بهترین نوع مصرف شیره که برای همه‌ی مزاج‌ها مناسب می‌باشد، این است که شیره را با سرکه بجوشانید و محصول نهایی را که «سرکه شیره» نام دارد با کاهو بخورید و نهایت لذت را از خوردن این معجون ببرید.
شیره‌ها جزو مواد غذایی انرژی زا بوده و برای مواقعی که بدن به انرژی بیشتری نیاز دارد، بهترین غذا محسوب می‌گردند. از جمله این شیره‌ها، شیره خرما می‌باشد.
در بسیاری از استان‌های کشورمان، از شیره خرما به جای شکر در پختن حلوا استفاده می‌کنند.همچنین خوردن «شیر برنج با شیره»، «برف با شیره»، «شیر با شیره» و «ارده با شیره» در زمستان از عادات غذایی مرسوم مردمان بسیاری از شهرها از جمله :
همدان، تبریز، اراک، اردبیل و… است.
در این مقاله ویژگی‌ها و خواص غذایی شیره خرما به طور اختصار بیان می‌شود.
روش تهیه شیره خرما:
شیره‌ی خرما به دو روش صنعتی و سنتی تهیه می‌شود:
در روش صنعتی به کمک آب و اعمال حرارت، مواد جامد محلول در آب میوه‌ی کاملاً رسیده ارقام مختلف نخل خرما به نام علمی Phoenix dactylifera از خانواده Palmacea به دست می‌آید. شیره خرمای صنعتی در زمره صنایع تبدیلی خرما به شمار می‌رود.
شیره خرما همچنین به صورت سنتی از میوه خرما استحصال می‌گردد که از روی هم انباشتن خرما در محل‌های خاص نگهداری خرما حاصل شده و پس از تصفیه‌ی جزئی، بسته بندی می‌گردد.
شیره‌ی خرما همان خواص خرما را دارد. حاوی فسفر و آهن است که مصرف آن در وعده‌ی صبحانه باعث فعال شدن سلول‌های عصبی و در ضمن مانع ایجاد کم خونی در افراد می‌شود .
برای تولید شیره خرما به روش سنتی، سه شیوه وجود دارد:
1- شیوه جوشاندن (روش گرم):
در این شیوه تولید، خرما در دیگ‌های سر باز قرار داده شده و به اندازه وزن میوه به آن آب اضافه می‌شود. مخلوط آب و خرما حرارت داده می‌شوند تا شیره در آب حل گردد . حرارت را تا حدی که شیره به غلظت مورد نظر برسد ادامه می‌دهند و در نهایت با قطع حرارت مخلوط را صاف نموده و شیره را در ظرف‌های پلاستیکی یا حلب‌های فلزی پر کرده و تفاله باقی مانده را نیز به مصرف دام می‌رسانند.
2- تهیه شیره در حوضچه‌های سیمانی (روش سرد):
خرما را در حوضچه‌هایی که 1 الی 5/1 متر از سطح زمین بلندتر است و مخصوص عملیات شیره گیری ساخته می‌شود، می‌ریزند. خرماها در اثر نیروی وزن به هم فشار می‌آورند و شیره از سوراخی که در ته حوضچه تعبیه شده است خارج و جمع آوری می‌شود . این نوع شیره طبیعی بوده و به آن شیره خرمای طبیعی می‌گویند. حوضچه‌های سیمانی را نیز در زبان محلی مدبسه می‌نامند.
3 – تولید شیره خرما به طریقه حصیر:
در برخی نواحی جنوب کشور مانند میناب، به جای حوضچه‌های سیمانی، خرما را در محفظه‌ای که از برگ خرما به صورت سبد حصیری درست شده است می‌ریزند و در اثر فشار خرماها بر روی همدیگر شیره آن از منافذ حصیر خارج می‌شود.
شیره تولیدی به روش سنتی دارای معایبی است که عبارتند از:
– عدم رعایت اصول بهداشتی در تولید و بسته بندی
– نامناسب و تیره رنگ بودن محصول تولیدی
– پایین بودن راندمان تولید
– پایین بودن غلظت شیره خرما
– مناسب نبودن طعم شیره به علت وجود املاح معدنی ناخواسته در آن
– پایین بودن درصد قند شیره به علت تجزیه قندهای محتوی خرما در حین حرارت دادن شیره
تعاریف:
بریکس: عبارت است از مقدار ماده خشک موجود در صد گرم محلول.
شیره خرما: عبارت است از مایع غلیظ دارای بریکس حداقل 67 درصد که در نتیجه استخراج کلیه مواد محلول موجود در خرما از طریق عملیات مختلف به دست می‌آید.
خواص غذایی:
بهترین نوع مصرف شیره که برای همه‌ی مزاج‌ها مناسب می‌باشد، این است که شیره را با سرکه بجوشانید و محصول نهایی را که «سرکه شیره» نام دارد با کاهو بخورید و نهایت لذت را از خوردن این معجون ببرید. سرکه شیره هم خاصیت سرکه (طبیعت سرد) و هم طبیعت شیره (طبیعت گرم) را دارد. شیره خرما تسکین دهنده‌ی دردهای روماتیسمی و امراض شریانی وریدی است.
اسیدیته:
اسیدیته‌ی شیره‌ی خرما در حدود مجاز 3/1 – 5/0 درصد اسیدیته بر حسب اسید استیک می‌باشد.
رنگ:
رنگ شیره خرما باید شفاف بوده و تحت شرایط طبیعی و سالم به دست آمده باشد.
PH:
میزان PH شیره‌ی خرما باید در حدود مجاز 3/4 – 5/3 باشد.
مواد جامد محلول در آب:
میزان مواد جامد محلول در آب (بریکس) در شیره خرما باید در حدود مجاز 73-67 درصد باشد.
خاکستر:
میزان خاکستر در شیره خرما باید حداکثر 5/1 درصد باشد.
قند:
قندهای احیا کننده:
میزان قندهای احیا کننده موجود در شیره خرما باید حداقل 58 درصد باشد.
قند غیر احیا:
میزان قند غیر احیا بر حسب ساکاروز موجود در شیره خرما باید حداکثر 4درصد بوده و نسبت فروکتوز به گلوکز در فرآورده باید حداقل 7/0 باشد.
طعم و بو:
شیره خرما باید طعم و بوی طبیعی داشته باشد و عاری از هر گونه طعم و بوی حاصل از سوختگی، تخمیر، ترشیدگی و کپک‌زدگی باشد.
مواد خارجی:
فرآورده باید فاقد بقایای گیاهی مانند برگ، ساقه، پوست میوه و همچنین فاقد هرگونه آفت زنده و مرده و یا آثار بقایای آن‌ها مانند تخم، لارو، شفیره و ذرات شن و خاک باشد.
آلاینده‌های فلزی:
آلاینده‌های فلزی در فرآورده نباید از حد تعیین شده در حد استاندارد، تجاوز نمایند.
مواد نگه‌دارنده:
استفاده از هر نوع مواد افزودنی به استثنای اسید سیتریک در شیره خرما غیرمجاز می‌باشد.
مقاومت در برابر شکرک زدگی:
شیره خرما در دمای 4 درجه سانتی‌گراد در مقابل شکرک زدگی باید حداقل 48 ساعت مقاومت نماید.
نشانه گذاری:
بر روی برچسب بسته‌بندی این فرآورده موارد زیر باید به طور خوانا و به زبان فارسی نوشته شده باشند:
نام محصول، نام و نشانی تولید کننده، ذکر مواد متشکله به کار رفته، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی، شماره سری ساخت، تاریخ تولید و انقضای مصرف، وزن خالص، ساخت جمهوری اسلامی ایران، شرایط نگهداری و میزان بریکس.
بسته بندی:
این فرآورده می‌تواند در شیشه، قوطی و انواع بسته‌بندی‌های مواد خوراکی در ظرف شکل داده شده از مواد پلیمری و ورقه‌های آلومینیومی مطابق استاندارد مربوطه بسته‌بندی شود.
موارد احتیاط:
* شیره خرما به دلیل داشتن مواد قندی طبیعی برای بیماران دیابتی ضرر کمتری دارد،ولی مصرف آن به این بیماران توصیه نمی‌شود.
* مصرف مخلوط شیره و ارده که هر دو طبیعت گرم دارند، برای گرم مزاج‌ها موجب غلیظشدن صفرای‌شان شده و نتیجه آن جوش زدن در صورت و بدن‌شان است که راه درمان آن هم خوردن میوه‌های تازه با طبیعت سرد است.
* و حواس‌تان باشد که این ماده به غیر از انرژی زا بودن، درصد بالایی کالری هم دارد و اگر شما فرد کم تحرکی هستید که روزانه بیش از 20 دقیقه پیاده روی منظم ندارید یا ورزش نمی‌کنید، بدانید که با خوردن این ماده مغذی، حتماً چاقی و عوارض آن انتظارتان را می‌کشد.
بستنی با خرما
جایگزینی شیره خرما به جای شکر در بستنی
بر اساس یافته‌های یک پایان‌نامه جایگزینی شیره خرما به جای شکر مشکلات قندی ناشی از مصرف بستنی را برطرف می‌کند.
یافته‌های یک پایان نامه نشان می‌دهد جایگزینی شیره خرما به جای شکر در بستنی نرم از مشکلات ناشی از مصرف ساکارز به ویژه در دیابتی‌ها پیشگیری می‌کند.
مهندس اشرف گوهری اردبیلی، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در پایان نامه خود با عنوان «بررسی تأثیر جایگزینی شکر با شیره خرما بر ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی و حسی بستنی نرم» آورده است: در این پژوهش جایگزین کردن شکر با شیره خرما و نسبت 25 درصد،50 درصد و 100 درصد انجام شد و ویژگی‌های مختلف فیزیکی و شیمیایی و حسی مورد مطالعه قرار گرفت.
نتایج در این پژوهش نشان داد که جایگزینی شکر با شیره خرما تأثیر معنی داری بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی و حسی بستنی دارد.
یافته‌های این پایان نشان می‌دهد:
این جایگزینی باعث کاهش نقطه انجماد بستنی شده و تأثیر جایگزینی بر مقاومت به ذوب نیز معنی‌دار بوده است.
مؤلف این پایان نامه که با راهنمایی استاد محمد باقر اردبیلی در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده است آورده است: استفاده از خرما و مشتقات قندی آن به عنوان منبع قندی طبیعی با ارزش تغذیه بسیار بالا در انواع محصولات است.
مصرف مخلوط شیره و ارده که هر دو طبیعت گرم دارند، برای گرم مزاج‌ها موجب غلیظ شدن صفرای‌شان شده و نتیجه آن جوش زدن در صورت و بدن‌شان است که راه درمان آن هم خوردن میوه‌های تازه با طبیعت سرد است .
این پایان نامه با تشریح دیگر خواص جایگزینی شکر با شیره خرما افزوده است:
چروکیدگی یکی از عیب‌های بستنی است که در اثر عدم ثبات سیستم کف ایجاد می‌شود که با توجه به اینکه ثبات کف تحت تأثیر ویسکوزیته قرار می‌گیرد و با توجه به نتایج حاصل در این پژوهش تأثیر جایگزینی شکر با شیره خرما بر ویسکوزیته، بررسی این موضوع از لحاظ صنعتی جالب است.
نتایج این پایان نامه نشان می‌دهد:با توجه به تأثیر نوع قندها بر ویسکوزیته فاز غیر منجمد در بستنی که کریستالیزاسیون و رشد کریستال‌های یخ طی چرخه ذوب و انجماد هنگام حمل و نقل و نگهداری تحت تأثیر قرار می‌دهد برای شوک حرارتی و کیفیت محصول طی زمان ماندگاری پیشنهاد می‌شود.همچنین در این پایان نامه به مضرات شکر در بستنی اشاره شده و آمده است:
با تمام فوایدی که ساکارز به عنوان یک شیرین کننده طبیعی با ویژگی‌های عملکردی ممتاز دارد و به دلیل ارتباط با برخی مشکلات سلامتی نظیر فشار خون، بیماری‌های قلبی، فساد دندان و چاقی، افزایش سطح گلوکز و انسولین خون به ویژه برای دیابتی‌ها مضر است.
این پایان نامه می‌افزاید:
به دلیل مسائل اقتصادی و تکنولوژیک پژوهش‌هایی جهت جایگزینی مناسب شکر با سایر ترکیبات در حال انجام است.
در این پایان نامه درباره تست مقبولیت طعم‌های مختلف بستنی نیز آمده است :
استفاده از طعم دهنده‌های مختلف در جهت بهبود و افزایش پذیرش کلی نمونه رد شده صورت گرفته نشان داد که طعم زعفرانی بهترین نمونه از نظر داوران بوده و طعم دارچین کم‌ترین امتیاز را کسب کرد.
منبع :تبیان