برج رسکت مازندران، یادمانی از سقوط شهاب سنگ

شهرستان ساری با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی بسیار همچون پارک‌های جنگلی و جاذبه‌های تاریخی همچون برج رسکت، یکی از مقصدهای جذاب گردشگری در ایران برای مسافران داخلی و خارجی است.

برج رسکت یکی از جاهای دیدنی ساری محسوب می‌شود که در ۴۰ کیلومتری جنوب غرب شهرستان ساری، بخش دودانگه واقع شده است. مسیر دسترسی به این جاذبه زیبا از ساری آغاز و پس از عبور از دو راهی کیاسر و سد سلیمان تنگه به سوی سد منحرف می‌شود که همه مسیر آسفالته است این برج یکی از برج‌های مدور آجری یادگاری از  قرن ۵ هجری قمری محسوب می‌شود که در روستایی به همین نام واقع شده است.

احتمال داده می‌شود آرامگاه یکی از شهریاران آل باوند، در دوره سلجوقیان، باشد. این برج علاوه بر آثار معماری آن که در نوع خود قابل‌توجه است دارای دو رشته کتیبه به خط کوفی گلزار و پهلوی ساسانی بوده که بر اهمیت آن بیش‌ازپیش می‌افزاید.

برج رسکت در شیب تند کوهی سنگی بنا شده است و همواره این سؤال مطرح بوده که این بنای آجری چگونه در این شیب تند پابرجا مانده است. با طرح این سؤال گمانه‌‌ای در اطراف برج زده شد و طی آن بخشی از سکوی آجری نمایان شد که سطح شیب را برای معماران برج از بین برده است. معماران این برج با استفاده از تراشیدن سنگ‌‌های کوه، حفره‌‌ای سنگی را به وجود آوردند تا بتوانند سکوی آجری را در داخل آن بنا کنند.

عملیات مرمتی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ روی این برج تاریخی که از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه محسوب می‌شود و دارای اعجاز هندسی و معماری بی‌نظیری است، انجام شده است و به‌تازگی نیز در آبان ماه ۱۳۹۶ مرحله‌ی جدیدی از مرمت شامل استحکام بخشی گنبد، بندکشی بدنه‌ها و تثبیت گچبری شاخص برج توسط متخصصان آغاز شده است.

برج رسکت ۱۸ متر ارتفاع دارد و محیط آن در پایین حدود ۱۵ متر است. حد فاصل‌ قسمت‌ فوقانی‌ بدنه‌ و آغاز گنبد برج‌ با مقرنس‌ کاری‌ تزیین‌ شده‌ است‌ و دو کتیبه ‌آجری‌ نیز به‌ خط‌ پهلوی ساسانی و خط‌ کوفی‌ در روی‌ آن‌ به‌ چشم‌ می‌خورد. برج رسکت مدور است با سقفی مخروطی که قطر قسمت داخل آن حدود ۵۷ متر است.

لب برج با ردیف مضاعفی از مقرنس‌های آجری مزین به نقوش گچبری آذین شده است. در پایین این مقرنس‌ها کتیبه‌ای با شکوه به خط کوفی به کمک گچبری نقش شده است. البته دو سوم این کتیبه از میان رفته است. حروف کتیبه به رنگ سفید بر زمینه‌ای به رنگ آبی جلوه‌گری می‌کند.

مفاد کتیبه چنین است:

«بسم الله الرحمن الرحیم.. قل هو اللّه احد اللّه الصمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً احد. (سورهٔ ۱۱۲)

بسم اللّه الرحمن الرحیم کلّ نفسِ ذائقه الموت … (سوره ۲۱، آیهٔ ۳۶)

بالای در کتیبه دیگری که آن هم از گچ ساخته شده و بسیار آسیب دیده به چشم می‌خورد. این کتیبه شامل چهار سطر است که سه سطر اول و نصف از سطر چهارم به خط کوفی ریحان مشابه خط کتیبه فوقانی است و نیم دیگر از سطر چهارم به خط پهلوی است. متنی که به خط کوفی نوشته شده توسط خطی عمودی به دو بخش تقسیم شده که یکی آیات قرآنی و دیگری مطالب تاریخی است. خط عمودی دیگری نوشته‌های کوفی را از متن پهلوی جدا ساخته است. مفاد اولین بخش از کتیبه که به خط کوفی احتمالا چنین است:

لا اله إلاّ اللّه مخلصاً محمّد رسول اللّه صادقا

این جملات نشانه ایمان به اسلام است که به آن کلمات مخلصا به‌معنای خلوص قلبی و صادقا به‌معنای صداقت قلبی اضافه شده است. گرچه این دو کلمه در نوشته‌ها کاملا غیر معمول است ولی هنوز در ایران به هنگام بیان شفاهی شهادتین به منظور تحکیم و تیید بیشتر به کار می‌رود. مفاد بخش تاریخی با این کلمات آغاز می‌شود:

هذه القبّه …

بجز این چند کلمه چیز دیگری بر جای نمانده است که بتوان خواند.

دو برج آرامگاهی رسکت و لاجیم در استان مازندران در زمان غزنویان ساخته شده‌اند اما در این زمان خاندان باوندیان که از اسپهبدان ساسانی بودند در مازندان حکومت می‌کردند. این خاندان از دوره ساسانی در این منطقه از کشور بوده‌اند اما با ورود اسلام، مسلمان شده‌ و حدود ۷۰۰ سال در مازندران حکومت کرده‌اند. دو برج رسکت و لاجیم آرامگاه شهریار ابن قارون، و یکی از اعضای خاندان باوندیان است.

این برج احتمالا در سال ۴۱۳ هجری قمری ساخته شده است. در خصوص تاریخ احداث بنا، به نظر می‌رسد که در انتهای متن کوفی آخر این حروف کلمه مائه به‌معنای صدها خوانده می‌شود ولی چیز دیگری از تاریخ باقی نمانده است. با این همه اگر در مورد نام ماه که خیلی صدمه دیده ولی ظاهرا شوال خوانده می‌شود یقین حاصل شود با توجه به فاصله کمی که میان کلمه شوال و مائه باقی می‌ماند می‌توان گفت که تاریخ سال دقیقا اربعمائه ۴۰۰ است. در واقع از نظر شکل معماری بنا نیز، این تاریخ نمی‌تواند ۳۰۰ یا ۵۰۰ باشد.

این اثر در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شماره ثبت ۱۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این برج یکی از زیباترین بناهای تاریخی شهرستان ساری و از جمله معروف‌ترین جاهای دیدنی استان مازندران است.

_{عکاس: فرهاد بابایی}