آرامگاه شاهچراغ؛ تلفیقی از هنر و مذهب
شهر شیراز به عنوان یکی از زیباترین شهر‌های ایران دارای جاذبه‌های گردشگری بسیاری است که آن را به یکی از اولین مقاصد توریستی در سطح کشور تبدیل کرده است. اماکن فرهنگی، تاریخی و مذهبی موجود در این شهر از تنوع بالایی برخوردار هستند و در پس هر کدام از آن‌ها تاریخ و روایاتی قرار گرفته است.
در کنار این موضوع نمی‌توان از حال و هوای بی‌نظیر و آرامش‌بخش این شهر گذشت و تجربه گشت و گذار در آن را در میان یکی از لذت‌بخش‌ترین خاطرات جای نداد. در این مطلب همراه ما باشید تا به سراغ آرامگاه شاهچراغ شیراز برویم و این مکان زیبا و مشهور را بیشتر بشناسیم.
درباره آرامگاه شاهچراغ
شاهچراغ یا چلچراغ، آرامگاه احمد بن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم و همین‌طور برادر امام رضا است که در شهر شیراز واقع شده است. او برای پیوستن به برادر خود به سمت خراسان سفر کرد و در نهایت نیز توسط مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز به شهادت رسید و در همین خاک نیز دفن شد.
این آرامگاه که در قرن ۱۲ ساخته شده به دوران اتابکان فارس باز می‌گردد. مسجد شاهچراغ در ابتدا به عنوان یک مسجد و محلی برای یادبود کاربرد داشته و بعد از گذشت زمانی تبدیل به یکی از مراکز گردهمایی بزرگ در شهر شیراز شد و در میان اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر جای گرفت، به همین دلیل هم هست که امروزه آرامگاه شاهچراغ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز زیارتی در شهر شیراز شناخته می‌شود.
این بنا در میان مردم به حدی محبوب است که در طی سالیان دراز، بار‌ها مورد تعمیر و توسعه قرار گرفته و به صورت باشکوه‌تری طراحی شده است. در طرحی که برای توسعه این آرامگاه شکل گرفت اماکن بسیاری همچون قسمت‌هایی از بازار تخریب شدند و در نتیجه صحن این حرم گسترش بسیاری پیدا کرد.
زیبایی‌های حرم شاهچراغ آن را به یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری در شهر شیراز تبدیل کرده است. درون این حرم، آینه‌کاری‌های بسیار ظریفی به کار رفته که در کنار انواع حکاکی‌هایی به خط‌های فارسی و عربی که با نهایت ظرافت طراحی شده‌اند ترکیب خارق‌العاده‌ای را شکل داده است.
بنای حرم شاهچراغ به طور کلی از ایوانی در جلو و حرمی در پشت ایوان تشکیل می‌شود که در چهار طرف آن نیز چهار شاه‌نشین قرار گرفته است، علاوه بر این مسجدی نیز در سمت غربی حرم بنا به چشم می‌خورد.
نکته جالب توجه در این آرامگاه وجود موزه آستان مقدس است. این موزه در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد و در آن آثاری همچون نسخ خطی، اسناد و مدارک قدیمی نگهداری می‌شوند. این مجموعه دارای چیزی حدود ۶۰۰ قطعه سفال است که ارزش تاریخی بسیار بالایی دارند.
علاوه بر این سکه‌هایی از دوران اشکانیان و ساسانیان نیز در این موزه به چشم می‌خورد. ناگفته نماند که با بازدید از موزه آستان مقدس می‌توانید با سلاح جنگی و شمشیر‌هایی که به دوران شاه‌عباس صفوی و همین‌طور سلسله قاجار باز می‌گردند نیز روبه‌رو شوید و از آن‌ها بازدید نمایید.
معماری آرامگاه شاهچراغ
یکی از جذابیت‌های اصلی در آرامگاه شاهچراغ، معماری منحصربه‌فرد و بی‌نظیر آن است. ایوان‌های این آرامگاه در بخش شرقی حرم قرار دارند و ساخت آن‌ها نیز مربوط به زمان علاءالدوله قاجار می‌شود. در دو طرف این ایوان‌ها ۱۲ حجره به صورت دو طبقه قرار دارد و یک دهنه بزرگ نیز در وسط آن به چشم می‌خورد.
نقطه جذابی که در طراحی ایوان‌ها به چشم می‌خورد سقف آنهاست. طراحان این سقف‌ها هنرمندانی ایرانی بودند که در چهار طرف آن بر ستون‌ها نام‌های خداوند را نیز طراحی کرده‌اند. به علاوه آنکه در قسمت پایین ستون‌ها از سنگ مرمری استفاده شده که به صورت یکپارچه بوده و با طرح‌هایی اسلیمی حجاری شده است.
ضریح مطهر این حرم تماماً از نقره ساخته شده و در بالای آن نیز می‌توان شاهد قرارگیری برگ‌هایی از طلا بود. اگر بخواهیم در رابطه با ابعاد این ضریح بگوییم می‌توانیم اشاره کنیم که طول آن ۳.۵۸ متر، عرض آن ۲.۲۶ متر و همین‌طور ارتفاعش نیز ۲.۹۲ متر در نظر گرفته شده است. در داخل ضریح و بر روی مرقد صندوقی زیبا از خاتم قرار دارد و ستون‌های بدنه داخلی و همین‌طور سقف ضریح نیز از خاتم و چوب بوده و به شکل بسیار زیبایی طراحی و تزئین شده است.
صحن مطهر حرم شاهچراغ امروزه دارای شش در ورودی است. به طور کلی می‌توان گفت که دو سردر بزرگ در قسمت غربی این حرم قرار دارد و یک سردر نیز در بخش شرقی آن دیده می‌شود. سردر شمالی این حرم از طریق چهار طرف بازار شاهچراغ و همین‌طور خیابان احمدی در ارتباط است و سردر جنوبی آن نیز به دارالشفا حرم مطهر و همین‌طور کوچه بین‌الحرمین مرتبط می‌شود.
اگر بخواهیم معماری آرامگاه شاهچراغ را بررسی کنیم باید حتماً به گنبد این مسجد نیز به طور مفصل بپردازیم. اولین گنبد بقعه مطهر شاهچراغ در سال ۶۲۳ هجری قمری و به دستور امیر مقرب‌الدین مسعود بن بدر‌الدین وزیر اتابک ساخته شد و در سال ۷۴۵ و در دوران آل مظفر تعمیراتی اساسی بر روی آن اعمال شد.
با این حال با زلزله شدیدی که در سال ۱۲۳۹ هجری قمری در شیراز رخ داد این بنا دچار آسیب‌ها و ویرانی‌هایی شد که شامل گنبد آن نیز می‌گشت، به همین دلیل نیز بعد‌ها به دستور حسینعلی میرزا قاجار که حاکم فارس در آن دوران بود، حرم مطهر مجدداً به دست تعمیر افتاد و گنبد جدیدی برای آن طراحی و بنا شد.
در نهایت نیز در زمان فتحعلی شاه قاجار این گنبد مجدداً مورد تعمیر قرار گرفت و بر ساقه داخلی آن سوره فتح با آینه‌کاری اضافه شد. تمامی این تغییرات موجب شد که امروزه گنبد حرم شاهچراغ شیراز به عنوان یکی از زیباترین و شکیل‌ترین گنبد‌های موجود در سراسر دنیا شناخته شود.
علاوه بر این‌ها باید معماری زیبای گلدسته‌های حرم شاهچراغ را نیز موردبررسی قرار داد. به طور کلی این آرامگاه دارای دو گلدسته در قسمت‌های شمال و جنوب ایوان است که ساختار آن‌ها از بتن آرمه بوده و به صورت قرینه طراحی شده‌اند. کاشی‌کاری‌های این دو گلدسته با کمک رنگ‌های طبیعی صورت گرفته و تمام آن کار هنر دست هنرمندان ایرانی است.
قطعاً شما نیز با بازدید از این جاذبه گردشگری در شهر شیراز علاوه بر زیارت و عبادت از زیبایی‌های معماری و تزئینات آن لذت خواهید برد. پیشنهاد می‌کنیم که برای اقامت در این منطقه از هتل‌های مختلفی که در اطراف آن ساخته شده‌اند استفاده کرده و اقامت خوب و خاطره‌انگیزی را برای خود به یادگار بگذارید.
