وجود کمپ‌های غیرمجاز ترک اعتیاد در کشور و فجایع ناگواری که در این مراکز رخ می‌دهد هراز چندگاهی در صدر اخبار رسانه قرار می‌گیرد. انتشار گزارش مربوط به کمپ ترک اعتیاد شفق به همراه اخبار مبنی بر کشته شدن 39 معتاد در مراکز ترک اعتیاد در سال 1391 و خودکشی دو نفر در همان سال، لزوم نظارت بیشتر بر فعالیت کمپ‌های ترک اعتیاد را بار دیگر مطرح می‌کند.
به گزارش آرمان، سرکلانتر دهم پلیس پایتخت از پلمب کمپی غیرقانونی خبر داد که صاحبان آن، 21 معتاد را در شرایط غیربهداشتی در یک اتاق 12 متری نگهداری می‌کردند. امیر نوری در تشریح جزئیات این خبر گفت: در ساعت 18، سوم خرداد امسال، عوامل اطلاعات کلانتری 171 مصطفی خمینی در معیت معاون بخشدار بخش آفتاب و نمایندگان پایگاه پنجم پلیس مبارزه با موادمخدر، بهزیستی شهرری اقدام به سرکشی از کمپ‌های ترک اعتیاد کردند.
این درحالی بود که در همین حین، اخباری مبنی بر فعالیت یک مورد کمپ غیرمجاز در محدوده اتوبان تهران- قم که در باغ محصوری بود به گروه اعلام و به محل اعزام شدند که در بدو ورود، مسئولان کمپ از بازکردن در خودداری کردند که در این مورد با هماهنگی قاضی نسبت به بازگشایی در اقدام شد.
او با بیان اینکه پس از گشودن در، ماموران مشاهده کردند که تعداد 21 نفر در وضعیت بسیار اسفناک بهداشتی و انسانی در اتاقی به ابعاد 2 در 6 محبوس شده و حتی اجازه خروج برای استفاده از سرویس بهداشتی و تماس با آشنایان نیز ندارند، بیان کرد: بررسی‌ها نشان داد که مسئولان این مکان به اصطلاح کمپ، در صورت مراجعه برای آزادی آنها مبلغ 500 هزار تومان در قبال هر نفر دریافت می‌کردند. علاوه بر این، تمامی نفرات اظهار کردند در فواصل زمانی متفاوت یک ماه، دو هفته و غیره در محل فوق نگهداری می‌شوند. ایسنا نوشت؛ نوری در ادامه از بازداشت متهم اصلی این پرونده و انتقال معتادان به کمپ مجاز ترک اعتیاد بنا به دستور مقام قضایی خبر داد.
رشد پنج برابری مراکز ترک اعتیاد
بنا بر آمار موجود تعداد کمپ‌های ترک اعتیاد در سال‌های اخیر رشد زیادی داشتند به‌طوری که، تعداد کمپ‌های مجاز از 186مرکز در سال 1391 به 657 مرکز در سال 92 رسیده است. در آذر سال1391 نیز وزارت کشور تعداد مراکز غیر مجاز ترک اعتیاد در کشور را 852 کمپ اعلام کرد که بیشترین آنها در استان‌های تهران و خراسان رضوی فعالیت دارند. با وجود گسترش این مراکز، فعالیت کمپ‌های ترک اعتیاد و نحوه خدمات رسانی در آنها همواره از سوی کارشناسان حوزه اعتیاد محل بحث بوده است.
درحالی که برخی مشکلات مربوط به ترک اعتیاد را بسیار عمیق می‌دانند و بر این عقیده‌اند که زیرساخت‌های لازم در این حوزه هنوز در کشور شکل نگرفته است، تعدادی از کارشناسان از وجود مراکز مجاز مردم نهاد که مبتنی بر تجربه، مهارت و آموزش است حمایت می‌کنند. این درحالی است که معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر کشور از بازگشت 75 درصدی معتادان بهبود یافته و روی آوردن آنها به اعتیاد خبر داده و گفته است: رسیدگی به این افراد و خانواده‌های آنان از اولویت‌های ستاد است. بابک دین‌پرست تصریح کرده است: تأمین هزینه‌های درمان معتادان و اختصاص پنج درصد از اعتبارات اشتغال کشور به بهبودیافتگان از مهم‌ترین برنامه‌های امسال ستاد مبارزه با مواد مخدر است.
یک کارشناس مبارزه با موادمخدر شکل‌گیری تعداد زیادی از مراکز ترک اعتیاد غیرمجاز در کشور را مرتبط با نگاه مسئولان سازمان مبارزه به موادمخدر به مقوله ترک می‌داند و می‌گوید: از سال 76 که بحث ورود سازمان‌های مردم نهاد در بحث ترک اعتیاد در ستاد مبارزه با موادمخدر تصویب شد تا سال 1381 نگاه مثبتی به فعالیت این مراکز وجود نداشت. از همان زمان کمپ‌های غیرمجاز شروع به فعالیت کردند. از سال 81 تا ابتدای دولت نهم اما به دلیل پذیرش این مراکز، مشکلات مربوط به آنها هم کمتر شد. در فاصله دولت‌های نهم و دهم باز هم همان نگاه منفی به سازمان‌های مردم‌نهاد در ستاد مبارزه با موادمخدر غالب شد. هنگامی که فضا بسته می‌شود، مراکز مردم‌نهاد و در این مورد کمپ‌ها که به راحتی نمی‌توانند مجوز فعالیت بگیرند، ترجیح می‌دهند به شکل غیرقانونی فعالیت خود را شروع کنند. در این صورت هزینه کمتری می‌پردازند و نظارتی هم بر کار آنان صورت نمی‌گیرد.
سعید صفاتیان در ادامه به شرایط فعلی کمپ‌های ترک اعتیاد اشاره می‌کند و معتقد است: در دولت فعلی نگاه به کمپ‌های ترک اعتیاد در ستاد مبارزه با موادمخدر مبتنی بر همکاری و اعطای مجوز به این سازمان‌های مردم نهاد است. در همین راستا هم جلسات آموزشی درباره نحوه ترک درست به مسئولان این مراکز داده می‌شود؛ امکانی که در گذشته به دلیل عدم صدور مجوز وجود نداشت.
او درباره بازگشت بهبودیافتگان به اعتیاد می‌گوید: بازگشت بخش عظیمی از بهبودیافتگان اعتیاد به این چرخه معیوب چندان به نحوه فعالیت مراکز ترک اعتیاد مربوط نیست و تقریباً هیچ کشوری در دنیا موفقیتی بالاتر از 15 درصد در این حوزه نداشته است. شرایط ایران در زمینه بازگشت معتادان به اعتیاد با سایر کشورها یکسان است. ما در حدود 10 درصد در این حوزه موفقیت داشتیم که در نوع خود قابل توجه است.
آناهیتا خدابخشی‌کولایی نیز اقدامات توانبخشی پس از ترک و نگاه خانواده و جامعه نسبت به فرد معتاد را عمده‌ترین عوامل بازگشت فرد بهبودیافته به اعتیاد می‌داند و بیان می‌کند: شرایط اجتماعی و اقتصادی مناسب برای فردی که از بند اعتیاد رها می‌شود، وجود ندارد. اغلب این افراد با مشکل بیکاری رو‌به‌رو هستند و خانواده‌ها هم به‌دلیل انگ اجتماعی اعتیاد و مشکلاتی که فرد برای خانواده به بار آورده است، حاضر نیستند او را بپذیرند. این روانشناس و مدرس دانشگاه شهید بهشتی در ادامه اظهار می‌کند: البته جذاب بودن و در دسترس بودن مواد در بازگشت افراد بهبودیافته به روند اعتیاد را نباید فراموش کرد. از این‌رو تا زمانی که زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی لازم در این زمینه مهیا نشود، تغییر شرایط ممکن نیست.