از ابرکوه تا خامنه؛ با کهن‌ترین درختهای ایران آشنا شوید
روزنامه قانون: درخت از دیرباز نزد ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته و به‌عنوان یکی از نمادهای مهم در ایران باستان شناخته می‌شود. در نگاره‌ها و آثار باستانی مانند حجاری‌های دوره هخامنشی در تخت جمشید، نماد درخت آورده شده است. اعتقاد ایرانیان به درختان ناشی از نقشی بوده که در اعصار گذشته در زندگی آن‌ها داشته است. در اساطیر ایرانیان درختان کهنسال مقدسند چنانکه زرتشت می‌گوید هر شخص درخت کهنسالی را قطع کند، خویشی از او می‌میرد.
در اوستا آسیب رساندن به درختان گناه بزرگی محسوب می‌شود. امرداد فرشته نگهبان گیاهان بوده و به نظر ایرانیان قدیم درختان انسان‌های خوب و نیک کرداری بوده‌اند که پس از مرگ تبدیل به درخت شده‌اند تا زندگی جاوید بگیرند و این موضوع به اشکال گوناگون در بین ملل مختلف عقیده‌ای رایج به شمار می‌آید. زرتشت درختکاری و آبادانی زمین را کردار نیک می‌دانست است.
د رخت سرو، انجیر، انار، مورد و چنار از مقدس‌ترین درختان در نزد ایرانیان به‌شمار می‌رفتند که برخی از باورهای قدیمی درباره این گونه از درختان به روزگار ما نیز رسیده است اما پاسداری از منابع طبیعی همچون درخت، همانند بسیاری از آیین‌ها، باورها و آداب و رسوم باارزشی که نیاکان برای ما به ارث گذاشته‌اند، در طی قرن‌ها به فراموشی سپرده شده است.
فقط ۱۴ درخت روی زمین وجود دارد که پیش از تولد حضرت مسیح نیز وجود داشته‌اند؛ سرو ابر کوه، یکی از این ۱۴ درخت است. بیش از ۹۰ درخت کهنسال در کشور ثبت ملی شده‌اند و نخستین درخت کهنسالی که به ثبت ملی رسیده، سرو ابرقو است. در فرهنگ ایرانیان قدیم آمده است، سرو به‌دلیل آن که درختی همیشه سبز است، همواره در ایران اهمیت خاصی داشته است و سرو کهنسال ابر کوه نیز که آن را سرو زرتشت می‌نامند، نمادی ازآن به شمار می‌رود.
سرو ابرکوه؛ کهن‌ترین موجود زنده ایران
سرو ابر کوه، کهن‌ترین موجود زنده ایران با قدمتی بیش از چهار هزار و پانصد سال است. سرو ابرکوه به‌عنوان دومین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده جهان به‌نام «پارسیک» شناخته می‌شود. این سرو در قسمت جنوب‌غربی شهر ابرکوه واقع شده و شهرت و اهمیت تاریخی به این شهر داده است. این درخت چهار هزار و ۵۰۰ ساله، بعد از قله سرفراز «دماوند» در تهران، دومین اثر طبیعی ایران بوده که در فهرست میراث ملی به‌ثبت رسیده است. تنه این درخت، قطری حدود ۵/۴ متر دارد که محیط تنه آن روی زمین به ۵/۱۱ متر می‌رسد، همچنین شاخه های آن ۸۵/۱ متر قطر دارند و ارتفاع آن ۳۵ متر و محیط آن ۱۸ متر است.
در اوایل سال ۲۰۱۰ میلادی، روزنامه چاینادیلی درگزارشی ویژه، نام۱۰ درخت کهنسال دنیا را اعلام کرد که در میان آن‌ها، «سرو ابرکوه» با بیش ازچهار هزار و ۵۰۰ سال قدمت در استان یزد، در رده دوم این لیست به چشم می‌خورد و به‌عنوان دومین ارگانیسم زنده روی زمین معرفی شد. «مسوسلاه» در کوهستان‌های کالیفرنیای آمریکا، با سنی معادل چهارهزار و ۸۰۰ سال، کهنسال‌ترین میراث طبیعی دنیاست. درختی به نام «آلرک» در پارک ملی شیلی با ۳۶۰۰ سال عمر در ردیف سوم و درخت سروی به نام «سناتور» با ۳۴۰۰ سال عمر در پارک ملی فلوریدا، در رده چهارم قرار دارند.
چند سال پیش هم دانشمندان کشور ژاپن و روسیه پس از بازدید از «سرو ابرکوه»، عمر آن را تا هشت هزار سال تخمین زدند اما الکساندر روف، دانشمند روسی عمر این درخت را بین چهار هزار تا چهار هزار و۵۰۰سال برآورد کرده است. جالب است بدانید که مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران می‌نویسد: «یکی از چند سروی که در ایران دیده ام ،سرو خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان روی زمین تنیده ابرکوه فرو می‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی، سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می خواند».حمدا… مستوفی هم در کتاب «نزهه القلوب» که در سال ۷۴۰ هجری قمری تالیف شده، درباره این سرو آورده است :« آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد.
چنانکه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آن‌ها بلندتر و بزرگتر است». در اسطوره‌های ایرانی «سرو ابرکوه» را با عنوان «درخت زرتشت» یاد کرده اند و کاشت این سرو را به حضرت زرتشت نسبت می‌دهند و معتقدند که زرتشت، وقتی در اسفند به ابرکوه رسید، بذر سرو را در این دشت کاشت و به مردم این شهر نوید داد که درختی ماندگار در شهرشان خواهند داشت که تاریخ پادشاهان را از سر می گذراند، در کتب چنین آمده است: «زرتشت، چون موسم اسپند به ابرکوه رسید، با دست خود بذر سرو بر این دشت فشاند و بر مردمان نوید داد که درختی در آن میان بماند تا ببیند درفش فرزندش بهرام، پادشاه صبح دم رستاخیز را».
برخی دیگر از مورخان معتقدند نهال این درخت را «یافِث» ، «پسر نوح نبی» پس از طوفان معروف، در محل فعلی غرس کرده است. یافث در عهد عتیق به عنوان یکی از پسران نوح نامیده شده است. در میان مردم او به عنوان جوان‌ترین پسر نوح معروف شده ولی برخی متون او را پسر ارشد نوح می‌دانند. او و همسرش از جمله کسانی بودند که سوار کشتی نوح شده و نجات یافتند.
سرو باستانی باشت
بعد از طی مسیری ۳۵ کیلومتری از غرب شهر باشت در حد فاصل روستاهای تلچگاه و کوهسرک به روستای تاریخی لار می رسیم. با گذشت از میان روستا و طی مسیر به سمت تنگ آبگرمکان و عبور از کنار چشمه زیبا و پر آب آبگرمکان با پشت سر گذاشتن جاده‌های پرپیچ و خم، چشم نواز و صعود به ارتفاعات به دشتی بسیار وسیع و یکدست می‌رسیم که دشت لار نامیده می‌شود. منطقه به دلیل ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دریا هوای خنکی دارد و پوشیده از درختان سر به فلک کشیده و کهنسال بلوط می باشد. از مهم‌ترین آثار طبیعی و تاریخی وجود درخت کهنسال سرو است که به عنوان قدیمی‌ترین درخت سرو ایرانی شناخته شده است. سرو ایرانی به عنوان نماد استقامت و سرفرازی ایرانیان توصیف می شود. درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد.
این درخت به عنوان یک درخت همیشه سرسبز و استوار حتی در سرما پایداری می‌کند. درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشت شده است. سرو لار در شهرستان باشت یکی از نمونه‌های کهنسال این درخت است. این در خت کنار بقعه امامزاده سید محمد قرار دارد و در نزد اهالی منطقه از احترام خاصی برخور دار است. در کنار این درخت کهنسال کتیبه‌ها ودست نوشته‌هایی از دوران مختلف و همچنین آتشکده زرتشت وجود دارد.
پس از تحقیقات دو ساله کارشناسان و نمونه برداری‌های DNA از درخت سن آن ۲۷۷۴ سال تخمین زده شده است. ارتفاع این درخت هفت متر و ۴۵ سانتیمتر و دور تنه آن هفت متر است که یکی از سه درخت کهنسال ایران می‌باشد. منبع تامین آب این سرو به صورت طبیعی و اطراف آن با سنگ حصارکشی شده و همچنین آثار تاریخی و باستانی همچون آتشکده زرتشتیان، گنبدها و آب انبارهای قدیمی و قبرستان قدیمی مخصوص زرتشتیان در اطراف آن قرار دارد.
چنار کهنسال، پیرترین موجود زنده تهران
در گوشه ای از پایتخت، کنار امامزاده یحیی چنار زنده‌ای نفس می‌کشد که عمری بیش از پیدایش پایتخت دارد. در واقع این چنار دیر زمانی قبل از آنکه هنوز در تهران آثار شهرنشینی پیدا شود، همه چیز را زیر نظر داشت و تنها شاهدی است که تاریخ تهران را از ۹۰۰ سال پیش تا کنون دیده و اگر زبان داشت حتما خاطرات شنیدنی را برای‌مان تعریف می‌کرد. این چنار کهن در صحن امامزاده یحیی در محله عودلاجان جاخوش کرده و با زنجیر تحت مراقبت ویژه است! بنای امامزاده یحیی در محله عودلاجان تهران در واقع متعلق به «ابوالقاسم عزالدین یحیی» و برادرش «محمد» است که با ۱۵ واسطه به امام چهارم حضرت امام سجاد(ع) می رسند.
به عقیده برخی، همان‌طور که در کتاب «شریف رضی» مطرح شده است، حضرت یحیی از فرزندان امام سجاد(ع) است، ولی بر روی صندوق قبر بقعه، نام یحیی بن زید، فرزند امام حسن مجتبی(ع) آمده است. امامزاده یحیی از بزرگ‌ترین علمای شیعه زمان خود و از«نقبا»ی شهرهای قم، ری و آمل بوده است. قدیمی ترین اثر منقول در آستان امام زاده یحیی، صندوق چوبی روی مرقد است که بر روی آن تاریخ ۸۹۵ (ه.ق) ثبت شده است و آن‌طور که در کتیبه به آن اشاره شده به دستور «ملک شاه غازی» و در سال ۸۹۵ (ه. ق.) توسط دو برادر به نام‌های استاد حسین و استاد محمد لواسانی ساخته شده است.آنچه که این امامزاده را از سایر امامزاده های پایتخت متمایز کرده، وجود کهن‌ترین درخت چنار تهران است.
مورخان از این چنار به عنوان سومین چنار بزرگ تهران یاد کرده‌اند. این درخت که با زنجیر قسمت هایی از آن را بسته اند تا بیشتر از این در هم نشکند، چندان شباهتی هم به چنار ندارد، چراکه فرورفتگی در داخل درخت دیده می شود و آن را از شمایل چنارهای دیگر متمایز کرده است. همچنین آثاری از دخیل و قفل‌ها روی شاخه‌های نیمه خشکیده این چنار تاریخی دیده می‌شود.این درخت چنار کهن با قدمت ۹۰۰ سال در جوار صحن مخصوص بانوان امام زاده یحیی با قطر هفت متر قرار دارد. تعداد این چنارها سه تا بوده که یکی در خیابان و مزاحم رفت وآمد بوده و شهرداری آن را بریده و دیگری هم خشک شده است. درخت باقی مانده با شماره یک و در سال ۱۳۳۰ در فهرست وزارت فرهنگ و اداره باستان شناسی به ثبت رسیده است.
به گفته یکی از اهالی محل امامزاده، در سال های گذشته کفاشی داخل این درخت را سوراخ کرده بود و در آنجا مشغول کفاشی و زندگی بود و حتی شب ها در همان درخت می‌خوابید که حدود ۳۰سال گذشته این محل را ترک کرده و کسی از او خبر ندارد، اما در مقابل برخی بر این باورند که حفره بزرگ و سیاه درخت، به دلیل دود شمع و چراغ های نذری است.
درخت چنار شهر خامنه، پیرترین چنار دنیا
چنار خامنه، درختی از گونه platanus است که بومی نیم کره شمالی است. این درخت بومی اروپای شرقی و جنوبی در مناطق مختلف ایران نیز دیده می‌شود. درخت چنار از جمله درختانی است که در شرایط محیطی مناسب عمر و رشدی زیاد دارد. درخت چناری در شهر خامنه در هفتاد کیلومتری غرب تبریز وجود دارد که عمر آن به ۱۷۰۰ سال می‌رسد کهنسال‌ترین درخت چنار کره زمین شناخته شده است.
دومین درخت کهنسال چنار در روستای نخور ترکمنستان است که عمری ۱۵۰۰ ساله دارد. درخت چنار در مناطق مختلف ایران به‌ویژه در مناطق پرآب به عنوان درخت مقدس شناخته می‌شود. در تاریخ ایران باستان نیز اشاراتی به چنار شده است که تقدس آن را بیشتر می‌کند. در ایران قدیم، چنار مظهر غنا و باروری و سرسبزی طبیعت بوده است. این درختان در غرب خامنه و در محله چنار واقع شده‌اند. یکی از این درختان با ۱۷۰۰ سال عمر در مظهر قناتی به همین نام واقع شده که به سبب وقوع حوادث طبیعی از جمله صاعقه چندین بار دچار آتش‌سوزی شده و نیمی از تنه آن نیز به همین دلیل از بین رفته است.
با مشاهده تنه سیاه و زغالی شکل این درخت می‌توان واقعه طبیعی را که سالیان پیش رخ داده است مشاهده کرد. قطر این درخت در جایی که با زمین در تماس است به ۵ متر و ۳۰ سانتیمتر و ارتفاع آن به ۱۰ متر می‌رسد. هم اینک تنها شاخه زنده این درخت که در سمت راست آن واقع است، توسط یک ستون آهنی و چهار تیر چوبی محافظت می‌شود. درخت چنار بعدی در فاصله ۳۰ متری از درخت بزرگتر واقع شده است و قطر آن کمی بیش از دو متر است که ارتفاعی حدود ۲۵ متر دارد. عمر این درخت که به علت ارتفاع بلندش از هر نقطه شهر خامنه قابل مشاهده است، به ۸۵۰ سال می‌رسد. این درختان شاهد حوادث و وقایع متعددی در طول تاریخ بودند نقل قول‌های فراوانی در زبان عامه مردم در مورد این درختان شنیده می‌شود که نشانگر آن است که این درختان جزو فرهنگ شهر خامنه شده‌اند.
