جهش ناگهانی قیمت زعفران در بازار ایران؛ طلای سرخ گران‌تر شد
زعفران، این ادویه گرانبها و مشهور به “طلای سرخ”، همواره جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد و فرهنگ ایران داشته است.
به نقل از تهران اقتصادی، در هفته‌های اخیر، شاهد افزایش چشمگیر قیمت زعفران در بازار ایران بوده‌ایم که نگرانی‌هایی را در بین مصرف‌کنندگان و فعالان این حوزه ایجاد کرده است. این افزایش قیمت، دلایل متعددی دارد که در این گزارش به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
عوامل مؤثر بر افزایش قیمت زعفران
1. نوسانات نرخ ارز:
یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت زعفران، نوسانات نرخ ارز، به‌ویژه دلار و یورو است. ازآنجایی‌که زعفران یک محصول صادراتی محسوب می‌شود، هرگونه تغییر در نرخ ارز، به‌طور مستقیم بر قیمت آن تأثیر می‌گذارد. با افزایش قیمت دلار، قیمت تمام‌شده زعفران نیز افزایش می‌یابد. گرچه با افزایش نرخ دلار، قیمت ریالی زعفران افزایش یافته است، اما قیمت دلاری آن در واقع کاهش یافته است. این موضوع نشان می‌دهد که عواملی فراتر از نوسانات ارزی در افزایش قیمت زعفران دخیل هستند. همچنین، افزایش نرخ ارز، هزینه‌های حمل و نقل هوایی زعفران را که بخش عمده‌ای از این محصول از طریق آن صادر می‌شود، افزایش می‌دهد.
2. کاهش تولید:
کاهش تولید زعفران در سال زراعی جاری نیز یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت آن است. خشکسالی‌های اخیر و کمبود آب، تأثیر قابل‌توجهی بر میزان تولید زعفران داشته است. کشاورزان با مشکلاتی در زمینه آبیاری مزارع زعفران مواجه هستند. به دلیل کاهش آب قنوات، بسیاری از کشاورزان مجبور به آبیاری مزارع خود با تانکر شده‌اند که هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. همچنین، افزایش سطح زیر کشت زعفران در سال‌های گذشته، به دلیل کمبود آب و خشکسالی، منجر به کاهش عملکرد در واحد سطح شده است 2. در جدول زیر، میزان تولید زعفران در ایران در سال‌های مختلف نشان داده شده است:
| سال | میزان تولید (تن) |
| ۱۳۸۰-۱۳۸۵ | ۱۸۰-۲۰۰ |
| ۱۳۸۶ | – |
| ۱۳۸۷ | – |
| ۱۳۸۸ | – |
| ۱۳۸۹ | – |
| ۱۳۹۰ | ۲۰۰ |
| ۱۳۹۱ | – |
| ۱۳۹۲ | ۳۰۰ |
| ۱۳۹۳ | ۳۰۰-۳۲۰ |
| ۱۳۹۴ | ۳۵۰ |
| ۱۳۹۵ | ۳۵۰ |
| ۱۳۹۶ | – |
| ۱۳۹۷ | ۳۸۰-۴۰۰ |
| ۱۳۹۸ | – |
| ۱۳۹۹ | ۱۵۰ |
| ۱۴۰۰ | ۱۸۰ |
| ۱۴۰۱ | – |
| ۱۴۰۲ | ۱۵۰-۱۸۰ |
3. افزایش تقاضا:
تقاضای جهانی و داخلی برای زعفران نیز در افزایش قیمت آن بی‌تأثیر نبوده است. با توجه به خواص بی‌نظیر زعفران و کاربردهای گسترده آن در صنایع غذایی، دارویی، و آرایشی-بهداشتی، تقاضا برای این محصول در سراسر جهان رو به افزایش است. همچنین، افزایش تقاضا در داخل کشور، به‌ویژه در ایام ماه مبارک رمضان و مناسبت‌های خاص، نیز بر قیمت زعفران تأثیر می‌گذارد.
4. نقش دلالان:
نقش دلالان و واسطه‌ها در بازار زعفران نیز یکی از عوامل مهم در افزایش قیمت آن است. این افراد، با خرید زعفران از کشاورزان به قیمت پایین و فروش آن به قیمت بالاتر، سود قابل‌توجهی را به دست می‌آورند. عدم هماهنگی بین کشاورزان، باعث شده است که دلالان بتوانند زعفران را با قیمت پایین از آنها خریداری کنند. در برخی موارد، دلالان با سوءاستفاده از نیاز مالی کشاورزان، زعفران را به قیمت بسیار پایین از آنها خریداری می‌کنند و در فصل برداشت، با قیمت‌های بالاتر به بازار عرضه می‌کنند. همچنین، قاچاق زعفران به افغانستان و صادرات آن با برند افغان نیز به این مشکل دامن زده است. به گفته کارشناسان، سالانه بیش از ۱۲۰ تن زعفران به دلیل مشکلات و موانع صادرات از مبادی رسمی، از مرزهای کشور قاچاق می‌شود.
5. تحریم‌ها:
تحریم‌های اقتصادی نیز به‌طور غیرمستقیم بر قیمت زعفران تأثیر می‌گذارند. این تحریم‌ها، باعث ایجاد مشکلاتی در صادرات زعفران و بازگشت ارز به کشور می‌شوند. به گفته عضو هیئت مدیره صندوق توسعه صادرات زعفران، با توجه به افزایش قیمت دلار در ایران، خرید کشورهای واردکننده این محصول به صورت تبادل ریالی است و امکان بازگشت ارز به سامانه نیما با نرخ مصوب وجود ندارد. درنتیجه، صادرکنندگان با ریسک بیشتری مواجه می‌شوند و این ریسک، در قیمت نهایی زعفران لحاظ می‌شود. همچنین، تحریم‌ها باعث شده‌اند که ایران نتواند از پتانسیل کامل خود در بازار جهانی زعفران استفاده کند.
مطالعات نشان می‌دهد که تحریم‌های تجاری و بحران اقتصادی جهانی، تأثیر منفی بر صادرات زعفران ایران داشته‌اند.
آمار و ارقام
| موضوع | آمار |
| سهم ایران از تولید جهانی زعفران | بیش از ۹۰ درصد |
| تولید زعفران در ایران در سال ۱۴۰۲ | ۴۷۰ تن |
| بزرگ‌ترین استان تولیدکننده زعفران در ایران | خراسان رضوی |
| صادرات زعفران از ایران در سال ۱۴۰۱ | ۲۱۷ تن |
| سرانه مصرف زعفران در ایران | ۲۰ تا ۳۰ گرم در سال برای هر نفر |
در مورد افزایش قیمت زعفران چه باید کرد؟!
افزایش قیمت زعفران در بازار ایران، نتیجه ترکیبی از عوامل مختلفی است که در این گزارش به آنها اشاره شد. نوسانات نرخ ارز، کاهش تولید، افزایش تقاضا، نقش دلالان، و تحریم‌ها از مهم‌ترین این عوامل هستند. برای کنترل قیمت زعفران و جلوگیری از افزایش بیشتر آن، دولت و فعالان این حوزه باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- حمایت از کشاورزان از طریق ارائه تسهیلات و یارانه
- افزایش تولید با استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و توسعه کشت ارگانیک
- تسهیل صادرات با کاهش تعرفه‌های گمرکی و رفع موانع صادراتی
- مقابله با دلالان از طریق نظارت بر بازار و ایجاد سازوکارهای شفاف برای خرید و فروش زعفران
- برندسازی و بسته‌بندی مناسب برای افزایش ارزش افزوده زعفران و رقابت در بازارهای جهانی
افزایش قیمت زعفران، تأثیر مستقیمی بر اقتصاد و معیشت مردم دارد. زعفران، یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران است و افزایش قیمت آن، می‌تواند به کاهش صادرات و ارزآوری منجر شود. همچنین، افزایش قیمت زعفران، مصرف‌کنندگان داخلی را نیز با مشکل مواجه می‌کند و می‌تواند به کاهش مصرف این محصول در داخل کشور منجر شود. بنابراین، کنترل قیمت زعفران و حفظ تعادل در بازار این محصول، از اهمیت بالایی برخوردار است.
منبع:
