مشخصات جغرافیایی[icon type=”vector” icon=”brankic-icon-position” size=”48″ hover_animation=”border_increase” ]
شهرستان ری از شمال به تهران، از شرق به شهرستان ورامین، از جنوب به استان قم و از غرب به شهرستان‌های کرج و ساوه محدود می‌شود. شهر ری مرکز شهرستان ری در ۱۰۶۲ متر از سطح دریا واقع است. مهم‌ترین رودخانه‌هایی که در محدوده شهرستان ری جریان دارند؛
رودخانه‌های کرج، جاجرود، شور و سرخه‌حصار هستند. به‌طور کلی شهرستان ری در ناحیه دشتی استان تهران واقع شده و تنها کوه بی‌بی شهربانو(س) در شمال شرق و کوه آزاد در ۲۱ کیلومتری جنوب غرب آن قرار گرفته است. شهرری در مسیر راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ بندر ترکمن و در ۱۵ کیلومتری ایستگاه راه آهن تهران قرار دارد. سایر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از: راهی به سوی جنوب باختری که از کنار دریاچه قم می‌گذرد و ۱۲۵ کیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد.
راهی به سوی جنوب خاوری از طریق بزرگراهی به درازای ۴۰ کیلومتر به شهر ورامین می‌پیوندد. بزرگراه تهران ـ قم ،کمربندی که بزرگراهش مهم است و جاده قدیم کرج و بزرگراه در چهار کیلومتری تهران ـ کرج واقع است.
راه‌های روستایی که به شهر منتهی می‌شوند.حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد سلوکوس، نام «اورویوس» را بر ری نهاد. در زمان اشکانیان این نام به «ارساکیا» و «ارشکیه» تغییر یافت و در زمان حکومت ساسانیان به «ری» تبدیل شد. ری یکی از نقاط باستانی ایران است. آثاری که از ری به دست آمده به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد و از نظر قدمت به دو بخش تقسیم می‌شود:
الف ـ ری باستانی که در جنوب چشمه علی، میان بارویی بزرگ که در روزگاران پیش از اسلام (۴۰۰۰قبل از میلاد) ساخته شده بود، قرار داشت و به ری برین یا ری علیا معروف بود.
ب ـ ری سده‌های واپسین که در جنوب خاوری بخش نخستین یا ری علیا در جنوب کوه بی‌بی شهربانو(س) واقع شده بود و به ری زیرین یا ری سفلی معروف بود.
[icon type=”vector” icon=”brankic-icon-sun” size=”48″ hover_animation=”border_increase” ]ری پیش از اسلام
ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به‌طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت، علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داد. لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجرپیشه بودند.
اقوام آریایی مهاجر با ورود به ایران، در دشت‌ها، جلگه‌ها و دیگر مکان‌های خوش آب و هوا اقامت گزیدند. این قوم هنگامی که به دشت ری رسیدند، شهر ری را برای قلعه‌سازی انتخاب کردند و میدانی بزرگ در آن بنا نهادند. سپس برای نگهبانی و حفاظت از آن مکان آتش مقدس را در میان میدان بر افروختند.
شهر ری به تدریج توسعه و گسترش یافت. شمال شهر ری به علت داشتن هوای بهتر، محل اسکان ملوک، شاهزادگان، امرا و اشراف بوده است. در آن روزگار به خاطر حفاظت از شمال شهر بارو و حصار عظیمی در پیرامون شمال شهر ساخته و در جنوب نیز خندقی ژرف حفر شد. مردم این شهر در سال ۶۱۷ هجری قمری، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام شدند.
هنوز آثار حمله دردمنشانه مغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال ۷۸۶ هجری قمری به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به خود ندید. ویرانه‌های ری قدیم هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است. شهر ری از قدیم مرکز و کانون علم و ادب بوده و لذا در زمان‌های مختلف شخصیت‌های علمی و دانشمندان بزرگی چون ابوالفتح رازی و محمد زکریای رازی فیلسوف و پزشک نامی (کاشف الکل) از آن برخاستهاند. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند.
ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده است. این شهر در طول تاریخ به نامهای مختلفی خوانده می‌شد. راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ‌البلاد و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نامها خوانده می‌شد. بنابرآنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که در جهان ساخته شده است.
[icon type=”vector” icon=”brankic-icon-book” size=”48″ hover_animation=”border_increase” ]اماکن تاریخی ری
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است که به تفصیل به شرح آنها می پردازیم :
۱-آستانه حضرت عبدالعظیم(ع): آستانه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یکی از زیارت‌گاه‌های بزرگ شیعیان جهان در شهرری واقع است.
۲-بقعه‌های امامزاده حمزه(ع)، برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر(ع) از فرزندان امام‌سجاد(ع).
۳-مقبره‌های برخی از شاهان قاجار و شماری از علما نیز در همین مجموعه قرارداردکه قدمت این بنا به سال ۸۴۸ هجری قمری می‌رسد.
۴-گنبد بی‌بی شهربانو(س): این گنبد مینایی که به روایتی، محل آرامگاه مادر حضرت سجاد(ع) و دختر یزدگرد سوم ساسانی است، در دامنه جنوبی کوه ری معروف به کوه بی‌بی شهربانو واقع است. محوطه این گنبد ۳۳متر طول و ۲۲ متر عرض دارد که با دیوار سنگی محصور شده است. گنبد بقعه از آثار دوره دیلمیان است نکته ای که حائز اهمیت است در مورد صحت رجعت آن بانوی مکرمه به این مکان می باشد.
*آثاربه جا مانده از پیش از اسلام در ری
۱-تپه میل ۲ـ آتشکده بهرام۳- چشمه علی۴-باروی ری ۵-دژ رشکان
* آثار تاریخی پس از اسلام
۱- بازار ری۲- کاروانسرای شاه‌عباسی شهر ری۳- برج طغرل۴- قلعه طبرک۵- استودان گبرها۶- برج نقاره‌خانه۷-زندان‌هارون۸- گنبد امیر اینانج۹-کاروانسرای کنارگرد و۱۰- قلعه گبری
*وجود اماکن مذهبی دیگر رنگ مذهبی به این شهر تاریخی بخشیده از جمله این اماکن می توان به :
۱- آرامگاه ابن بابویه۲-آرامگاه امامزاده ابراهیم(ع)۳-آرامگاه امامزاده حمزه(ع)۴-آرامگاه امامزاده ابوالحسن(ع)۵-آرامگاه امامزاده ابوالقاسم(ع)۶- آرامگاه امامزاده اسماعیل(ع)۷آرامگاه امامزاده ایوب ۸-یوشع(ع)۹-آرامگاه امامزاده حسین(ع)۱۰آرامگاه امامزاده رقیه(س)۱۱-آرامگاه امامزاده سه برادران۱۲-آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهیم و۱۳- شاهزاده اسحق(ع)۱۴- آرامگاه امامزاده شاهزاده حسین(ع)۱۵- آرامگاه بی‌بی‌زبیده(س)۱۶-آرامگاه جوانمرد قصاب و۱۷- آرامگاه سه دختران اشاره کرد.
*بازار یا بازارچه ها در ری
مکانی برای تجمع بازاریان و خریداران که اغلب در همه شهرها وجود دارد و از آن جمله می توان به بازارهای قدیمی ری اشاره کرد:
۱-بازار باب الجبل۲- باب سین۳- باب هشام۴- بلیان۵-چهارسوق یا چهار بازار۶- بازار دهک نو۷-بازار روده که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است. ۸-بازار ساربانان۹-بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه (ده یا روستا)نارمک است و۱۰- بازار نصرآباد بازارها که بدون سقف بوده‌است.
*دروازه های ورودی
هر شهری برای خود در یا دروازه داشته است که از آن جمله می توان به دروازه های باقی مانده در ری اشاره کرد:
۱-دروازه آهنین۲- باطان که مسیری به سوی عراق و بغداد بوده است. ۳-دروازه بلیّان که در محدوده جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده و از آنجا به قزوین می‌رفتند۴-دروازه جاروب بندان۵- باب الحراب دروازه حنظله۶-دروازه خراسان۷- دروازه دولاب۸- در راس الروده۹- در رشقان یا رشکان که مربوط به دوره زرتشیان می باشد ۱۰-در زامهران باب سین یا باب الصّین۱۱-باب الصبرین۱۲-در عابس۱۳-درغناب۱۴- درکنده۱۵- دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند۱۶-باب المدینه یا در شهرستان۱۷- در دروازه هشام که از آنجا به قومس (سمنان) و خراسان می‌رفتند.
* آرامستان یا گورستان های ری
به دلیل قدمت ری آرامگاههای قدیمی در شهر ری قرار دارد که مدفن بسیاری از مشاهیر تاریخی و مذهبی ایران است. ۱-آرامگاه ابن بابویه۲-آرامگاه امامزاده عبدالله(ع)۳- آرامگاه حضرت
عبدالعظیم(ع)۴-آرامگاه بهشت زهرا(س) از این جمله هستند.
[icon type=”vector” icon=”enotype-icon-users” size=”48″ hover_animation=”border_increase” ]مشاهیر و چهره های مشهور در “ری”
۱-محمدبن زکریای رازی۲- شیخ صدوق۳- شیخ ابوالفتح رازی۴-صوفی رازی۵- شیخ کلینی۶- شمس قیس رازی۷- بندار رازی۸- ابوحاتم رازی۹-بدیع الزمان فروزانفر۱۰-خجندی رازی از مشاهیر علمی فرهنگی حماسی و ادبی شهرری هستند.
* صنایع و معادن موجود در شهر ری
کارخانه‌های صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب کرده است که می توان در ذیل به آن اشاره کرد:
۱-پالایشگاه بزرگ تهران۲-فرآورده‌های نفتی۳- چیتسازی۴- ریسندگی بافندگی۵-توری‌سازی۶-خودرو و کامیون‌سازی۷- سیمان۸- صنایع غذایی۹- ابزارسازی۱۰- آجرپزی و شیشه‌سازی۱۱- مصنوعات نخی۱۲- پشمی۱۳- چرمی و سنگ‌های معدنی از جمله دیگر صنایع این شهرستان است.
*معادن فعال در ری
معادن فعال شهرستان ری عبارتند از: ۱-منگنز محمد‌آباد۲- سولفات دو سود فشافویه۳- کوارتزیت غنی‌آباد۴- سنگ آهک لپه زنگ۵- سنگ آهک دولت‌آباد۶- سنگ آهک صفائیه و چاه حمزه و سنگ آهک بی‌بی شهربانو(س)
*ری باستانی و ری سده های واپسین
ری باستانی که در جنوب چشمه علی، میان بارویی بزرگ که در روزگاران پیش از اسلام ساخته شده بود، قرار داشت و به ری برین یا ری علیا معروف بود.
ری سده‌های واپسین که در جنوب خاوری بخش نخستین یا ری علیا در جنوب کوه بی‌بی شهربانو(س) واقع شده بود و به ری زیرین یا ری سفلی معروف بود.
*نام این شهرستان از گذشته تا به حال
نامهای زیبایی که این شهر در سالیان دراز به خودگرفته است از جمله این نامها می توان به اسامی ذیل اشاره کرد:
آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگای، راگز، راگس، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس از نامهایی است که درطول تاریخ ری به خود دیده است.
*آثار تاریخی
حال می رسیم به بررسی آثار تاریخی که در ری موجود است
*تپه میل یکی از آثار تاریخی ری +عکس
تپه میل که به آتشکده بهرام نیز مشهور است
تپه میل نیز از آثار بسیار دیدنی درری در حدود ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر ری به سوی ورامین بر بلندای تپه‌ای پهناور در روستای قلعه‌نو بقایای کاخ یا آتشکده‌ای واقع است که به “تپه میل” مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا میباشد که از دور شبیه به میل است.
این اثر که در حدود ۱۸۰۰ سال پیش و در دوره ساسانیان ساخته شده دارای چهار ستون مدور بوده است، جهت این بنا به صورت شرقی -غربی بوده است.
بخشی از این آتشکده یا تپه به دلیل حمله اسکندر از بین رفته است و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی‌مانده است.
در بخش زیرین مجموعه یک راهروی کم پهنا وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می‌کند. بقایای معماری تپه معماری میل دارای ساختاری، متشکل از گل، خشت، لاش سنگ، گچ است. مجموعه ای از آثاری در زیر این تپه کشف شده که عکسهایی از آن موجود است.
*نماهایی از خود تپه (آتشکده بهرام درری ) *تصویر از سراسر نمای شهر ری
*آثار تاریخی
حال می رسیم به بررسی آثار تاریخی که در ری موجود است
*تپه میل یکی از آثار تاریخی ری +عکس
تپه میل که به آتشکده بهرام نیز مشهور است.
تپه میل نیز از آثار بسیار دیدنی درری در حدود ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر ری به سوی ورامین بر بلندای تپه‌ای پهناور در روستای قلعه‌نو بقایای کاخ یا آتشکده‌ای واقع است که به “تپه میل” مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا میباشد که از دور شبیه به میل است.
این اثر که در حدود ۱۸۰۰ سال پیش و در دوره ساسانیان ساخته شده دارای چهار ستون مدور بوده است، جهت این بنا به صورت شرقی -غربی بوده است.
بخشی از این آتشکده یا تپه به دلیل حمله اسکندر از بین رفته است و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی‌مانده است.
در بخش زیرین مجموعه یک راهروی کم پهنا وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می‌کند. بقایای معماری تپه معماری میل دارای ساختاری، متشکل از گل، خشت، لاش سنگ، گچ است. مجموعه ای از آثاری در زیر این تپه کشف شده که عکسهایی از آن موجود است.
*نماهایی از خود تپه (آتشکده بهرام درری )
*آثار کشف شده از تپه میل
*چشمه علی یکی از آثار باستانی شهر ری
چشمه بر آمده از دل کوه بر بلندای شهر ری که قلعه ای دور تا دور آن را گرفته است و سنگ نگاره هایی که چشم را به خود جذب می نماید.
نام چشمه به امام اول شیعیان باز می‌گردد که ساکنان اطراف آن در دوران اسلام بر آن نهادند. اما ایرانیان باستان این چشمه راسورنا می‌نامیدند، زیرا درکنار معبد آناهیتا قرار داشته است.
تاریخ این چشمه نیز به هزاره ششم و پنجم و اوایل چهارم پیش از میلاد از روی آثاری کشف شده بر می گردد.
در کاوشهای یک باستان شناس آمریکایی آثار بسیاری از این اثر تاریخی به دست آمده که همه آنها را می توانید در موزه هنرهای زیبای بوستون و فیلادلفیا در آمریکا ببینید.
نمایی از برج و باروی قلعه و چشمه علی
نمای قدیمی چشمه سمت راست و نمای جدید سمت چپ
*دژ رشکان در ری
این دژ در نزدیکی صفائیه محله و تپه چشمه علی قرار دارد. یکی از دژ و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفت. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج ، متعلق به دوره اشکانیان است. این دژ گذشته با انتساب به” فخر الدوله ابن رکن الدوله دیلمی”، “فخر آباد” نامیده می‌شد.
نامه قلعه یا دژ از نام پادشاه این سلسله یعنی رشکان گرفته شده و آن به دژ رشکان معروف گردیده است.
از این محل وسایل جنگی بسیاری کشف شده که در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
*برج نقاره خانه از دیگر آثاری است که در شهر ری قرار دارد
نقاره خوانی مراسمی است که در اکثر زمانها از آن برای بزرگداشت و یا اعلام مطلب مهمی در شهرها به کار می رفته و برای این امر نیاز به مکانی برای این امر بوده که صدای آن به تمام شهر برسد.
برج نقاره‌خانه در ناحیه شمالی امین آباد شهر ری و بر بالای کوه ری قرار دارد.
به گفته برخی منابع این برج آجری که ارتفاع آن به۳ متر می‌رسد، در حدود (۱۰۰۰سال) پیش به دست شخصی به نام “بزرگ امید”جهت استفاده شخصی ساخته شدکه به گفته برخی پژوهشگران ممکن است این مکان مقبره یکی از شاهان سلجوقی باشد.
برج نقاره‌خانه دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ است ونمای آن تزیینات آجرکاری به همراه قوس‌های جناغی تزیینی دارد که به احتمال زیاد، اسکلت برج با سنگ بنا شده و سپس روی آن را آجرچینی کرده بودند.
متاسفانه آثار تاریخی موجود در دامنه کوه نقارخانه بدون متولی و نگهبان رها شده و به محلی برای تجمع معتادان بدل گردیده‌اند.
*کاروانسرای شاه عباسی در شهر ری که اکنون به یک انبار مبدل شده
کاروانسرا محلی برای استراحت کاروانیانی بوده که عمدتا برای زیارت و تجارت از شهر ها عبور می کردند.
کاروانسرای شاه عباسی از جمله مکانهایی است که به این منظور (استراحت کاروان های عبوری ) از شهر ری استفاده می شده.
این کاروانسرا که اکنون از موقوفات شاه عبدالعظیم (ع) است به دوره صفویه و حدود ۵۰۰ سال پیش ساخته شده و چهار ایوانه میباشد و در ضلع جنوب غربی میدان حضرت عبدالعظیم و روبروی مسجد خاتم الانبیبا قرار دارد که مساحت آن حدود ۱۰۰۰ متر مربع است و چهار ایوانه که از این ایوانک ها به عنوان استراحت گاه استفاده می شده است که حال متاسفانه از آن به عنوان انبار استفاده می شود.
آثار تاریخی بسیاری را می توان در این شهر تاریخی مشاهده نمود که در این مقاله به مختصری ازآن اشاره شده و همین بس که شهری با این قدمت در نزدیکی ما قرار دارد که ما نسبت به آن بی تفاوت و سطحی می گذریم بدون آنکه بدانیم این شهر می تواند یک شهر توریستی و منبعی برای درآمدزایی و اشتغال زایی در کشور باشد. امید است که روزی با توجه مسئولین به این امر این شهر از کنج قرار گرفتن درآمده و ارزش و مقام خود را بازیابی کند.