عمارت هشت بهشت اصفهان ؛ یکی از فرح انگیز ترین بناهای ایران
عمارت هشت‌بهشت، که جلال و زیبایی آن، بسیاری از گردشگران را به توصیف شکوه آن واداشته، از دیدنی‌ترین عمارت‌های شهر اصفهان است.
پایتخت مبارک شاهان صفوی، آن‌روزها در اوج بالندگی و آبادانی خود قرار داشت. جای‌جای بافت تاریخی اصفهان را که بنگریم، ردپای اثری از سازندگی‌های پادشاهان صفوی خود را نمایان می‌سازد. در این میان، کاخ‌ها، باغ‌ها و عمارت‌های چهارباغ مرکز ثقل شکوه اصفهان عصر صفوی تلقی می‌شدند.
موقعیت جغرافیایی
باغ هشت بهشت که در بافت شهری اصفهان قرارگرفته در غرب خیابان چهارباغ پایین، شرق به خیابان متأخری و جنوب به بازارچه بلند (بازار هنر) واقع‌شده است.
هشت‌بهشت که از نوع باغ‌های مسطح است، در میان سایر باغ‌هایی چون باغ خرگاه در شمال و در شمال شرق باغ‌های میوه همچون انگورستان، باغ بهشت‌آیین، باغ دمور واقع‌شده است.
ساختمان کاخ
بخش مرکزی کاخ به‌صورت چهار صفه ساخته‌شده و ایوان آن رو به شمال است. سقفی که بر فراز این بنای چهار صفه بنا شده، پوشیده از مقرنس‌های گچی خوش‌رنگ و طرح است.
اتاق‌های طبقه اول در چهار گوشه عمارت تزئیناتی از گچ‌بری و نقاشی دارند. در طبقه دوم عمارت نیز مجموعه‌ای از رواق‌ها، اتاق‌ها، طاق‌ها و پنجره‌ها بر زیبایی آن می‌افزاید. این طبقه به راهروها و اتاق‌های متعددی تقسیم‌شده که هر یک تزئینات ویژه خود دارند. در برخی حوض آب و در بعضی بخاری‌های دیواری تعبیه‌شده‌اند. دیوارها را نیز آینه‌های فراوان پوشانیده‌اند.
تمام سقف‌های کاخ را نیز موزاییک‌های بسیار عالی پوشانیده و دالان‌ها و غلام‌گردش‌های بسیار زیبا و هماهنگ آن‌ها را احاطه کرده‌اند.
تزئینات عمارت در دوران صفویه به‌حدی باشکوه و هنرمندانه بوده که هیچ سیاحی از اعجاب و تحسین آن‌ها خودداری نکرده است. آنچه در این عمارت حائز اهمیت است ارتباطی است که میان فضاها و قسمت‌های مختلف آن پدید آمده است. این ارتباط باعث شده تا عمارت هشت‌بهشت اصفهان در عین تنوع و گوناگونی و تعدد فضا از وحدت و یکپارچگی و تزئینات قابل‌توجه برخوردار شود.
تاریخچه‌ی بنای هشت بهشت
کاخ هشت‌بهشت اصفهان که در سال ۱۰۸۰ هجری قمری و مقارن با سومین سال سلطنت شاه سلیمان صفوی به اتمام رسیده، نمونه‌ای از عالی‌ترین کاخ‌های نشیمن دوران صفویه است. میرزا محمد طاهر نصرآبادی صاحب تذکره نصرآبادی، در تذکره خود نام بیش از هزار شاعر دوران صفویه را احیاء کرده و خود نیز شعر می‌سروده است. وی درباره بنای کاخ سلطنتی هشت‌بهشت اصفهان اشعاری سروده است که بیشتر آن‌ها ماده‌تاریخ بنای این قصر سلطنتی است که در سال ۱۰۸۰ هجری به اتمام رسیده است.
«گردید زمین اصفهان تاج جنان (۱۰۸۰) از قصر بلند قدر زیبا ارکان (۱۰۸۰). پاینده عمارت از سلیمان زمان (۱۰۸۰) درگاه عبادت این بود ورد ملک (۱۰۸۰)
مشخصات معماری بنا
این عمارت ۳۰ متر طول و ۳۵/۲۶ متر عرض دارد و از سطح مجاور باغ آن دو متر بلندتر است و به‌وسیله دو پله‌کان ۱۰ پله‌ای که متصل به نماهای شرقی و غربی قصر هستند قرار دارد. پس‌ازآن ایوانی با دو ستون چوبی بلند وجود دارد که با ورودی هایی به سرسرای مرکزی ارتباط پیدا می‌کند، طاق این سرسرا به یک نورگیر گنبدی شکل که هشت پنجره چوبی دارد ختم می‌شود، در وسط سرسرا حوضی هشت‌ضلعی موجود است که قطر آن ۳۰/۳ متر است و فواره دارد، درهای اطراف این سرسرا به اتاق‌های هشت‌ضلعی راه می‌یابد که برای پذیرائی از زن‌ها اختصاص دارد، ایوان اصلی به‌سوی شمال قصر است و هشت‌ضلعی است که دارای دو ستون بلند از چوب سرواست که در وسط آن حوضی به طول ۸۰/۲ و عرض ۳۰/۲ ساخته‌شده با فوره ای در میان آن وجود دارد.
سقف این ایوان دارای تزیینات بسیاری است و دیوارهای داخلی قصر هم با نقاشی و طلاکاری و اشکال پرندگان مختلف و گل‌های رنگارنگ و شیشه‌کاری‌ها و آینه‌کاری‌ها تزیین‌شده، در این سرسرا دو تابلو نقاشی بزرگ دیده می‌شود که فتحعلیشاه را روی تخت نشان می‌دهد و در اطراف او چند نفر از فرزندانش قرارگرفته‌اند، تمام این عمارت بروی زیر بنائی قرارگرفته که پایه بنا محسوب می‌شود و از مرمرهای زیبای تبریز ساخته‌شده و هیچ‌چیزی زیباتر از این اثری که نمای مجموعه این عمارت در انسان می‌گذارد وجود ندارد.
اطراف عمارت در قسمت خارجی آن با سنگ‌های سخت پوشیده شده و در وسط این قسمت سنگفرش آبروی کوچکی تعبیه‌شده که اضافه آب‌های حوض‌های داخل و خارج عمارت در آن جریان پیدا می‌کند. از این مجرا آب به داخل دو آب نمای بزرگ به عرض ۸ متر و طول ۵۰ متر که در مقابل ایوان‌های غربی و شرقی عمارت قرار دارند فرومی‌ریزد، محوطه کاخ با چنارهای بلند محصورشده و باغچه‌های گل آن را آرایش می‌دهند، این گل‌ها بیشتر از نوع گل رز و یاسمن است، خیابان شمالی کاخ به قصر چهل‌ستون مربوط می‌شود و خیابان غربی با سردر بزرگی به خیابان چهارباغ اتصال می‌یابد. سایر خیابان‌های کاخ به باغ‌های میوه منتهی می‌شوند.
مدرسه همایونی هشت‌بهشت
میر سید علی جناب مؤلف تاریخ (الاصفهان) در صفحه ۶۴ از این کتاب که دفتر اول آن در تاریخ ۱۳۴۲ هجری قمری در مطبعه فرهنگ اصفهان به چاپ رسیده ضمن اشاره به مدارس جدیده اصفهان، به مدرسه همایونی که به دستور ظل السطان حکمران قاجار اصفهان در سال ۱۳۰۰ تأسیس‌شده بوده اشاره می‌کند و چنین شرح می‌دهد:
۱۳۰۰ – ظل السطان مدرسه همایونی را در هشت‌بهشت تأسیس نمود تحت ریاست علی‌خان ناظم العلوم، دو سال بیشتر دوام نکرد لیکن اثرات خوبی گذارد.
دیولافوآ ضمن شرحی که در سفرنامه خود از باغ و عمارت هشت‌بهشت داده است به مدرسه هشت‌بهشت هم اشاره‌کرده است.
ایرانیان بزرگ و کوچک، خوشنویس یا بدنویس، شاگرد یا معلم ، همه کاغذ را به کف دست قرار داده یا روی زانو گذارده ومینوسند، هرگاه فرشی روی زمین افتاده باشد و چوب‌فلکی هم درکناری دیده شود می‌توان فهمید که اینجا دیوان‌خانه یا مکتب است.
«دلافوا شخص کسی است که بسیاری از آثار تاریخی ایران را از سایت‌های تاریخی ایران به یغما برده و هم‌اکنون در موزه لوور پاریس قرار دارد.»
متولیان هشت‌بهشت
باغ و قصر هشت‌بهشت از طرف ناصرالدین‌شاه قاجار به بانو عظمی افتخار الدوله واگذارشده بود مشروط بر اینکه وضع و هیئت آن را تغییر نداده و حریم آن را در خیابان چهارباغ در کمال تنظیف و تنقیح نگاه‌داری کند. پس از فوت بانوی مزبور باغ و قصر هشت‌بهشت در تصرف وراث او باقی ماند ولی در این مدت تغییرات کلی در وضع باغ و قصر مزبور به‌وسیله متصرفین بنا داده‌شده و مانند عالی‌قاپو و چهل‌ستون تزئینات نقاشی و طلاکاری و آینه‌کاری آن در زیر قشری از گچ با تزئینات گچی مستور شده بود. از تاریخ پانزدهم شهریورماه ۱۳۴۳ باقی‌مانده باغ هشت‌بهشت و برجای‌مانده‌های قصر مزبور رسماً به وزارت فرهنگ و هنر واگذار شد. هشت بهشت امروز همچون سایر بناها و آثار تاریخی کشور زیر نظر سازمان میراث فرهنگی به حیات خود ادامه می‌دهد.
