راگامگ – زینب نثار: در آستانه اکران عمومی فیلم «تختی» و مصاحبه جنجالی جمشید مشایخی درباره نحوه مرگ جهان پهلوان، داستان زندگی غلامرضا تختی دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است.
جمشید مشایخی: تختی خودکشی کرد
غلامرضا تختی به یکی از اسطوره‌های معاصر در فرهنگ ایرانی بدل شده و همین اسطوره شدن بر زندگی واقعی و داستان مرگش در این سال‌ها سایه انداخته است. ما ایرانی‌ها تختی را به عنوان یک اسطوره فقط با نقاط قوت و خوبی هایش می‌خواستیم می‌بینیم. کسی که اسطوره می‌شود دیگرمردم او را مانند یک انسان عادی با همه خوبی‌ها و بدی هایش نمی‌بینند. واقعیت این است در مورد مرگ غلامرضا تختی از آغاز دو روایت وجود داشته که هم احتمال خودکشی و هم احتمال قتل را می‌دادند. اما در طول این سال‌ها جامعه ایرانی احتمال خودکشی تختی و دلایل مختلف برای درستی آن را ندیده گرفته تا اسطوره اش از گزند هر ضعف انسانی در امان باشد. به همین دلیل است که با یک مصاحبه و ابراز عقیده یک هنرمند درباره نحوه مرگ اسطوره اش برآشفته شده است.
چند روز قبل مجری برنامه اختیاریه در شبکه پنج، هنگام گفتگو درباره فیلمِ تختی در آستانه اکرانش، نظر جمشید مشایخی را درباره نحوه مرگ تختی پرسیده است. وی هم با صراحت گفته جهان پهلوان با زنی ازدواج کرده بود که هم طبقه اش نبوده و او را حتی در جمع تحقیر می‌کرده است. به اعتقاد این هنرمند، غلامرضا تختی به دلیل مشکلات خانوادگی اش خودکشی کرده است. این مصاحبه باعث واکنش‌های زیادی حتی از سوی برخی هنرمندان شده و عده‌ای از مجری برنامه به دلیل سوال هایش انتقاد کرده اند.
آیا مصاحبه جمشید مشایخی درتلویزیون و تایید خودکشی تختی و اعلام دلایل آن ریشه در واقعیت‌های تاریخی دارد؟ آیا اظهارنظر‌های استاد مشایخی در این برنامه حتی در صورت صحت آن، امری اخلاقی بوده است؟
در این گزارش با مروری بر روایت‌های تاریخی درباره مرگ تختی و واکنش‌ها به مصاحبه جمشید مشایخی می‌خواهیم به این سوال‌ها پاسخ دهیم.
معمای مرگ تختی؛ قتل یا خودکشی؟
غلامرضا تختی، کشتی گیر نامی ایران در ۱۷ دی ۱۳۴۶ در اتاقش در هتل آتلانتیک تهران درگذشت. دولت وقت و روزنامه‌های رسمی در آن زمان علت مرگ تختی را خودکشی اعلام کردند. در تریبون‌های رسمی گفته شد که غلامرضا تختی به دلیل مشکلاتش با همسرش، شهلا توکلی دست به خودکشی زده است.
همچنین ناکامی‌های تختی در مسابقات جهانی هم به عنوان عاملی دیگر ذکر شد که به مشکلاتش دامن زده و او را افسرده کرده است. علاوه براین اعلام شد که تختی دو روز قبل از مرگش در یک دفترخانه اسناد رسمی، وصیت نامه اش را ثبت کرده و «کاظم حسیبی» را به عنوان سرپرست پسر ۴ ماهه اش تعیین کرده است. این اقدام تختی به نظر مقامات و روزنامه‌های رسمی، مهر تاییدی بر خودکشی وی تلقی شد.
در آن برهه تاریخی برخی از دوستان نزدیک تختی و به گفته بعضی منابع حتی همسرش هم صحت ماجرای خودکشی جهان پهلوان را تایید کردند. دوستان تختی گفتند او به دلیل مشکلاتش با همسرش، دو ماهی بوده که در خانه آشنایان و هتل زندگی می‌کرده و در نهایت هم خودکشی کرده است. حتی بعضی گفته اند او پسر نوزادش را هم نمی‌توانسته ببیند و دوستانش می‌خواستند بین او و همسرش واسطه شوند تا بتواند به دیدار فرزندش چندماهه اش برود. مدت‌ها بعد هوشنگ ابتهاج در خاطراتش اشاره کرده تختی را دو هفته قبل از خودکشی اش تصادفی دیده و او از نظر روحی حال مساعدی نداشته است.
در این میان اولین بار جلال آل احمد کمی بعد از مرگ تختی، با رد خودکشی وی گفت که ما باور نمی‌کنیم جهان پهلوان خودکشی کرده باشد. شایعات بسیاری در بین مردم پیچید که، چون تختی حاضر به کرنش در برابر دربار نبوده و به مخالفان حکومت نزدیک شده، او را به قتل رسانده اند. مدافعان فرضیه قتل تختی به ویژه انگشت اتهام را به سمت شاهپورغلامرضا پهلوی، برادر شاه و رییس کمیته المپیک می‌گیرند. آن‌ها تنگ نظری و بخل او به تختی را دلیل توطئه شاهپور غلامرضا برای قتل وی می‌دانند.
در این سال‌ها وزنه مستندات تاریخی روایت خودکشی تختی سنگین‌تر شده و مستندات مختلف، فرضیه خودکشی جهان پهلوان را تایید می‌کنند. البته برخی معتقدند حکومت شاه با تحت فشار قرار دادن تختی از راه‌های مختلف به ویژه با از کار بیکار کردن او و اخراج از راه آهن، جهان پهلوان را به سمت خودکشی سوق داده است.
واکنش‌ها به سخنان بی پرده جمشید مشایخی درباره تختی
در سال‌های متمادی که دو روایت خودکشی یا قتل تختی حامیان و مخالفان خود را داشت در رسانه‌های رسمی کمتر حرفی درباره خودکشی تختی شنیده ایم. حالا بعد از این همه سال فیلمی قرار است درباره زندگی تختی اکران شود که براساس روایت آن جهان پهلوان خودکشی کرده است. قبل از اکران فیلم، جمشید مشایخی با اظهارنظر صریحش درباره خودکشی تختی در تلویزیون، بسیاری را متعجب کرد؛ از جامعه هنری تا مردم عادی.
بهنوش طباطبایی از برنامه اختیاریه به دلیل سوالات بی پرده مجری اش از جمشید مشایخی و حرف‌هایی که در ادامه زده شده، با لحن تندی انتقاد کرده است. پرویز پرستویی هم ضمن انتقاد از پخش این برنامه گفته سخنانی که در این برنامه زده شده مصداق کنکاش و دخالت در زندگی خصوصی دیگران است.
البته برخی‌ها هم علیرغم واکنش این دو بازیگر اعتقاد دارند بهتر است درباره زندگی و شبهه‌های مرگ غلامرضا تختی بی طرفانه در رسانه‌ها گفتگو شده و واقعیات تاریخی بدون سانسور مطرح شود. اما آن‌ها به نحوه ورود رسانه ملی به داستان مرگ تختی و بررسی آن در گفتگو با یک چهره سینمایی انتقاد دارند. به نظر آن‌ها شاید بهتر بود بحث درباره معمای مرگ تختی و روایت‌های مختلفش با حضور چند مورخ و محقق این حوزه بررسی شود. انتقاد‌ها به برنامه اختیاریه از این زاویه است که در برنامه متهم اصلی خودکشی تختی، همسرش معرفی شده و او در میان ما نیست که از خودش دفاع کند.
البته جمشید مشایخی بعد از پخش این برنامه و حاشیه‌های آن به خصوص به دلیل سوالات مجری از وی درباره موضع گیری‌های سیاسیش، از عوامل آن انتقاد کرد. او گفته در استودیوی برنامه با وجود بیماریش توسط عوامل برنامه، مدت زیادی معطل شده و هنگام مصاحبه بسیار خسته بوده است.