برای کسی که دچار سرطان شده ممکن است شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی تجویز شود و یا ممکن است پزشک تصمیم بگیرید از هر دو شیوه استفاده کند؛ بنابراین تفاوت شیمی‌درمانی و رادیوتراپی دقیقا چیست؟
شیمی‌درمانی چیست؟
شیمی‌درمانی، فرایندی درمانی است که در آن از داروها برای درمان سرطان استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی یک درمان سیستمیک است که با دربرگرفتن تمام بدن، از شیوع بیماری جلوگیری می‌کند. دارو یا دارو‌های مورد استفاده در شیمی‌درمانی بسته به نوع و سطح بیماری و ضمنا سن و وضعیت سلامتی بیمار می‌تواند متنوع باشد. هدف از شیمی‌درمانی، توقف انتشار بیماری در سایر قسمت‌های بدن است.
شیمی‌درمانی توسط انکولوژیست انجام می‌شود که می‌تواند به صورت سرپایی در بیمارستان، مطب پزشک، کلینیک و یا حتی در خانه، به هر یک از روش‌های زیر صورت بگیرد:
- تزریق به عضله، ورید یا سرخرگ
- خوراکی
- تزریق به بدن (مثلا شکم)
- تزریق زیرجلدی
عوارض شیمی‌درمانی
عوارض جانبی شیمی‌درمانی بسته به نوع و مقدار دارو‌های به کار رفته و شیوه‌ی واکنش بدن نسبت به این داروها، متفاوت است. دارو‌های شیمی‌درمانی در تمام بدن پخش می‌شوند و به همین علت می‌توانند بر سلول‌های سالم نیز اثر گذاشته و عوارض جانبی گوناگونی به جا بگذارند.
درست است که هدف شیمی‌درمانی، نابود کردن سلول‌های سرطانی است که به سرعت در حال رشد هستند، اما این شیوه گاهی می‌تواند بر سایر قسمت‌های بدن که سلول‌های سالمی دارند، اثر بگذارد، مثلا بر:
- سلول‌های خون ساز در مغز استخوان (به صورت کم خونی، افزایش احتمال عفونت، کوفتگی و کبودی)
- فولیکول‌های مو (به صورت ریزش موی موقتی)
- سلول‌های دهان، سیستم گوارش و تناسلی (به صورت تهوع، از دست دادن اشتها، یبوست و اسهال)
برخی از دارو‌های شیمی‌درمانی می‌توانند به سلول‌های قلب، کلیه‌ها، مثانه، ریه‌ها و سیستم عصبی آسیب بزنند. پزشک، شرایط بیمار را کاملا کنترل کرده و ممکن است دارو‌هایی برای محافظت از سلول‌های سالم بدن تجویز کند. دارو‌هایی وجود دارند که به تخفیف عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی کمک می‌کنند.
رادیوتراپی چیست؟
رادیوتراپی یا پرتودرمانی یکی از شیوه‌های درمان سرطان است که در آن از ذرات پُرانرژی یا دوز بالایی از پرتو‌ها برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود، بدین ترتیب که به DNA سلول‌های سرطانی آسیب می‌زند. رادیوتراپی با استفاده از تجهیزات خاصی انجام می‌شود که مقدار بسیار زیادی از پرتو‌ها را به سمت سلول‌های سرطانی یا تومور ارسال می‌کنند. رادیوتراپی نیز می‌تواند بر سلول‌های سالم اثر بگذارد، ولی با این تفاوت که سلول‌های سالم می‌توانند خودشان را ترمیم کنند، اما سلول‌های سرطانی چنین توانایی ندارند.
پروسه‌ی رادیوتراپی بدون درد بوده و عوارض جانبی آن معمولا تنها به نواحی اطراف تومور محدود می‌شوند که ممکن است مورد تابش قرار بگیرند. پرتو‌ها تمام سلول‌ها را در مسیر خود نابود می‌کنند.
گاهی رادیوتراپی برای درمان سرطان به کار می‌رود یا اینکه ممکن است برای کمک به احساس بهتر باشد، مثلا برای به حداقل رساندن درد استخوانی. رادیوتراپی می‌تواند به عنوان یک شیوه‌ی درمانی به تنهایی انتخاب شود، اما اغلب همراه با شیمی‌درمانی به عنوان یک برنامه‌ی درمانی مفصل برای سرطان، به کار گرفته می‌شود. رادیوتراپی با شیمی‌درمانی متفاوت است و فقط تومور را هدف می‌گیرد، بنابراین فقط ناحیه‌ای که دچار سرطان است مورد تابش قرار می‌گیرد.
انواع رادیوتراپی
رادیوتراپی می‌تواند به دو روش انجام شود:
رادیوتراپی خارجی
رادیوتراپی خارجی توسط دستگاهی که هدف پرتودهی آن توده‌ی سرطانی می‌باشد انجام می‌شود و شباهت زیادی به دریافت اشعه‌ی X دارد. بیشتر افراد، پنج روز در هفته و به مدت یک تا ده هفته تحت درمان قرار می‌گیرند که بستگی به نوع سرطان و محل تومور، وضعیت عمومی سلامت و سایر فاکتور‌ها دارد. هر جلسه‌ی پرتودرمانی خارجی فقط چند دقیقه وقت می‌برد و معمولا آخر هفته‌ها انجام نمی‌شود.
در این درمان از بیمار خواسته می‌شود صاف روی میز مورد نظر و دقیقا زیر دستگاه رادیوتراپی دراز بکشد. سایر قسمت‌هاب بدن معمولا با محافظ‌های مخصوصی پوشانده می‌شوند تا پرتو‌ها وارد این نواحی نشوند.
درمان‌های رادیوتراپی خارجی شامل موارد زیر می‌شوند:
- رادیوتراپی سه بعدی کانفورمال: بعد از اینکه نقشه‌ی تومور توسط تصویربرداری سه بعدی مشخص شد، پرتو‌ها برای درمان تومور سرطانی، تابانده می‌شوند.
- رادیوتراپی با شدت متغیر (IMRT): این شیوه از رادیوتراپی به انکولوژیست این توانایی را می‌دهد که با دقت بیشتری، شکل تومور، موقعیت آن و بافت‌های سالم اطراف تومور را شناسایی و مشخص کرده و در نتیجه، مقدار مناسبی از پرتو‌ها را دقیق‌تر به تومور تابش بدهد و ضمنا بافت‌های سالم اطراف تومور را حفظ کند.
رادیوتراپی داخلی
رادیوتراپی داخلی که به آن براکی تراپی نیز می‌گویند، روشی درمانی است که با استفاده از قرار دادن یک ایمپلنت رادیواکتیو مستقیما درون تومور یا در نزدیکی آن انجام می‌شود. به واسطه‌ی این ایمپلنت، مقادیر بالایی اشعه، مسقیما به تومور تابش داده می‌شود. ایمپلنت‌های رادیوتراپی داخلی ممکن است شبیه یک سیم، گلوله، بالون و یا دانه باشند.
اگر ایمپلنت داخل بدن‌تان باقی بماند، دستورالعمل‌های خاصی به شما داده می‌شود از قبیل عدم تماس با کودکان و زنان باردار. بعد از چند هفته یا چند ماه، ایمپلنت، تابش را متوقف می‌کند و شما می‌توانید به زندگی عادی خود برگردید. مدت زمانی که ایمپلنت در بدن باقی می‌ماند به نوع براکی تراپی بستگی دارد؛ بعضی از ایمپلنت‌ها دائمی هستند، اما برخی دیگر در عرض چند ساعت یا چند روز از بدن خارج می‌شوند.
براکی تراپی معمولا برای درمان سرطان‌های سینه، تخمدان، لگن، رحم، سر و گردن، ریه، پروستات و اطراف مقعد استفاده می‌شود.
عوارض جانبی رادیوتراپی
عوارض جانبی مرتبط با رادیوتراپی بستگی به موقعیت تومور دارند، زیرا این عوارض به طور کلی به ناحیه‌ای از بدن که در معرض تابش قرار می‌گیرد محدود می‌شوند. رژیم غذایی سالم طی مدت رادیوتراپی اهمیت خاصی دارد، زیرا یک رژیم مغذی و سالم می‌تواند به ریکاوری از رادیوتراپی کمک کند. برخی از عوارض جانبی رادیوتراپی شامل موارد زیر می‌شود:
- خشکی و کشیدگی پوست در ناحیه‌ی تابش
- ایجاد زخم‌های پوستی
- سفتی ناشی از آسیب عضله، تاندون‌ها و رباط‌ها
- تورم سیستم لنفاوی به دلیل آسیب بافت
- احتمال ایجاد سرطان ثانویه
- خستگی و بی‌حالی
کدام شیوه‌ی درمانی سرطان برای من مناسب است؟
برنامه‌ی درمانی شما ممکن است شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، جراحی و یا ترکیبی از همه‌ی این‌ها باشد (مخصوصا اگر سلول‌های سرطانی پخش شده و بیش از یک ارگان را درگیر کرده باشند). چیزی که اهمیت دارد این است که مراحل درمان‌تان را بدانید و بتوانید از پزشک، سوال‌هایی که در ذهن دارید بپرسید. از سویی دیگر، اگر داروی شیمی‌درمانی برای نوعی خاص از سرطان، موجود و در دسترس نباشد از رادیوتراپی استفاده می‌شود.
اگر می‌خواهید در مورد نوع درمان‌های موجود برای سرطان جستجو کنید، حتما از منبعی معتبر استفاده کنید. انکولوژیست شما و تیم پزشکی که از شما مراقبت می‌کنند، با کمک خود شما می‌توانند بهترین برنامه‌ی درمانی را برای‌تان مشخص کنند.