نخستین دوره اعطای این جایزه از سال ۱۳۸۶ برگزار شد. سال ۲۰۰۹ از سوی یونسکو به نام سال بزرگداشت شیخ بهایی نامگذاری شد و از این سال (۱۳۸۸) روز ۳ اردیبهشت به طور رسمی به عنوان روز معماری در ایران پذیرفته شده و در تقویم رسمی ایران نیز از سوی دولت ثبت شد. هر ساله در این روز مراسم و همایش‌هایی در رابطه با معماری یا بزرگداشت معماران در مجامع فرهنگی و هنری و علمی ایران برگزار می‌شود.
معماری از جمله هنر‌هایی است که در ایران قدمت بسیار زیادی دارد. هرچند که این هنر مانند سایر هنر‌های ایرانی از فرهنگ اسلامی تاثیر پذیرفته، اما ایران به خاطر وجود معماران خلاق و هنرمند توانسته امضای خاص خود را در معماری حفظ کند. از طرفی هنر معماران ایرانی فقط به مرز‌های کشورمان محدود نشده و بسیاری از آن‌ها در خارج از کشور نیز طرح‌های جذابی را پیاده کرده و موفقیت‌های چشم‌گیری به دست آورده‌اند، مانند هوشنگ سیحون و داریوش بوربور یا بهرام شیردل و یا لیلا عراقیان که معماری جوان و خوش‌ذوق است. به مناسبت روز معمار در این مطلب قصد داریم با ۱۰ نفر از معروف‌ترین معماران ایرانی معاصر آشنا شویم.
پیش از شروع معرفی افراد ذکر این نکته لازم است که این ۱۰ نفر تنها معمارانِ ایرانیِ معروف و مطرح نیستند و ترتیب معرفی‌شان نیز ارتباطی با میزان معروفیت‌شان ندارد.
۱. هوشنگ سیحون
هوشنگ سیحون در ۳۱ مرداد ۱۲۹۹ در تهران چشم به جهان گشود. هر چند که خانواده‌اش اهل موسیقی بودند، اما او تصمیم گرفت تحصیلاتش را در زمینه معماری ادامه دهد. هوشنگ سیحون ابتدا مدرک معماری‌اش را در دانشکده معماری هنر‌های زیبای دانشگاه تهران گرفت و بعد برای ادامه تحصیل راهی پاریس شد.
هوشنگ سیحون به مرد بنا‌های ماندگار معروف است. علت این معروفیت هم کار‌های چشم‌گیر او در زمینه طراحی بنا‌های یادبود برای مفاخر ایرانی است. در کارنامه کاری هوشنگ سیحون طراحی آرامگاه نادرشاه در مشهد، طراحی آرامگاه کمال‌الملک در نیشابور، طراحی آرامگاه بوعلی سینا در همدان، طراحی آرامگاه خیام در نیشابور، بازسازی و طراحی آرامگاه فردوسی در طوس، طراحی و ساخت مقبره کلنل محمد تقی خان پسیان و ساخت ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه تهران به چشم می‌خورد.
هوشنگ سیحون علاوه بر معماری به نقاشی از مناظر و روستا‌ها نیز می‌پرداخت و در طول حیاتش نمایشگاه‌های متعددی در ایران و خارج از ایران برپا کرد. وی در سال ۲۰۱۲ به عنوان یکی از چهره‌های بزرگ فرهنگ و ادب ایران به کسب جایزه بیتا نائل آمد. هوشنگ سیحون در ۵ خرداد ۱۳۹۳ در ونکوور کانادا چشم از جهان فرو بست.
هوشنگ سیحون به خاطر طراحی بنا‌های یادبود مفاخر ایرانی به مرد بنا‌های ماندگار معروف است.
۲. داریوش بوربور
داریوش بوربور متولد هفتم اردیبهشت ۱۳۱۳ در تهران است. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی در ایران برای ادامه تحصیل راهی انگلیس شد و دیپلم عمومی خود را از دانشگاه کمبریج، مدرک لیسانس در رشته معماری و فوق لیسانس شهرسازی را از دانشگاه لیورپول و دکترای معماری در مناطق خشک و گرم را از دانشگاه ژنو دریافت کرد.
داریوش بوربور را «پدر شهرسازی نوین» ایران می‌دانند و این نامگذاری بی دلیل نیست؛ داریوش بوربور در سال ۱۳۴۵ شورای عالی شهرسازی ایران را بنیان‌گذاری کرد و تا به حال طرح‌های جامع شهری و منطقه‌ای متعددی از جمله طرح جامعه منطقه نوشهر – چالوس، طرح جامع سراسری کرانه دریای خزر و طرح جامع منطقه آبادان – خرمشهر را ارائه کرده است. یکی از درخشان‌ترین طرح‌های شهرسازی داریوش بوربور طرح نوسازی اطراف حرم مطهر امام رضا و طراحی بازار رضای مشهد است.
داریوش بوربور علاوه بر معماری و شهرسازی به مطالعات محیط زیستی، نقاشی و مجسمه‌سازی نیز علاقه دارد. او پس از بازگشتش به ایران در سال ۱۳۷۰ «پژوهشکده و کتابخانه مطالعات ایران‌شناسی» را راه‌اندازی کرد.
از جوایز کسب شده توسط داریوش بوربور می‌توان به جایزه بین‌المللی مرکوری طلایی ایتالیا در سال ۱۳۵۴ و قرار گرفتن در لیست پنجاه معمار برجسته جهان در دومین نمایشگاه بین‌المللی معماران برجسته دنیا در سال ۱۳۶۷ در بلگراد اشاره کرد.
داریوش بوربور به خاطر بنیان‌گذاری شورای عالی شهرسازی ایران و ارائه طرح‌های جامع شهری متعدد به پدر شهرسازی نوین ایران شهرت دارد.
۳. عبدالعزیز فرمانفرمائیان
عبدالعزیز فرمانفرمائیان متولد سال ۱۲۹۹ و از معماران معروف ایرانی است که بسیاری او را بنیان‌گذار نظام مهندسی نوین در ایران می‌دانند. فرمانفرمائیان پس از گذراندن تحصیلات در دانشگاه هنر‌های زیبای پاریس به ایران برگشت و در سال ۱۳۳۳ اولین دفتر مهندسین مشاور ایران را افتتاح کرد. وی چند سال به تدریس در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران مشغول بود.
از فرمانفرمائیان آثار بسیار زیادی به جا مانده که شاید مهم‌ترین و خاطره‌انگیزترین‌شان ورزشگاه آزادی تهران باشد. علاوه بر ورزشگاه آزادی او طراحی ساختمان‌های پرشماری را بر عهده داشته که از میان آن‌ها می‌توان به ساختمان شرکت نفت، مسجد دانشگاه تهران، ساختمان وزارت کشاورزی و وزارت کار و وزارت پست و تلگراف و تلفن، فرودگاه مهرآباد، کاخ مادر سعدآباد، کاخ نیاوران، ساختمان اداری صدا و سیما، موزه فرش تهران و ساختمان بورس تهران اشاره کرد. طرح اولیه فرودگاه جدید امام خمینی و اولین طرح جامع شهری تهران نیز از آثار اوست.
عبدالعزیز فرمانفرمائیان پس از انقلاب از ایران مهاجرت کرد و در ۳۵ سال آخر عمرش که در خارج از ایران سپری شد اثر خاصی از او ثبت نشده. وی سال ۱۳۹۲ در ۹۳ سالگی در اسپانیا درگذشت.
ورزشگاه آزادی که تقریبا همه ما با آن خاطره داریم از آثار ماندگار عبدالعزیز فرمانفرمائیان است.
۴. حسین امانت
حسین امانت متولد سال ۱۳۲۱ در کاشان است. او در بیست و چهار سالگی و پس از فارغ‌التحصیلی از رشته معماری دانشگاه تهران در مسابقه‌ای برای طراحی نمادی ایرانی اسلامی از «ایران مدرن» شرکت کرد و در این مسابقه برنده شد. نتیجه اولین کار دوران حرفه‌ای او بنایی است که سال‌هاست به عنوان نمادی از ایران شناخته می‌شود: برج آزادی تهران.
حسین امانت که اکنون ساکن کاناداست تا به حال پروژه‌های فراوانی در ایران و خارج از ایران طراحی کرده است. از میان این پروژه‌ها می‌توان به ساختمان‌های اولیه دانشگاه صنعتی شریف، ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرک تفریحی دریاکنار و سفارت ایران در پکن اشاره کرد.
حسین امانت به عنوان فردی شناخته می‌شود که در آثارش معماری کلاسیک غربی با روح معماری شرقی پیوند می‌خورد. او گرچه در طول دوران حرفه‌ای‌اش طراحی‌های زیادی داشته، اما مشهورترین اثرش همان اولین کار او، برج آزادی تهران، است.
۵. بهرام شیردل
در بین معماران ایرانی لیست حاضر بهرام شیردل را به جرأت می‌توان بین‌المللی‌ترین معمار ایرانی دانست. بهرام شیردل که متولد سال ۱۳۳۳ در تهران است مدرک کارشناسی‌اش را از دانشگاه تورنتو و کارشناسی ارشدش را از آکادمی هنر کرنبروک میشیگان کسب کرد.
بهرام شیردل از معمارانی است که به خاطر روابط بین‌المللی خوبش توانسته پروژه‌هایی در کلاس جهانی طراحی کند و به خاطر آن‌ها جایزه نیز گرفته. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به کتابخانه اسکندریه مصر، موزه ملی اسکاتلند، میدان ژاک کارتیه کانادا، کتابخانه کانسای ژاپن، طراحی شهری مونترال در سال ۲۰۰۰، بازسازی شهری سمرقند ازبکستان و طرح شهر جدید چانگلیوی چین اشاره کرد. او برای اکثر کارهایش نشان‌های بین‌المللی دریافت کرده و مورد تقدیر قرار گرفته است.
بهرام شیردل در سال ۱۳۷۴ به ایران بازگشت و از آن زمان پروژه‌های چشم‌گیری را در ایران طراحی و پیاده‌سازی کرده است. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به مرکز تجارت جهانی شیراز، مجموعه گردشگری پدیده کیش، طرح توسعه حرم حضرت معصومه، ساختمان مرکزی بانک توسعه صادرات ایران و ترمینال مسافری فرودگاه بین‌المللی امام خمینی اشاره کرد. بهرام شیردل خودش را رهبرِ در سایه معماری ایرانی می‌داند. او هم‌اکنون ریاست دفتر مهندسان مشاور شیردل و همکاران را بر عهده دارد.
بهرام شیردل از جمله معماران ایرانی است که گرچه در ایران کار می‌کند، اما طراحی‌های بین‌المللی و موفق زیادی در کارنامه خود دارد.
۶. علی اکبر صارمی
علی اکبر صارمی در سال ۱۳۲۲ چشم به جهان گشود. او مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشدش را از دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران گرفت و برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شد. او پس از کسب مدرک دکتری از دانشگاه پنسیلوانیا به ایران بازگشت و دفتر مهندسین مشاور تجیر را راه‌اندازی کرد. در کارنامه صارمی سابقه تدریس در دانشگاه تهران، دانشگاه فارابی و دانشگاه آزاد اسلامی تهران دیده می‌شود. او نقش مهمی در تربیت نسل جدید معماران ایرانی ایفا کرده است.
صارمی که عضو هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران بود پروژه‌هایی مانند طراحی ساختمان سفارت ایران در الجزایر و آلبانی، تالار شهر کرمانشاه، آمفی تئاتر انستیتوی پاستور و مجموعه ساختمان‌های شورای شهر مشهد را در کارنامه خود دارد.
علی اکبر صارمی دوم بهمن ۱۳۹۵ چشم از جهان فرو بست.
۷. فرهاد احمدی
فرهاد احمدی که متولد سال ۱۳۲۹ در آبادان است در سال ۱۳۵۶ در مقطع کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی از دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. او فعالیت‌هایش را با ساخت مجموعه‌های مسکونی و خدماتی در مناطق محروم استان خراسان شروع کرد و پس از جنگ تحمیلی درگیر عملیات‌های بازسازی مناطق جنگی شد.
فرهاد احمدی که از سال ۱۳۶۰ عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است بیشتر عمر کاری‌اش را وقف آموزش معماران ایرانی کرده. با این حال رد پایش در طرح‌های مختلفی به چشم می‌خورد که به خاطر آن‌ها جوایزی هم به دست آورده است. از جمله ساخت سفارت ایران در سئول که به خاطرش کاندید دریافت جایزه آقاخان نیز شد.
از دیگر کار‌های شاخص فرهاد احمدی می‌توان به طرح سفارت ایران در استکهلم، ساختمان مرکز فرهنگی دزفول، باز طراحی جنوب میدان نقش جهان، طراحی جامع دانشگاه هنر اصفهان و کتابخانه مرکزی دانشگاه علم و صنعت اشاره کرد.
۸. کامران دیبا
کامران دیبا ۱۴ اسفند ۱۳۱۵ در تبریز چشم به جهان گشود. او تحصیلات معماری‌اش را در دانشگاه هاوارد به سرانجام رساند و در سال ۱۳۴۵ به ایران برگشت. به خاطر نسبت فامیلی نزدیکش با فرح دیبا، همسر پادشاه سابق ایران، پروژه‌های دولتی گوناگونی را از طریق دفتر مهندسین مشاور DAZ به انجام رساند. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به موزه هنر‌های معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران و فرهنگسرای شفق اشاره کرد.
مشهورترین اثر کامران دیبا پروژه نیمه تمام شهر جدید شوشتر است که در آن با استفاده از الگو‌های ساختاری و گونه‌های ساختمانی سنتی توانست توجه جهانیان را به خود جلب کند. او برای این پروژه موفق شد جایزه آقاخان را، که از نظر مالی برترین جایزه معماری جهان به شمار می‌رود، از آن خود کند. همچنین طرح شهر جدید شوشتر در نمایشگاه آثار معماری و شهرسازی قرن بیستم در سال ۲۰۰۰ به عنوان طرح برگزیده انتخاب شد.
۹. سید هادی میرمیران
سید هادی میرمیران در ۲۳ اسفند ۱۳۲۳ در قزوین به دنیا آمد. او که از فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی معماری دانشکده هنر‌های زیبای تهران است از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ در دفتر فنی شرکت ملی فولاد ایران مشغول به کار بود. پس از انقلاب نیز وارد پروژه‌های شهرسازی شد.
از پروژه‌های میرمیران می‌توان به طرح مجتمع مسکونی ائل گلی در تبریز، طرح شهر جدید بهارستان، مجموعه ورزشی رفسنجان، طراحی سفارت ایران در فرانکفورت و بانکوک، طرح کتابخانه ملی ژاپن، طرح ساختمان استانداری تهران و طرح ساختمان کتابخانه ملی ایران اشاره کرد.
سید هادی میرمیران در طول زندگی حرفه‌ای‌اش جوایز زیادی کسب کرد که تقدیرنامه افتخار برای طرح کتابخانه ملی ژاپن، لوح تقدیر برای طرح بهسازی میدان کهنه و مسجد جامع عتیق اصفهان، دریافت نشان معماری ایران، طرح برگزیده در مسابقه بین‌المللی موزه تاریخ کالیفرنیا و دریافت نشان معماری ایران از انجمن مفاخر معماری ایران از جمله آن‌هاست. او یکی از پر افتخارترین معماران ایرانی است.
سید هادی میرمیران در ۲۹ فروردین ۱۳۸۵ و پس از ده سال مبارزه با سرطان درگذشت.
۱۰. لیلا عراقیان
آخرین فرد لیست ده نفره معماران ایرانی برتر یک بانوی جوان یعنی لیلا عراقیان است. لیلا عراقیان متولد ۱۳۶۲ که فارغ‌التحصیل کارشناسی معماری از دانشگاه شهید بهشتی و کارشناسی ارشد از دانشگاه بریتیش کلمبیاست به خاطر طراحی «پل طبیعت تهران» در سطح ملی و بین‌المللی شهرت پیدا کرد.
طرح لیلا عراقیان در سال ۱۳۸۸ برای پل طبیعت برگزیده شد و این پل سرانجام در سال ۱۳۹۳ افتتاح شد. در طراحی این پل توجه به مسائل محیط زیستی اهمیت بالایی داشته و به همین دلیل به آن نام پل طبیعت داده شده است. این پل با توجه به طراحیاش تنها به عنوان نقطه اتصال بین دو مکان به کار نمی‌رود، بلکه می‌تواند در جذب گردشگر از طریق چشم‌انداز طبیعی نیز کمک کند.
پل طبیعت که توسط لیلا عراقیان طراحی شده در بین ۵ انتخاب برتر ۳۰۰ معمار جهان در مسابقه معمار شهری آمریکا سال ۲۰۱۵ قرار گرفت. جایزه بین‌المللی خشت طلایی در سال ۱۳۹۳، تقدیر در جایزه معماری آسیا در سال ۱۳۹۴ و جایزه MEIDAA در بخش پروژه‌های عمومی و شهری خاورمیانه بخشی از جوایز و افتخاراتی است که طرح پل طبیعت برای لیلا عراقیان به ارمغان آورده است. در سال ۲۰۱۶ لیلا عراقیان برای این طرح جایزه معماری آقاخان را نیز از آن خود کرد.
جمع‌بندی
- در هر رشته و هنری که دست بگذارید بی‌شک نام یک ایرانی موفق به چشمتان می‌خورد. معماری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
- در طول صد سال اخیر روز به روز بر اهمیت و جایگاه هنر معماری در کشورمان افزوده شده و معماران ایرانی نیز با طرح‌هایی خلاقانه توانسته‌اند توانایی خودشان را به اثبات برسانند.
- ده نفری که در بالا معرفی شدند تنها بخش کوچکی از جامعه موفق معماران ایرانی هستند. افرادی که با ایده‌هایشان در اجسام بی‌روح، روح می‌دَمند