دارو هم برایتان تجویز کند.
نقش التهاب
کلسترول تنها شاخص خطر بیماری قلبی نیست. شواهد موجود نشان می‌دهد التهاب هم در ایجاد پلاک‌های شریانی مسدودکننده نقش دارد. امروزه به پروتئین واکنشی (CRP-C) ماده‌ای که در بدن در پاسخ به عفونت و التهاب ایجاد می‌شود، توجه زیادی شده است. اکنون یک آزمایش برای تعیین التهاب رگ‌های خونی وجود دارد که CRP با حساسیت بالا یا hsCRP نامیده می‌شود.
بررسی‌ها نشان داده‌اند زنانی که hsCRP بالا دارند، با احتمال دو برابر بیشتر نسبت به افرادی کلسترول بد یا LDL بالا دارند، به علت حمله قلبی یا سکته مغزی فوت می‌کنند. زنانی که میزان کلسترول LDL آنها طبیعی است، اما hsCRP آنها بالاست، در معرض خطر بیشتر حمله قلبی نسبت به افرادی هستند که LDL بالا و hsCRP پایینی دارند.در نتیجه چنین یافته‌هایی، آزمایش hsCRP در حال حاضر اغلب برای تخمین زدن احتمال حمله قلبی به کار می‌رود.
چه‌کار باید کرد؟
زنان سالم بدون عوامل خطرساز برای بیماری قلب، نیازی به انجام دادن آزمایش hsCRP ندارند. همچنین زنان در معرض خطر بالای بیماری قلبی که از قلب تحت درمان هستند، هم لازم نیست این آزمایش را انجام دهند. با این‌حال اگر میزان کلسترول شما طبیعی است، اما سایر عوامل خطرساز برای بیماری قلبی مانند فشارخون بالا یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی را دارید، آزمایش hsCRP ممکن است به عنوان شاخصی برای کمک به تصمیم‌گیری برای دادن یا ندادن دارو به شما به کار رود.
کنترل فشارخون
فشارخون بالا هم در زنان و هم در مدران به سلول‌های پوشاننده جدار داخلی رگ‌های کرونری آسیب می‌رسانند و زمینه را برای ایجاد التهاب و ایجاد پلاک چربی فراهم می‌کنند. میزان مطلوب فشارخون کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ میلی‌متر جیوه است. زنان تا سن ۵۵ سالگی نسبت به مردان با احتمال کمتری دچار فشارخون بالا می‌شوند؛ اما پس از آن، فشارخون زنان به طور معمول با سرعت بیشتری نسبت به مردان افزایش پیدا می‌کند و تا ۷۰ سالگی حدود ۸۰ درصد زنان فشارخون بالا دارند.
چه‌کار باید کرد؟
اگر فشارخون شما تدریجا در حال افزایش به بالای حد مطلوب است، سعی کنید با تغییرات شیوه زندگی مانند کاهش وزن، افزایش فعالیت جسمی، کاهش مصرف نمک و داشتن یک رژیم غذایی سالم آن را کاهش دهید. اگر فشارخون شما به ۱۴۰ روی ۹۰ میلی‌متر جیوه یا بالاتر برسد، پزشکتان ممکن است برایتان دارو، معمولا یک داروی ادرارآور تیازیدی، تجویز کند.
نیاز به ورزش
بیش از ۵۰ سال پژوهش نشان داده هر چه شما از لحاظ جسمی فعال‌تر باشید، خطر ابتلا به بیماری قلبی در شما کاهش می‌یابد. در یک بررسی در زنان پس از سن یائسگی در خطر بیماری قلبی- عروقی، زنانی که آمادگی بدنی داشتند (می‌توانستند با سرعت ۸ کیلومتر در ساعت به طور آهسته بدوند یا یک فعالیت جسمی معادل آن را انجام دهند) نسبت به افرادی که آمادگی بدنی نداشتند، – بدون توجه وزنشان- میزان کمتری از حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ‌ومیر به این علت داشتند.
ورزش باعث تشدید بسیاری از تغییرات مفید در قلب و شریان‌های کرونر می‌شود، از جمله افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدان (ضداکسیداسیون) و بهبود کارد آندوتلیوم (سلول‌هایی که پوشش درونی رگ‌ها را تشکیل می‌دهند). ورزش می‌تواند میزان HDL را بالا ببرد و میزان تری‌گلیسرید خون را پایین بیاورد؛ یعنی تغییراتی که به‌خصوص برای سلامت قلب زنان اهمیت دارند. ورزش همچنین به تسکین استرس روانی- یک عامل خطرساز برای فشارخون بالا و بنابراین مشکلات قلبی- کمک می‌کند.
چه‌کار باید کرد؟
ورزش کردن- پس از سیگار نکشیدن- احتمالا مهم‌ترین عامل منفردی است که خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.
تفاوت‌ها در علائم
هم زنان و هم مردان ممکن است دچار آنژین صدری شوند که نشانه کلاسیک بیماری قلبی است و باعث درد قفسه‌سینه، عرق سرد کردن، احساس تهوع و سایر علائم می‌شود اما زنان با احتمال بیشتری ممکن است علائم بیماری قلبی به صورتی غیرمعمول را گزارش دهند، مثل یک ناراحتی کلی، احساس فرسودگی یا تنگی نفس که هنگام استرس یا حین انجام کارهای معمول روزانه رخ می‌دهند. زنان همچنین با احتمال بیشتری ممکن است دچار «آنژین پرینزمتال» شوند که هنگام استراحت (معمولا در شب) رخ می‌دهد و ناشی از اسپاسم یا تنگ‌شدن شریان کرونر است.
هم در مردان و هم در زنان، احساس درد یا فشار در قفسه‌سینه اولین نشانه حمله قلبی است؛ درد بازو، درد شانه و عرق کردن نیز شایع است و در هر دو جنس رخ می‌دهد اما زنان با احتمال بیشتری ممکن است از خستگی، تهوع، کمردرد، سرگیجه و تپش قلب شکایت کنند. یک بررسی نشان داد ۸۴ درصد زنان (۷۶ درصد مردان) پیش از بروز حمله قلبی علائم پیشینی (پرودرومال) علائم اولیه هشدار‌دهنده اولیه مربوط به بیماری قلبی (درد قفسه‌سینه، بازو، تنگ نفس و خستگی) را در طول یک سال پیش از اولین حمله قلبی را از خود بروز داده‌اند.
افسردگی و قلب
پیوندهای میان روان و قلب را به سختی می‌توان به صورت کمی بیان کرد، اما اغلب کارشناسان سلامت توافق دارند عوامل روانی ممکن است در خطر بیماری قلبی دخیل باشند. یکی از قابل‌توجه‌ترین این عوامل برای زنان افسردگی است. در «بررسی سلامت پرستاران» که سال‌هاست در آمریکا در جریان است، افسردگی با افزایش خطر بیماری قلبی مرگبار، از جمله مرگ قلبی ناگهانی همراهی داشت، حتی پس از آنکه سایر عوامل خطرساز مانند فشارخون بالا، کلسترول بالا، سیگار کشیدن، چاقی و تحرک جسمی ناکافی در نظر گرفته شده بود. ققط افسردگی نیست که خطر بیماری قلبی را می‌افزاید، حمله قلبی هم باعث افسردگی می‌شود که خود این افسردگی به نوبه خود خطر حمله قلبی دوم را افزایش خواهد‌داد.
یک تاثیر افسردگی این است که باعث می‌شود زن در مراقبت خودش – از لحاظ ورزش کردن، اجتناب از سیگار، داشتن رژیم غذایی مناسب و مصرف داروها- سهل‌‌انگاری کند. سازوکارهای زیستی مستقیمی نیز در این رابطه وجود دارند، از جمله افزایش پاسخ‌های التهابی و لخته‌شدن خون.
چه‌کار باید کرد؟
اگر از لحاظ عاطفی دوره سختی را می‌گذرانید، سلامت قلبتان یکی از دلایل بسیاری است که باید رفتن نزد متخصص بهداشت روانی را در نظر داشته باشید. از پزشک خانواده‌تان بخواهید شما را به متخصص مناسب معرفی کند.
داروهایی که ممکن است به آنها نیاز داشته باشید یا نداشته باشید
داروهای گروه استاتین‌ها درمان انتخابی برای بهبود میزان کلسترول خون هستند. این داروها میزان کلسترول بد (LDL) را کاهش می‌دهند، اندکی میزان کلسترول خوب (HDL) را بالا می‌برند و اندکی میزان تری‌گلیسریدها را کاهش می‌دهند. میزان این کاهش‌ها به نوع و مقدار استاتین مصرفی بستگی دارد. استاتین‌ها برای افرادی که به‌رغم تغییرات شیوه زندگی میزان کلسترول خون آنها بالا می‌ماند، یک گزینه درمانی است اما این داروها برای هر کسی ضروری نیستند و ممکن است باعث عوارض جانبی ناراحت‌کننده‌ای- به‌خصوص دردهای عضلانی- و در موارد نادری مشکلات کبدی شوند. گرچه نشان داده شده این داروها خطر مشکلات قلبی-عروقی (از جمله حملات قلبی مرگبار) را در زنانی که قبلا دچار بیماری قلبی بوده‌اند، کاهش می‌دهند، هنوز روشن نیست آیا زنان دارای میزان بالای کلسترول بدون نشانه بیماری قلبی نیز ممکن است از مصرف این داروها سود ببرند یا نه.سایر داروهایی که میزان کلسترول را هدف قرار می‌دهند نیز ممکن است در برخی شرایط مناسب باشند.
چه‌کار باید کرد؟
با پزشکتان صحبت کنید. اگر تری‌گلیسرید و LDL بالا دارید، یک گروه دارویی به نام مشتقات اسید فیبریک مانند جمفیبروزیل ممکن است به شما کمک کند.
اگر میزان HDL یا کلسترول خوبتان پایین است، یک گزینه درمانی استفاده از داروی نیاسین است که هم HDL را بالا می‌برد و هم LDL و تری‌گلیسرید را کاهش می‌دهد. برای ایجاداین اثر معمولا باید نیاسین با دوزهای نسبتا بالا به بیمار داده شود و درمان تحت نظر متخصص باشد.
مصرف آسپیرین یک علامت سوال برای زنان بوده است. نشان داده شده مصرف روزانه آسپیرین خطر اولین حمله قلبی را در مردان کاهش می‌دهد اما «بررسی سلامت زنان» در آمریکا نتوانست نتایج مشابهی را در مورد زنان به دست دهد. مصرف روزانه آسپیرین به پیشگیری از سکته‌های مغزی ناشی از نرسیدن خون به مغز (شایع‌ترین نوع سکته مغزی) کمک کرد و تا حدودی در پیشگیری از حملات قلبی میان زنان ۶۵ ساله و بالاتر موثر بود اما در زنان زیر ۶۵ سال، مصرف روزانه آسپیرین نسبت به دارونما اثر بیشتری در پیشگیری از حملات قلبی نداشت. روشن است که آسپیرین دارویی معجزه‌آسا و کاملا بدون عارضه هم نیست. خونریزی گوارشی و سکته مغزی ناشی از خونریزی در رگ‌های مغز جزو خطرات مصرف منظم آسپیرین هستند.
چه‌کار باید کرد؟
با پزشکتان در مورد خطرات و منافع مصرف آسپیرین مشورت کنید. به یاد داشته باشید شیوه زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری از سکته مغزی و حمله قلبی بسیار موثرتر از آسپیرین باشد.
بهبود تشخیص
شیوه استاندارد برای ارزیابی علائم قلبی گرفتن الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب حین استراحت و روی تردمیل (تست استرس) است و ممکن است در مرحله بعدی آنژیوگرافی رگ‌های کرونری (سرخرگ‌های تغذیه‌کننده قلب) انجام شود. آنژیوگرافی یک شیوه تصویربرداری با اشعه ایکس است که پس از فرستادن سوند یا لوله باریکی درون رگ‌های کرونری قلب و تزریق ماده حاجب، می‌تواند هر نوع انسداد این رگ‌ها را نشان دهد اما نوار قلب ممکن است نتواند بیماری قلبی را در زنان تشخیص دهد و حتی آنژیوگرافی نیز همان‌طور که قبلا گفتیم ممکن است در تشخیص ناتوان بماند.
چه‌کار باید کرد؟
تست هسته‌ای تحت استرس (تزریق ماده رادیواکتیو درحالی‌که بیمار روی تردمیل در حال فعالیت است و عکسبرداری از قلب) و اکوکاردیوگرافی تحت استرس (تصویربرداری از قلب با امواج مافوق صوت حین فعالیت بیمار روی تردمیل) نسبت به الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب مطمئن‌تر هستند و بسیاری از مراکز تخصصی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند. همچنین برخی زنان ممکن است نیاز به دو تست دیگر داشته باشند؛ سونوگرافی داخل عروقی که تصاویر سطح مقطع دیواره‌های شریان می‌گیرد و «بررسی‌های میزان ذخیره جریان خون کرونری» که در آنها میزان افزایش خون در این رگ‌ها در پاسخ به افزایش تقاضا اندازه‌گیری می‌شود. این دو تست می‌توانند نشان دهند آیا رگ‌های ذره‌بینی در قلب مقدار کافی خون به ماهیچه قلب می‌رسانند یا نه. هردوی این تست‌ها ممکن است حین آنژیوگرافی انجام شود.
آخرین کلام
اگر علائم نگران‌کننده‌ای دارید، آن را با پزشکتان در میان بگذارید و پیش متخصصی بروید که به حرف شما گوش می‌دهد و نگرانی‌های شما را جدی می‌گیرد. حتی ممکن است در یک مرکز تخصصی قلب بتوانید پزشکی را که متخصص سلامت قلب زنان است را پیدا کنید.
منبع: Harvard Women’s Health Watch
خواب و قلب
خواب بد با فشارخون بالا، تصلب شرائین، نارسایی قلبی، حمله قلبی، سکته مغزی، دیابت و چاقی ارتباط دارد. یک بررسی درمورد زنان میانسال که هر شب بیش از ۵ ساعت نمی‌خوابیدند، در طول یک دوره ۱۰ ساله نشان داد آنها نسبت به زنانی که به طور متوسط ۸ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابیدند، ۳۰ درصد بیشتر در معرض بیماری قلبی بودند.خواب ناکافی همچنین با رسوب کلسیم در عروق کرونری قلب که یک بخش تشکیل‌دهنده پلاک تصلب شرائین، است، ارتباط دارد.
یک خطر قلبی-عروقی دیگر یک مشکل تنفسی مختل‌کننده خواب به نام «قطع تنفس حین خواب» (sleep apnea) است که میزان چند شاخص التهابی در خون (شامل CRP، اینترلوکین ۶، فاکتور نکروز تومور- آلفا و دیگر شاخص‌ها) درنتیجه خواب ناکافی افزایش می‌یابد.
چه‌کار باید کرد؟
سعی کنید ۷ تا ۸ ساعت در شب بخوابید. اگر خواب شما به طور مزمن مختل شده یا ناکافی است یا اغلب حین روز احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، با پزشک عمومی‌تان در این مورد مشورت کنید.
ارزیابی خطر
کارشناسان برای سال‌های بسیار برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری قلبی به داده‌های به دست آمده از یک بررسی مشهور به نام «بررسی قلب فرامینگهام» اتکا می‌کردند که خطر دچار شدن به حمله قلبی را ۱۰ سال آینده با در نظر گرفتن سن، جنسیت، سیگار کشیدن، میزان کلسترول و فشارخون تخمین می‌زند. یک معیار اندازه‌گیری به نام «نمره خطر رینولدز» که علاوه بر اینها، اندازه‌گیری با حساسیت بالای CRP خون یا hsCRP و سابقه خانوادگی را نیز در نظر می‌گیرد، به‌خصوص در مورد حملات قلبی در زنان، توانایی پیش‌بینی را بهبود بخشید است. در یک بررسی مدل رینولدز، نیمی از زنانی که بر اساس مدل فرامینگهام خطر حمله قلبی در آنها بینابینی ارزیابی شده بود، با مدل رینولدز در رده‌های با خطر بالاتر یا پایین‌تر طبقه‌بندی دوباره شدند.
چه‌کار باید کرد؟
پس از محاسبه نمره خطر حمله قلبی برحسب مدل فرامینگهام،www.health.harvard.edu/heartrisk. اگر میزان خطر شما در حد متوسط – ۵ تا ۲۰ درصد بود- انجام آزمایش hsCRP را در نظر داشته باشید، سپس موقعیت‌تان را با مدل جدید رینولدز www.reynoldsriskscore.org. ارزیابی دوباره کنید.