آیا شرایط محیطی و رود نیل ابزار ساخت اهرام بوده اند؟

این هزارتو‌های سنگی که برای ادای احترام به مردگان و انتقال‌شان به زندگی پس از مرگ ساخته شدند، حدود ۴۵۰۰ سال پیش بدون فناوری مدرن و با دقتی عجیب بنا شدند. اما مصریان برای قرار دادن این بلوک‌های سنگیِ به شدت سنگین در جای خودشان به چیزی بیش از چند سطح شیب‌دار ابتدایی نیاز داشتند.

 

بر اساس یک پژوهش جدید، شرایط محیطی مطلوب ساخت اهرام جیزه را میسر ساخته، برای مثال قسمت باستانی رود نیل آب‌گذرِ هدایت‌پذیری را برای حمل و نقلِ بار فراهم می‌کرده است. هادر شِیشا جغرافیدان فیزیکی از دانشگاه اکسمارسی در فرانسه و همکارانش در خصوص این سازه می‌گویند که امروزه به نظر می‌رسد مهندسان مصر باستان برای تقویت اهرام، مقبره‌ها و معابدِ فلات، از نیل و سیلاب‌های سالانه‌ی آن بهره می‌بردند و از سیستم خلاقانه‌ای از کانال‌ها و آبگیر‌ها استفاده می‌کردند که یک مجموعه‌ی بندری را در پایین فلات جیزه شکل می‌داد.

 

با این حال، شواهد اندکِ محیطی در خصوص زمان، مکان و چگونگیِ تکامل این چشم‌انداز‌های باستانی وجود دارد. باستان‌شناسان مدتی بر این باور بوده‌اند که سازندگانِ اهرام مصر ممکن است از رود نیل مسیر‌های آبی را لایروبی کرده باشند تا کانال‌ها و بندر‌هایی را به وجود آورند که سیلاب‌های سالانه را مهار می‌کرده، ایده‌ای که درست مثل بالابر هیدرولیک برای جابجایی مصالح ساختمانی عمل می‌کرد.

 

مجموعه بندری که باستان‌شناسان فرض می‌کنند در خدمت اهرام خوفو، خفرع و منکورع بوده هم‌اکنون در ۷ کیلومتری غرب رودخانه‌ی نیل امروزی قرار دارد. مدخل‌ها هم باید به قدر کافی عمیق بوده باشد تا قایق‌های مملو از سنگ را شناور نگه دارد.

 

نمونه‌برداری‌های انجام‌شده به وسیله‌ی مته از آثار مهندسیِ شهری در اطراف جیزه‌ی امروزی، شواهد چینه‌شناسی از لایه‌های سنگی را در اختیار ما قرار داده که با یک بخش باستانی از نیل که به سمت پایه‌ی اهرام گسترش یافته جور درمی‌آید.

 

اما این پرسش همچنان مطرح است که مصریان چگونه دستیابی آب به اهرام جیزه را مهندسی کردند. زمان ساخته شدن آنها، مصر شمالی در گیرودار برخی تغییرات شدید آب و هوایی بود و سیل‌های غافلگیرکننده به صورت مکرر شهر گمشده‌ی اهرام Heit el-Ghurab را تخریب می‌کرد، شهری که خانه‌ی کارگران فصلی بود.

 

در این مطالعه، محققان برای ترسیم تصویر دقیق‌تری از سیستم رودخانه آنطور که هزاره‌ها پیش جریان داشت، به دانه‌های گرده‌ی فسیل‌شده روی آوردند. دانه‌های گرده می‌تواند در رسوبات باستانی حفظ شده باشد و در مطالعات دیگر، برای بازسازی آب و هوای گذشته و مناظر گیاهی که امروزه بسیار متفاوت به نظر می‌رسند از آن‌ها استفاده شده است.

 

تیم تحقیقاتی با استخراج دانه‌های گرده از پنج نقطه‌ی حفرشده در سیلاب دشت امروزی جیزه در شرق مجموعه هرم، تعداد زیادی گیاهان گلدار علف‌مانند را شناسایی کرد که سواحل رودخانه‌ی نیل را پوشانده‌اند و گیاهان مردابی که در لبه‌های دریاچه رشد کرده‌اند. به گفته‌ی آن‌ها این گیاهان نشانگر وجود یک منبع آبی دائمی هستند که از سیلاب‌دشت جیزه عبور کرده و از هزاران سال پیش طغیان کرده است.

 

از آن مکان، افت و خیز سطوح آب در انشعاب خوفویِ رودخانه‌ی نیل در طول پیشینه‌ی ۸ هزار ساله‌ی سلسله‌ی مصر شناسایی شد و یافته‌های محققان را با دیگر سوابق تاریخی مرتبط ساخت. شیشا و همکارانش در این باره نوشته‌اند: «بازسازیِ ۸ هزار ساله‌ی ما از سطوح انشعاب خوفو درک ما را از مناظر رودخانه‌ای در زمان ساخت مجموعه اهرام جیزه بالا می‌برد. در دوران سلطنت خوفو، خفرع و منکورع، انشعاب خوفو در سطح پرآبی باقی ماند و حمل و نقل مصالح ساختمانی به مجموعه هرم جیزه را آسان کرد.».

(محل هسته‌ها یا نقاط قرمز در دشت سیلابی جیزه)

اما پس از سلطنت شاه توتان‌خامن که حدود سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۳۸ پیش از میلاد به تاج و تخت رسید، انشعاب خوفویِ نیل به تدریج نزول کرد تا اینکه به پایین‌ترین سطوح ثبت شده در آخرین ۸ هزار سالِ پایانی سلسله رسید. این نزول با نشانگر‌های شیمیایی در دندان‌ها و استخوان‌های مومیایی‌های مصری ارتباط دارد که به طور مشابه نشانگر یک محیط خشک هستند. با این حال مانند تمام مطالعات باستان‌شناسی دیگر، محدوده‌های تاریخ زمانیِ سلطنت فراعنه و تغییرات محیطی می‌تواند بسیار متغیر باشد، درنتیجه لازم است با مقداری شک و تردید این نتایج را بپذیریم.

 

این مطالعه با پیوند دادنِ داده‌های محیطی و تاریخی شواهد مستقیم‌تری را در اختیار ما قرار داده است، در قیاس با زمانی که باستان‌شناسان به دنبال فراکتال‌های گمشده بودند (یعنی الگو‌های دقیق و خودتکرارشونده که معمولاً در طبیعت یافت می‌شوند) تا نتیجه بگیرند شاید مصریان باستان در زمان ساخت اهرام در جنوب جیزه کانال‌های رودخانه را ایجاد کردند.

 

آرنی رامیشِ زمین‌شناس از دانشگاه اینسبروک می‌گوید: «باورِ این ردپا‌های غول‌پیکر که مصریان از خودشان به جای گذاشته‌اند سخت است.»

 

پیشنهاد محققان این پژوهش اخیر این است که می‌توان برای بازسازی مناظر آبی باستانی از رویکرد‌های مشابهی استفاده کرد که با مجموعه اهرام مصری دیگر همپوشی دارد، از جمله گورستان دهشور در زمان ساخت این بنا‌های تاریخی.

 

این تحقیق در PNAS منتشر شد.