باد لابهلای ساقه‌های جو و گندم می‌پیچد، دخترکی با لباسی رنگارنگ و محلی که ظاهرا از حاشیه‌نشینان ری هستند، به گوشه‌ای خیره شده است، رد نگاه دخترک، هم‌مسیر با نسیمی است که موهای کشتزار کشاورزان حاشیه ری را نوازش می‌دهد، از میانه گندم‌زار، کمی آن‌سوتر از دیواره‌های کاهگلی خانه‌های روستای «آب اندرمان» ری، نور آفتاب روی کاشی‌های آبی رنگ گنبدی متمرکز شده است، همانجایی که چشمان دخترک هر روز به آن خیره می‌ماند.
گنبدی که فیروزه‌ای‌وار میان باغ‌ها و کشتزارهای ری، می‌درخشد، اینجا حرم حضرت ابوالحسن (ع) از نوادگان امام صادق (ع) است که با چهار واسطه به ایشان منتسب می‌شود.
اهالی روستای حاشیه ری؛ «آب اندرمان» سال‌هاست همسایه این نواده امام ششم شیعیان هستند.
آنها خود را ساکن بین‌الحرمین ری می‌دانند و می‌گویند،این طرف زیر سایه ابوالحسن (ع) و آن‌طرف‌تر بارگاه سیدالکریم، حضرت عبدالعظیم (ع)، بقعه متبرک امامزاده ابوالحسن (ع) گرچه دور از محدوده شهری و در حاشیه ری قرار دارد اما از گذشته‌های دور تاکنون زائران بسیاری داشته است، زوارانی که پیش‌ترها از میان کشتزارهای بزرگ و جاده‌های خاکی خود را به این مزار شریف می‌رساندند، حالا هم نسل جدید زائران آستان که از دسترسی محلی خیابان شهید رجایی به آستان می‌رسند، بی‌آنکه از راه خاکی و کشتزارها بگذرند.
از گنبد گلی تا کاشی‌های فیروزفام
پیرمرد، کتاب دعایی که بغل گرفته است را باز می‌کند، می‌خواهد خواندن دعا را شروع کند که اشتیاق ما را برای فهمیدن گذشته آستان امامزاده ابوالحسن (ع) می‌بیند، کتاب را کنار مزار شهیدی می‌گذارد، یکی از خادمان آستان جلوتر می‌آید و می‌گوید: حاج «یوسف کلهر»، پیرغلام و پیرخادم این آستان، که روزگار 90 سالگی را می‌گذراند، به نشانه ادب دست روی سینه می‌گذارد و از آقایی که بیش از نیم قرن، خدمتگذار بارگاهش بوده،از گذشته‌ها می‌گوید: «سه روزه بودم که مادرم از دنیا رفت، پدرم را هم در اوج جوانی از دنیا رفت، من سرکار می‌رفتم و خانواده را اداره می‌کردم، ما از طایفه کلهرها هستیم و اصالتا کرمانشاهی، خاندان ما دوره رضاخان به اینجا تبعید شدند هر کدام از ما تا چشم باز کردیم خودمان را زیر سایه عنایت‌های آقا دیدیم، آن وقت‌ها حدود اینجا مثل حالا نبود، گنبد کاشی نبود، دیوار گلی بود، با پیگیری‌هایی که کردیم خیرها قدم جلو گذاشتند، آستان امامزاده وضعیت بهتری پیدا کرد، یک گروه کاشیکار بومی و اصفهانی،گنبد گلی را با کاشی آبی که الان هم هست، کاشیکاری کردند، گلدسته هم ساختند، چند کامیون آجر هم آوردیم، این دیواره‌های آجری که شما می‌بینید را به جای دیوارهای خشتی و گلی قدیمی ساختیم، یک خیری هم از اصفهان به نام «دریاآذر»، بانی شد تا برای مزار آقا ضریح نقره‌ای و سنگ مزار خوبی بسازند.
تماشای گنبد حضرت سیدالکریم (ع) از آستان امامزاده ابوالحسن (ع)
پیدا کردن نشانه‌هایی از معماری دوران سلجوقی قرن پنجم، آثار معماری دوران قاجار همچنین توجه علما و بزرگان دین به زیارت این بقعه متبرک تایید می‌کند که امامزاده ابوالحسن (ع) به واسطه کراماتش در دوره‌های مختلف مورد توجه زمامداران وقت، علمای دینی و مردم بوده است، از علمای معاصر هم می‌توان به افرادی مانند آیت‌الله مجتهدی تهرانی، ملا علی کنی، آقامیرزا عبدالعلی تهران و آیت‌الله اثنی عشری و علمای دیگر اشاره کرد که نامشان در کتاب اختران فروزان ری آمده است.
اگر شما هم علاقه‌مند هستید به زیارت این نواده امام صادق (ع)، شرفیاب شوید از خیابان شهید رجایی، در مسیر اتوبان قم ـ تهران خط کندرو، دسترسی محلی خیابان امامزاده ابوالحسن (ع)، می‌توانید به این آستان که در محدوده روستای قدیمی آب‌اندرمان قرار دارد، برسید، با پیگیری‌های تولیت آستان اتوبوس‌های مسیر امامزاده ابراهیم (ع) هم از روبه‌روی آستان عبور می‌کنند.
قدیمی‌ترهای محله آب‌اندرمان می‌گویند، آن‌وقت‌ها که شهرری تا این حد توسعه پیدا نکرده بود و خانه‌ها یک طبقه بودند از دور دیده می‌شد، گنبد حرم حضرت عبدالعظیم (ع) را هم از محوطه حیاط آستان امامزاده ابوالحسن (ع) دید.
محافظت از ضریح پیشین آستان
ضریح چوبی نسبتا بزرگی سال‌ها قبل دور تا دور سنگ مزار امامزاده ابوالحسن (ع) را پوشانده بود، ضریحی که به گفته مولف کتاب «آثار تاریخی تهران» به سبک خانه مربعی، معروف‌ترین سبک خراطی قاجار تراشیده شده بود، این سبک هم در دوره قاجار به تأسی از سبک سلجوقی رونق داشت، طول ضریح چوبی و قدیمی آستان،کمتر از 3 و عرض آن کمی بیشتر از 2 متر و نیم بود، این ضریح به دلیل ظرافت در خراطی و پرداخت چوب جزو بهترین ضریح‌های دوره قاجار به شمار می‌رود.
به گفته سعید کریمی، متولی آستان این ضریح، اکنون در گوشه امنی نگهداری می‌شود، اما با توجه به قدمت ضریح و ظرافت مشبک‌کاری، لازم است از آن به عنوان اثری هنری ـ معنوی بهتر نگهداری شود. چرا که به هر حال این ضریح قدیمی و تاریخی بخشی از این بنای معنوی است که نامش در فهرست آثار تاریخی ری ثبت شده‌است.
یادگار دوره سلجوقی
نسب امامزاده ابوالحسن (ع) با چهار واسطه به امام جعفر صادق (ع) می‌رسد؛ ابوالحسن علی بن الحسین بن عیسی بن محمد بن الامام جعفر بن محمد الصادق (ع)، ساختمان اصلی بقعه دوران قاجار بنا شده است.
گنبد آستان هم دوره‌ای به سبک گلی و جرچین بوده اما بعدها به همت خیران و اهالی روستا کاشیکاری شد، گنبد فیروزه‌ای رنگ امامزاده، سال 1371 به‌دست اداره اوقاف شهرری ترمیم و مرمت شد.
ترمیمی که رد آن را می‌توان از درز ایجاد شده بین کاشی‌ها به خوبی متوجه شد، به دلیل نوع رنگ کاشی‌های گنبد بسیاری از زائران فکر می‌کنند استادکار گنبدساز اینجا و آستان امامزاده عبدالله (ع) یک نفر بوده این موضوع درست نیست.
کاشی‌نگاری و کاشی‌چینی گنبد آستان امامزاده ابوالحسن (ع)، بسیار ساده‌تر از آستان امامزاده عبدالله (ع) است، زیر گنبد، مساحت داخل بقعه یا همان تربت‌خانه همچنین ایوان اصلی ورودی‌خط کتیبه‌هایی به سبک ثلث و نستعلیق شامل آیات قرآنی و اشعار مذهبی در مدح اهل‌بیت (ع)، حک شده است.
آنچه که قدمت بنای بقعه امامزاده ابوالحسن (ع) را تأیید می‌کند و سبب شده است ین بنا به ثبت میراث فرهنگی هم برسد، درب قدیمی حرم است که بنا بر نوشته‌های حک شده روی آن دوره سلجوقیان ساخته شده است.
روی این در به زبان عربی نوشته شده‌است: وقف هذاالباب علی بقعة الشریفه امامزاده ابوالحسن بی امام جعفر صادق (ع)، خواجه گودرز بن خواجه جمشید که مصادف با زمان دولت سلطان محمد شاه غازی بوده است.
خادمان افتخاری آستان
جالب است خادم آستان دیگری باشی اما مانند «رضا مردان‌شاهی» روزهایی از وقت اضافه و اوقات فراغتت را به بارگاهی بیایی که پیش از آن وظیفه خدمت به آن را داشته‌ای. مردان‌شاهی سال‌ها بل خادم امامزاده ابوالحسن (ع) بوده‌است اما با توجه به وسعت محوطه، کارهای آستان می‌آید، خادم قدیمی آستان می‌گوید: «اینجا 2 خادم افتخاری خانم و 5 خادم افتخاری آقا برای خدمت به این آستان می‌آیند.»
ساخت شبستان محمدتقی باقفی روند خوبی دارد
مهمترین رویدادی که این روزها در آستان امامزاده ابوالحسن (ع)، توجه زائران را به‌خود جلب می‌کند، ساخت و توسعه فضای شبستان‌های محوطه تربت‌خانه حرم است، اقدامی که به همراه مجموعه اقدامات فرهنگی ـ مذهبی دیگر از دورانی که «سعید کریمی» متولی‌گری این ستان را بر عهده گرفته‌است، شاهد آن هستیم در حال حاضر محوطه صحن سنگفرش شده است، سرویس‌های بهداشتی مجموعه در مناسب‌سازی و تعمیر شده‌اند.
در این میان اما ساخت شبستان مرحوم آیت‌الله «محمدتقی بافقی» که با سرعت خوبی پیش می‌رود، مهم‌تر از دیگر اقدامات است، کریمی در حالی محوطه را به ما نشان می‌دهد که کارگران مشغول خالی کردن کیسه‌های سیمان هستند.
ستون‌ها و دیواره‌های شبستان تقریبا تا حریم ایوان بالا رفته است، کریمی اشاره‌ای به قبرهای محوطه صحن می‌کند و می‌گوید: طبقه زیرین شبستان‌ها مانند محوطه برای دفن اموات استفاده می‌شود اما بخش بالایی آن به‌عنوان شبیتان مردانه و زنانه به تربت‌خانه افزوده می‌شوند.
در مناسبت‌های مختلف این آستان دست‌کم 300 و در مواقع شلوغ مانند ایام ماه محرم بیش از 2500 زائر دارد.
محوطه آستان بزرگ است اما در روزهای سرد سال واقعا پذیرایی از زائران آستان در فضای 250 مترمربعی آستان کار سختی است، با ساخت این آستان‌ها 700مترمربع به وسعت این فضای معنوی اضافه می‌شود.
این وسعت برای ما برکتی ارزشمند خواهد بود چون در این محدوده مسجدی وجود ندرد تمام اهالی برای اقامه نماز ظهر و مغرب خود به آستان می‌آیند با وسعت فضا امکان پذیرایی از نمازگزاران بیشتر می‌شود، این فضا برای گرامیداشت مرحوم بافقی است که زمان رضاشاه به اینجا تبعید شد و به زیارت و حفاظت این آستان علاقه ویژه داشت.»
به هر حال آستان امامزاده ابوالحسن (ع)، به دلیل قرار گرفتن در حاشیه شهرری ممکن است هنوز برای همه شهروندان ری شناخته‌ده نباشد، متولی آستان از راهکارهایی که برای معرفی بهتر این بنای مذهبی ـ تاریخی به شهروندان بهره‌مند شده‌اند، می‌گوید: «به‌زودی برنامه‌های آستان با سامانه پیامکی به شهروندان و زائران اعلام می‌شود.
همچنین در ورودی‌های مهم شهرری و دیگر مناطق تهران، بنرهای بزرگی شامل تصویر و نشانی آستان یا اعلا برنامه‌های آن نصب می‌شود.
با کمک یکی از خیران کتابچه‌ای شامل تاریخچه آستان و ادعیه زیارتی منتشر شده‌است،اقدامی که معمولا برای آستان‌های معروف انجام می‌شود.
رسم بقاع متبرکه در ماه رمضان این است که درهای آستان نیم تا یک ساعت بعد از اذان مغرب در ایام ماه رمضان به روی زائران بسته شود، بعد از 50 سال ما روندی غیر از این را برای آستان اجرا می‌کنیم، همزمان با اذان آیین افطار و پذیرایی از زائران اجرا می‌شود، سال گذشته به‌صورت میانگین هر شب 600 زائر را تکریم و پذیرایی می‌کردیم همین برنامه کمک کرد آستان بیش از پیش تبلیغ شود.
کریمی معتقد است،علاقه‌مندان به «نذر فرهنگی» هم می‌توانند در تماس با شماره‌های آستان استعدادها و زمینه‌های همکاری‌شان را اعلام کنند.
اکنون در این آستان کلاس‌های اخلاق با سخنرانی یکی از شاگردان مرحوم شیخ «رجبعلی خیاط» مخاطبان فراوانی دارد.
کلاس‌های قرآنی مرکز هم رونق خوبی دارد، خادمان آستان امیدوارند به زودی بتوانند دارالقرآن و کتابخانه مجهز هم برای آستان بسازند.
تولیت آستان امامزاده ابوالحسن (ع)، ادامه می‌دهد: «تاکنون خیران، اداره اوقاف، سرکلانتری‌های وابسته، فرمانداری و شهرداری شهرری بارها از این آستان بازدید و کمک‌های خوبی در زمینه توسعه عمرانی، ارتقای امنیت و امکانات رفاهی آستان به ما ارائه کرده‌اند.
وی گفت: امیدواریم با ادامه داشتن این حمایت‌ها بتوانیم برنامه‌هایی در شأن زائران برای آنها اجرا کنیم، تاکنون هم سعی ما همین بوده‌است برای نمونه از حضور سخنرانان مطرح مانند حجج الاسلام نقویان و پناهیان، ذاکران اهل‌بیت (ع) همچون محسن طاهری و حسین سازور و قاریان بین‌المللی مانند کریم منصوری و احمد ابوالقاسمی برای ارتقای کیفی برنامه‌های آستان بهره‌مند شده‌ایم.»
گوشه‌ای دنج برای مناجات با خدا
خادم حرم به‌همراه یک مرد جوان که به نظر می‌رسد از اهالی روستای آب‌اندرمان است، حیاط بزرگ آستان را آب و جارو می‌کنند، عطر گل‌های وحشی رز سپید و قرمز با بوی خاک نم خورده، همراه می‌شود، گوشه‌ای از حیاط هم پیرزنی مشغول ریختن دانه نذری برای پرندگان است، پیرزن پاکت دانه را گوشه باغ خالی می‌کند، جایی که مسیر گذر زائران نباشد و پرنده‌ها بتوانند یک دل سیر دانه بخورند، چه حس غریبی را رقم می‌زند این زن. زائران از ری یاد صحن و سرای توس می‌افتند.
صدای آواز پرنده‌ای خوش‌خوان هم فضای آستان را پر می‌کند، زائران آستان یکی یکی از راه می‌رسند،مانند «لعیا شجری» که از محله نازی‌آباد تهران آمده است، خانم شجری می‌گوید: «خواهرم اینجا را به من معرفی کرد و گفت اگر دنبال این هستی که یک امامزاده دنج و آرام برای زیارت پیدا کنی بیا اینجا، همین که گنبد و بارگاه آقا از میان کشتزارها دیدم احساس کردم از شهر و شلوغی‌های آن دور شده‌ام.
داخل آستان که آمدم وقتی از لابهلای درخت‌های قدیمی و باغراه عبور کردم ریه‌هایم پر از هوای تازه شد و دیدن ضریح درست روبه‌روی دالان درختی هم خودش حس و حال عجیبی داشت، اینجا نسبت به امامزاده‌های داخل شهر خلوت‌تر است به همین دلیل احساس آرامش بیشتری داشتم، با این که اینجا کمی به ما دور است اما تقریبا هفته‌ای یک بار می‌آیم.
شنیده‌ایم اهالی سال تحویل اینجا می‌آیند، پنج‌شنبه، جمعه‌ها هم فرصت خوبی است تا با خانواده اینجا بیایید هم برای زیارت هم تفریح و استراحت، محوطه اینجا بزرگ و پردرخت است.» این بانوی زائر می‌گوید: «اینجا فقط یک مشکل وجود دارد. این بارگاه در محدوده یک روستا قرار دارد که اهالی هنوز دامداری دارند، گاهی بوی ناخوشایند دامداری‌ها تمام محوطه صحن را پر می‌کند. امیدوارم اگر امکان دارد دامداری‌ها به فاصله دورتر از حرم منتقل شوند، برای خوشبوتر شدن شبستان هم از دستگاه‌های معطر کننده استفاده شود.»