این کارآفرین میلیاردر، نیروی محرکه عملیات گسترده ارسال تجهیزات پزشکی به بیش از ۱۵۰ کشور است و ماسک و دستگاه‌های تنفس مصنوعی را به جا‌هایی فرستاده که به دلیل کشمکش جهانی بر سر تجهیزات نجات بخش، توجهی به آن‌ها نشده است.
ولی منتقدان و حتی برخی از حامیانش مطمئن نیستند که او خودش را درگیر چه کاری کرده. آیا اقدام متهورانه بشردوستانه او سبب شده که به صورت یک چهره دوستانه حزب کمونیست چین درآید؟ یا او یک بازیکن مستقل است که حزب برای تبلیغات از او استفاده می‌کند؟
به نظر می‌رسد که جک ما، قواعد دیپلماتیک چین را رعایت می‌کند، به خصوص در انتخاب کشور‌هایی که تجهیزات پزشکی در اختیارشان قرار می‌دهد. ولی نفوذ سیاسی و اجتماعی فزاینده او ممکن است موجب حسادت رهبرانی شود که در رأس هرم سیاسی چین قرار دارند. سایر میلیاردر‌های صنعت فناوری هم قول کمک برای مبارزه با ویروس کرونا را داده‌اند از جمله جک دارسی، صاحب توییتر که یک میلیارد دلار به این کار اختصاص داده‌است.
کاندید، یک سازمان مستقر در آمریکا که کمک‌های خصوصی خیریه را تحت نظر دارد، در فهرست کمک کنندگان خصوصی جهت مبارزه با ویروس کرونا، سایت علی بابا در چین (که جک ما، راه اندازی کرده بود) را در مرتبه دوازدهم قرار داده‌است. ولی در این فهرست ارسال تجهیزات ضروری و مهم که بعضی از کشور‌ها ممکن است فکر کنند در این مرحله از شیوع جهانی ویروس، اهمیتش بیشتر از پول است منظور نشده‌است. جز جک ما هیچ کس دیگری نمی‌تواند تجهیزات را مستقیما برای کسانی که نیازمندند ارسال کند. بنیاد جک ما و بنیاد علی بابا، از ماه مارس ارسال تجهیزات را با هواپیما به آفریقا، آسیا، اروپا و آمریکای لاتین و حتی جا‌هایی که از نظر سیاسی حساس هستند، مانند ایران، اسرائیل، روسیه و آمریکا شروع کرد.
او همچنین میلیون‌ها دلار به پژوهش‌ها برای یافتن واکسن کرونا کمک کرده و ترتیب ترجمه کتاب راهنمای اطلاعات پزشکی به ۱۶ زبان را که پزشکان زادگاه او در ایالت چجیانگ به زبان چینی نوشته‌اند داده است. ولی این ارسال محموله‌های پزشکی است که سرخط اخبار می‌شود و جک ما، را از دیگران متمایز می‌سازد.
دانکن کلارک، که زندگی‌نامه جک ما را نوشته می‌گوید او این توانایی و پول و امکانات را دارد که محموله‌های چینی را با هواپیما از هانگژو، به آدیس آبابا یا هر جای دیگری که لازم باشد بفرستد.
یک چهره دوستانه
جک ما، به خاطر این که یک معلم کاریزماتیک زبان انگلیسی بوده که توانسته بزرگترین شرکت فنآوری چین را راه اندازی کند، از شهرت زیادی برخوردار است. وبسایت علی بابا حالا «آمازون شرق» خوانده می‌شود. او این شرکت را در سال ۱۹۹۹، از آپارتمان کوچک خودش در شهر ساحلی هنگژو، که مرکز کارخانه‌های چین است، شروع کرد. اکنون علی بابا به صورت یکی از بازیکنان مهم در دومین اقتصاد بزرگ جهان درآمده و در اینترنت چین و دنیای بانکداری و سرگرمی و تفریحات، سهام قابل توجهی دارد. ثروت شخصی جک ما، بیش از ۴۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
در سال ۲۰۱۸ او به طور رسمی از ریاست علی بابا، کناره گیری کرد و گفت می‌خواهد به فعالیت‌های بشردوستانه بپردازد. ولی در هیئت مدیره علی بابا هنوز دارای یک کرسی دائمی است و با ثروت و شهرتی که دارد همچنان یکی از قدرتمندترین اشخاص در چین است. به نظر می‌رسد کمک‌های خیریه جک ما، با رعایت دستورالعمل‌های حزب کمونیست چین است. مدرکی در دست نیست که نشان دهد جک ما، و بنیاد علی بابا به کشور‌هایی کمک کرده باشند که با تایوان که همسایه و رقیب دیپلماتیک چین است، روابط رسمی دارند.
او در توییتر اعلام کرد که به ۲۲ کشور در آمریکای لاتین کمک مالی می‌کند. کشور‌هایی که با تایوان دوست هستند، ولی تقاضای کمک‌های پزشکی کرده‌اند- از هندوراس تا هائیتی- از معدود کشور‌های هستند که نامشان در فهرست ۱۵۰ کشور دریافت کننده کمک از جک ما، دیده نمی‌شود. بنیاد جک ما، به دفعات از دادن فهرست اسامی کشور‌های دریافت کننده کمک خودداری کرده و گفته: «در این لحظه و در این زمان، ما جزئیاتی در این سطح را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهیم.»
با این وجود، کمک‌های خیریه به طور قطع موجب حسن نیت زیادی شده است. به استثنای کمک‌های دردسرساز به کوبا و اریتره، از تمام محموله‌هایی که از چین فرستاده شده با قدردانی استقبال شده. این موفقیت موجب شده که توجه مثبت به جک ما، از حد معمول بیشتر شود. ذکر نام جک ما، در رسانه دولتی چین برابر با همان دفعاتی است که از شی جین‌پینگ، رهبر مستبد چین نام برده می‌شود. این مقایسه ناراحت کننده‌ای است. در حالی که تحسین از جک ما، بیشتر می‌شود، رهبر چین با پرسش‌هایی در باره نحوه مقابله‌اش با ویروس کرونا در مراحل اولیه این بیماری و این که ویروس دقیقا از کجا شروع شده، مواجه است.
دولت چین اکیپ‌های پزشکی و تجهیزات مورد نیاز را به تعداد کثیری از کشور‌هایی که ویروس کرونا آسیب زیادی به آن‌ها وارد کرده، از جمله در اروپا و جنوب شرق آسیا، ارسال داشته. ولی از این کمک‌ها در بعضی مواقع قدردانی نشده. چین متهم شده که به چندین کشور تجهیزات معیوبی را فرستاده که قابل استفاده نبوده‌است. ولی محموله‌های جک ما، برعکس موجب افزایش شهرتش شده‌است.
اریک اُلاندر، سردبیر وبسایت و پادکست پروژه چین در آفریقا، می‌گوید در سراسر آفریقا از کمک‌های خیریه جک ما، استقبال می‌شود. جک ما، قول داده که از تمام کشور‌های آفریقایی بازدید کند و از زمان بازنشستگی مرتبا به این کشور‌ها سفر کرده‌است.
جک اُلاندر، می‌گوید: «این به عهده دولت‌های میزبان است که وقتی مواد ارسالی وارد کشور می‌شود، بر سرش چه می‌آید؛ پس هر شکایتی از این که دولت نیجریه چطور این مواد را توزیع کرده، در حقیقت موضوع داخلی نیجریه است.» او اضافه می‌کند که در مورد خود کمک‌ها پُل کاگامه، رهبر رواندا این کمک‌ها را وسیله‌ای برای حل سریع مشکل‌ها توصیف کرده و همه مشاهده کرده‌اند که موادی که نیاز مبرم به آن بوده به نقطه‌ای از جهان ارسال شده، که هیچ کس دیگری مایل یا قادر به کمک در یک چنین مقیاسی نبوده است.
برخورد با یک وضعیت دشوار.
ولی آیا جک ما، با خطر واکنش شدید چین مواجه است؟ شی جین‌پینگ کسی نیست که دوست داشته باشد شخصی به اندازه او مرکز توجه همگانی باشد و دولت او بدون تردید قبلا شخصیت‌های سرشناس را هدف قرار داده‌است. در سال‌های اخیر یک هنرپیشه مشهور، یک مجری خبر مورد توجه و چندین کارآفرین میلیاردر دیگر، همه برای مدت طولانی ناپدید شدند. برخی از جمله مجری خبر به مجازات زندان دراز مدت محکوم شدند. سایر افراد پس از مدتی از بازداشت آزاد شدند، ولی تنبیه شده و قول وفاداری به حزب را دادند.
اشلی فنگ، پژوهشگر در مرکز امنیت آمریکایی جدید، در واشنگتن می‌گوید: “این شایعه شنیده می‌شود که علت این که جک ما، در سال ۲۰۱۸ از ریاست گروه علی بابا کنار رفت این بود که به او به چشم یک کارآفرین خانگی که محبوبیتش حزب کمونیست را تحت الشعاع قرار خواهد داد، نگاه می‌شد. ” در حقیقت اعلام ناگهانی بازنشستگی جک ما، در سال ۲۰۱۸، بسیاری را متعجب کرد. جک ما شایعات بی وقفه مبنی بر این که پکن او را مجبور به ترک پُستش کرده، تکذیب کرده است.
دانکن کلارک، نویسنده زندگی نامه جک ما، نیز این گزارش‌ها را شنیده که جک ما، بعد از یک اتفاق مهم در ژانویه ۲۰۱۷، ناچار به کناره گیری از علی بابا شد. او با دونالد ترامپ که در آن موقع رئیس جمهور منتخب بود در برج ترامپ که اقامتگاه آقای ترامپ بود به بهانه مذاکره در باره روابط بازرگانی تجارت چین و آمریکا ملاقات کرده بود. رئیس جمهور چین تا چند ماه بعد هنوز با آقای ترامپ دیدار نکرده بود.
دانکن کلارک می‌گوید: «در آن موقع عقیده بسیاری این بود که جک ما، بیش از اندازه سریع حرکت کرده بود. به همین جهت به نظر من هر دو طرف درس‌هایی در مورد لزوم تلاش برای همآهنگی گرفته‌اند.»
او اضافه می‌کند: «جک ما، نشان دهنده نوعی قدرت نرم ابتکاری، است که چالش هم ایجاد می‌کند، چون دولت به این که کسانی که عضو حزب نیستند چنین نقشی داشته باشند حسادت کرده یا نگران می‌شود.»
جک ما، البته عضو حزب کمونیست است. ثروتمندترین سرمایه‌دار چینی از دهه ۱۹۸۰ یعنی از زمان دانشجویی عضو این حزب بوده‌است. ولی او همواره رابطه دشواری با حزب کمونیست داشته و این جمله او معروف است که نظر علی بابا نسبت به حزب کمونیست چنین است «عاشق باش، ولی ازدواج نکن.» حتی اگر جک ما، و بنیاد‌های وابسته به او بدون موافقت قبلی رهبری تصمیماتی اتخاذ می‌کنند، به طور مسلم دولت چین برای بهره برداری از سخاوت او حد اکثر تلاش را می‌کند. هنگام رسیدن کمک‌های پزشکی جک ما، اغلب در مراسمی که در فرودگاه‌ها از سیرالئون گرفته تا کامبوج، برگزار می‌شود، سفیران چین حضور دارند.
شاید جک ما، بتواند ورای اتفاقاتی باشد که برای بسیاری از کسانی که با حزب اختلاف پیدا کردند، افتاده است. چین ممکن است به یک چهره پرطرفدار جهانی احتیاج مبرم داشته باشد؛ و او کار‌هایی کرده که شخص دیگری قادر به انجام آن نیست. این عوامل سبب شده که جک ما به صورت شخصیتی که وجودش ضروری است و نمی‌شود او را کنار گذاشت، در آید.
اریک اُرلاندر، می‌گوید نکته مهم در مورد جک ما، و آفریقا این است که او هر قولی را که داده عملی کرده است. آقای اُرلاندر می‌افزاید این خیلی مهم است که شما در جایی دیده شوید که خارجیان اغلب می‌آیند و قول‌های مهمی می‌دهند، ولی غالبا آن را انجام نمی‌دهند، در مورد مبارزه با ویروس کرونا او قول کمک فوری را داده بود و ظرف چند هفته ماسک‌ها در اختیار کارکنان مراقبت‌های بهداشتی قرار گرفت.
به عقیده آقای اُرلاندر، به دلیل اهمیت و نفوذ اقتصادی علی بابا، جک ما، هم اکنون وزنه مهمی در چین است و در زمانی که چین سعی دارد وجهه لطمه خورده‌اش را بهتر کند، آشنایی نزدیک جک ما، با رهبران جهان سبب می‌شود برای دولت چین حتی ارزش بیشتری داشته باشد. تردیدی نیست که چین برای شهرت گسترده‌تر از اقدامات بشردوستانه جک ما، و سایر کارآفرینان ثروتمند چینی منتفع می‌شود.
اندرو گرابویز، از نهاد کاندید، که فعالیت‌های بشردوستانه را تحت نظر دارد و کمک‌های جهانی مرتبط با ویروس کرونا را ارزیابی می‌کند، می‌گوید کمک‌های منابع خصوصی چین را نمی‌توان نادیده گرفت. او می‌گوید: «آن‌ها یک نقش رهبری را ایفا می‌کنند، همان کاری که آمریکا انجام می‌داد. آشکارترین نمونه‌اش در گذشته، در واکنش به شیوع بیماری ابولا در سال ۲۰۱۴ بود. آمریکا برای کمک به سرکوب ویروس ابولا درغرب آفریقا، پزشک و تجهیزات به آنجا فرستاد.»
اکنون نیکوکاران چینی این نقش را برای مقابله با ویروس کرونا بازی می‌کنند. به گفته آقای گرابویز، آن‌ها از قدرت نرم، در ماوراء مرزهایشان استفاده می‌کنند، به جا‌های مختلف می‌روند و کمک و پول و کارشناس در در اختیار این کشور‌ها قرار می‌دهند. به همین جهت الان وقت مناسبی برای رهبران چین نیست که سدّ راه جک ما، شوند.
دانکن کلارک در نتیجه گیری می‌گوید: «می‌دانید در حال حاضر این (ویروس کرونا) یک بحران جدی برای دنیاست. ولی واضح است که یک بحران برای روابط چین با سایر کشور‌ها نیز محسوب می‌شود. در نتیجه آن‌ها (رهبران چین) به هرکسی که بتواند به کاهش این فشار‌ها کمک کند، احتیاج دارند.»