بی اشتهایی عصبی نوعی اختلال غذایی است که در آن فرد مبتلا ترس و وسواس بیش از حدی نسبت به افزایش وزن خود دارد. بی اشتهایی در بارداری زندگی فرد را درگیر کرده و سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد.
دوره بارداری برای مادرانی که با نوعی اختلال غذایی مثل بی‌اشتهایی دست و پنجه نرم می‌کنند یا در گذشته سابقه‌ی آن را داشته‌اند، با احساسات و چالش‌های پیچیده همراه است. علاوه بر انتظارات خود فرد، فرهنگ ما نیز همیشه مادر را برای بازگرداندن اندام پیش از بارداری تحت فشار فراوان قرار می‌دهد؛ از این رو بی اشتهایی در بارداری و پس از آن از رایج‌ترین ناهنجاری‌های این دوره بوده که به کررات در اطراف خود مشاهده می‌کنیم. در این مقاله به بررسی دانستنی‌هار مربوط به بی اشتهایی در بارداری می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
اختلالات غذایی
اختلال غذایی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با مواد غذایی، وزن و تصویر بدن خود رابطه دوستانه و سالمی نداشته باشد. این ناهنجاری مشکلات فراوانی برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند و سبب ناراحتی و نگرانی دوستان و اطرافیان او خواهد بود. بی‌اشتهایی و پرخوری عصبی از شایع‌ترین انواع اختلالات غذایی به شمار می‌آیند. علائم این ناهنجاری عبارت اند از:
- نگرانی زیاد در ارتباط با وزن و شکل بدن
- پرهیز از اجتماعاتی که غذای فراوان سرو می‌شود
- کم خوری
- بیمار کردن خود با دستان خود
- ورزش بیش از حد
- عادات غذایی بسیار سختگیرانه
- روحیه دمدمی مزاج و به اصطلاح مودی
افراد مبتلا به اختلالات غذایی معمولاً بیماری خود و کمک دیگران را راحت نمی‌پذیرند؛ به عنوان عضوی از خانواده به آن‌ها با محبت یادآوری کنید که باید تحت نظر پزشک عمومی قرار گیرند و به حمایت و مراقبت نیاز دارند.
اثرات بارداری بر بی اشتهایی عصبی
هرچند به نظر می‌رسد بارداری با تأثیر ذهنی مثبت بر اختلالات غذایی، به طور موقت علائم بی‌اشتهایی را بهبود می‌بخشد؛ اما طی مطالعات انجام شده، تغییرات چشمگیری در اشتهای زنان باردار مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی مشاهده نشده است. به طور کلی عوارض دوره بارداری در بانوان تحت درمان، چه در مراحل بهبودی و چه مبتلایان به بی‌اشتهایی خفیف پیش از بارداری، به مراتب کمتر از افرادی است که به هنگام آبستن شدن مبتلا به بی‌اشتهایی هستند. این مادران وزن بیشتری داشته و وزن تولد نوزاد نیز بیشتر خواهد بود. با این حال، علیرغم پیشرفت‌های متداول در رفتارهای مرتبط با اختلال غذایی در دوران بارداری، میزان نگرانی در مورد وزن، شکل و نارضایتی از فرم بدن همچنان بالا است.
از سوی دیگر تأثیر منفی بارداری بر بی‌اشتهایی عصبی نیز گزارش شده است. شدت این عارضه به طور ویژه در زنان جوان با آموزش کم، کسانی که سابقه سقط جنین داشته و افرادی که در زمان بارداری بیماری آن‌ها فعال بوده، افزایش می‌یابد. در یک مطالعه، میزان عود بی اشتهایی در بارداری ۲۲٪ گزارش شده که البته ممکن است به ظهور اختلالات دیگر مثل پرخوری عصبی منجر گردد.
اثرات بی اشتهایی عصبی بر بارداری
اختلالات غذایی از جمله بی‌اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی (بولیما) و سایر اختلالات شایع به طور عمده در دوران نوجوانی یا بزرگسالی مشاهده شده و بیشتر بانوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طی یکی از مطالعات انجام شده، زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی از نظر نرخ بارداری، میانگین تعداد بارداری هر زن یا سن اولین بارداری تفاوتی با سایر افراد نداشتند و ۸۳٪ از زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی بدون نیاز به دارو باردار می‌شوند، در حالی که ۱۷٪ دیگر به درمان با داروی کلومیفن نیاز داشتند. به طور کلی این‌طور برآورد می‌شود که اختلالات غذایی ممکن است بین ۵ تا ۸ درصد زنان باردار را تحت تأثیر قرار دهد و از نتایج آن وزن کم مادر باردار است.
بی‌اشتهایی عصبی پیش از تولد
علائمی چون تهوع و استفراغ، نفخ شکم، خستگی و آمنوره در هر دو حالت بی‌اشتهایی عصبی و بارداری رایج است و این تشابه، به تأخیر در تشخیص حاملگی و تاریخ‌گذاری اشتباه منجر خواهد شد.
در مراحل پیشرفته‌تر، هایپرمسیس گراویداروم (تهوع شدید بارداری) با بی‌اشتهایی عصبی در دوران بارداری همراه است که در اغلب موارد بیمار در بیمارستان بستری می‌شود. این عارضه کمتر به درمان پاسخ می‌دهد و با خطر بیماری‌های ترومبوآمبولیک همراه خواهد بود.
وزن مادر باردار مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی در حد طبیعی افزایش نمی‌یابد و نوزاد او با وزن تولد پایین و رشد محدود به دنیا می‌آید. محدودیت رشد جنین عمدتاً در سه ماهه سوم بارداری رخ می‌دهد.
برنامه‌ریزی تغذیه مادر، پاسخ استرس جنین به سطح بالای کورتیزول مادر، کاهش حجم پلاسما در مادران کم‌وزن و کمبود فولات و آهن همگی به عنوان مکانیسم‌های ممکن برای پاسخ به محدودیت رشد جنین پیشنهاد می‌شوند.
از دیگر عوارض بی‌اشتهایی عصبی در بارداری می‌توان به اضطراب و کم خونی مادر، احتمال ناهنجاری‌های مربوط به جنین، سقط جنین و پارگی زودرس کیسه آب اشاره کرد.
لازم به ذکر است که هیچ ارتباطی بین شدت بی اشتهایی عصبی با مدت زمان مرحله بهبودی، مدت بستری شدن مادر در بیمارستان، عوارض حاملگی یا پیامدهای پس از تولد مشاهده نشده است.
بی اشتهایی عصبی در طول زایمان
آمار زایمان سزارین در زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی (مراحل پیشرفته بی‌اشتهایی عصبی) به میزان قابل توجهی بیشتر است که البته دلیل این امر هنوز مشخص نیست؛ همچنین زایمان این افراد دشوارتر بوده و نیازمند مداخلات پزشکی است.
زایمان طبیعی با ابزارهای کمکی و مشکلات مربوط به ترمیم اپیزوتومی (بریدگی) در افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی کمتر مشاهده می‌شود.
بی‌اشتهایی عصبی پس از زایمان
استرس زایمان، تغییرات هورمونی سریع، کمبود خواب و فشار عادت کردن به نوزاد تازه متولد شده، خانم‌هایی که سابقه بی‌اشتهایی عصبی داشته‌اند را در معرض خطر عود مجدد این عارضه پس از زایمان قرار می‌دهد و شدت علائم تا حدود دو سوم قبل از بارداری گسترش می‌یابد.
اکثر خانم‌های مبتلا به اختلالات غذایی از اختلالات عاطفی نیز رنج می‌برند.
برقراری ارتباط میان مادر و نوزاد در بیش از ۹۰٪ زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی به دلیل ناسازگاری مادران تا ۳ ماه پس از زایمان از مشکلات اساسی این مادران است. همچنین ضعف در شیردهی و قطع زودهنگام شیر از دیگر مشکلات شایع است؛ نوزادان این بیماران از بدو تولد تا ۶ ماهگی در معرض خطرات مربوط به تغذیه قرار دارند.
بی اشتهایی عصبی مادران در دراز مدت چه تأثیری بر کودکان خواهد داشت؟
اکثر مادران مبتلا به اختلالات غذایی نمی‌توانند مانند سایر مادران با کودک دلبند خود ارتباط برقرار کنند؛ این مادران به طور ویژه به هنگام بازی یا غذا خوردن بیش از حد مراقب کودکان خود بوده و حساسیت زیادی به نوزاد زیر یک سال خود نشان می‌دهند. وزن گیری این کودکان نیز علیرغم نگرانی مادر چندان قابل توجه نیست.
بیشتر بخوانید: رابطه صحیح مادر و کودک در سنین مختلف چگونه است؟
مدیریت بی اشتهایی در بارداری
بارداری فرصتی برای هدایت مادر به سمت عادات سالم تغذیه‌ای و آگاهی از وضعیت سلامت اوست؛ از این رو مراقبت‌های پزشکی، مدیریت تغذیه، روان درمانی و اصلاح رفتار غذایی به عنوان راهکارهای موفقیت‌آمیز در مدیریت بی‌اشتهایی عصبی توصیه می‌شود. همچنین خانواده درمانی به عنوان یک عامل مهم در مدیریت کامل این وضعیت شناخته شده می‌شود.
۱. مشاوره بارداری برای مبتلایان به بی‌اشتهایی
در حالت ایده‌آل، خانم‌های مبتلا به بی‌اشتهایی در صورت تمایل به بچه دار شدن باید به مشاور مراجعه کنند؛ معمولاً به این افراد توصیه می‌شود تا حد امکان بارداری را به آینده یا حداقل تا زمان بهبودی کامل موکول کنند. آموزش و مشاوره در مورد تصویر بدن در کنار مشاوره تغذیه فرد را برای بارداری آماده خواهد کرد.
۲. مراقبت‌های پیش از تولد
در روند تولد مادران مبتلا به بی‌اشتهایی یا افرادی که سابقه‌ی این عارضه را دارند، نیاز است یک تیم پزشکی خبره متشکل از ماما با تجربه، متخصص تغذیه، متخصص اختلالات غذایی، یک تیم بهداشت روانی پس از زایمان، یک پزشک عمومی، یک متخصص عکس‌برداری و یک متخصص زنان و زایمان حضور داشته و مراقبت‌های ویژه را انجام دهند.
پزشک ماما و متخصص زایمان در مورد مصرف هرگونه دارو از جمله ملین‌ها، داروهای ادرارآور و داروهای کاهش اشتها سوالاتی مطرح خواهد کرد؛ پاسخ صادقانه به این سؤالات و بازگو کردن تاریخچه پزشکی برای داشتن یک بارداری ایمن ضروری است. پزشک وضعیت بیمار و پیشرفت عارضه را در طول بارداری تا زمان تولد کنترل خواهد کرد.
۳. رژیم غذایی
رژیم غذایی زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی نه تنها به لحاظ مقدار کاهش می‌یابد؛ بلکه مواد مغذی موجود در آن متعادل نیست. بیشتر خانم‌های مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی در مورد نیازهای غذایی خود در دوران بارداری اطلاعی ندارند و تنها نگرانی آن‌ها افزایش وزن است! این افراد آن‌ها بیشتر به خوردن سبزیجات و کمتر به سمت پروتئین و چربی تمایل دارند و به آن‌ها توصیه می‌شود برای بهره‌گیری از یک رژیم غذایی سالم در دوره بارداری به یک متخصص تغذیه مراجعه نمایند. به طور کلی در سه ماهه اول بارداری نیازی به افزایش میزان کالری دریافتی نیست؛ اما انتظار می‌رود در سه ماهه دوم میزان کالری دریافتی به ۳۵۰ کیلوکالری در روز و در سه ماهه سوم به ۵۰۰ کیلوکالری در روز افزایش یابد.
۴. داروها و روان درمانی بی اشتهایی در بارداری
پایه اصلی درمان بی اشتهایی عصبی، روان درمانی است که هیچ آسیبی به کودک وارد نمی‌کند. در این دوره آنالیز دقیق خطر حائز اهمیت فراوان است و فقط باید از داروهایی استفاده شود که مزایای بالقوه آن‌ها مانند بهبود علائم و افزایش اشتها، از خطرات احتمالی ناشی از آن‌ها مانند ناهنجاری‌های مادرزادی در سه ماهه اول بارداری بیشتر باشد. گاهی ممکن است روش‌های قوی‌تر روان درمانی مثل شناخت درمانی، به عنوان جایگزینی برای مصرف دارو ارائه شود.
مراقبت‌های دوره زایمان
تاکنون اکثر مادران مبتلا به بی‌اشتهایی کودکان خود را به شیوه سزارین به دنیا آورده‌اند؛ البته زایمان طبیعی در صورت صلاح‌دید پزشک زنان و ماما مانعی ندارد. به طور کلی عمل سزارین فرایندی بسیار دقیق و انرژی بر بوده و باید میزان آب بدن مدام کنترل شود؛ حتی گاهی نیاز به تزریق محلول ایزوتونیک است.
یک مسئله بسیار مهم در طول زایمان، دوز بیهوشی است که برای مادرانی که وزن آن‌ها در اواخر بارداری به طرز غیرطبیعی کم است، مطابق دوز استاندارد نخواهد بود. انتخاب نوع بیهوشی (موضعی یا عمومی) توسط یک متخصص بیهوشی زایمان انجام می‌شود.
مراقبت‌های پس از زایمان
تمام مادران پس از زایمان و به دنیا آوردن کودک خود به حمایت و مراقبت نیاز دارند. پیوند میان مادر و کودک باید به طور جدی تشویق شود. گاهی مشاهده می‌شود که مادران پس از به دنیا آوردن کودک خود، عادات تغذیه ناسالم را از سر می‌گیرند؛ در حالی که هنوز کودک از شیر مادر تغذیه می‌کند و از رژیم غذایی مادر تأثیر می‌پذیرد.
توجه داشته باشید که تغییرات هورمونی، کمبود خواب و استرس مادر شدن گاهی خطرناک است. از این رو تازه مادران مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی باید از نظر عود مجدد علائم و یا افسردگی پس از زایمان از نزدیک تحت مراقبت باشند.
اهمیت حمایت خانوادگی و نظارت متخصص را نباید فراموش کرد. پس از ترخیص مادر و فرزند از بیمارستان، رشد نوزاد و افزایش وزن او باید از نزدیک مورد بررسی قرار گیرد.
اگرچه کمبود نسبی استروژن در دوران شیردهی ممکن است خطراتی برای سلامت استخوان مادران مبتلا به سوءتغذیه به همراه داشته باشد، اما هیچ اطلاعاتی درباره اهمیت دریافت کلسیم معمولی یا سایر مکمل‌های غذایی در دوران شیردهی در دسترس نیست.
کلام آخر
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بی اشتهایی در بارداری خطراتی که در کمین مادر و جنین هستند را تا حد زیادی افزایش می‌دهد؛ از این رو تمام زنان مبتلا به بی‌اشتهایی، در طول بارداری و پس از آن نیازمند مراقبت‌های ویژه و مستقیم خواهند بود. بسیاری از بانوان مبتلا به این عارضه تصور می‌کنند که شدت بیماری آنان چندان زیاد نیست؛ در حالی که همگی باید از مشاوره رژیم غذایی و بارداری با نظارت دقیق برخوردار باشند.
توجه داشته باشید که پس از تولد کودک، خطر عود علائم بی اشتهایی و افسردگی پس از زایمان بسیار بالا است. در پایان بد نیست با راه‌های درمان بی اشتهایی با گیاهان اشتهاآور نیز آشنا شویم. تا داروی طبیعی و گیاهی هست، داروی شیمیایی چرا؟! اگر شما مادر عزیز تجربه بی اشتهایی در بارداری را داشته‌اید؛ اطلاعات و تجربیات خود را با ما و همراهان به اشتراک بگذارید. از همراهی شما سپاس‌گزاریم.
برگرفته از: onlinelibrary