معرفی رشته داروسازی، دروس و بازار کار آن
رشته داروسازی از جمله رشته‌هایی است که در کشور ما نیز می‌توان در آن تحصیل کرد. با این حال شاید این رشته‌ی تحصیلی در میان برخی از افراد چندان شناخته شده نباشد.
ستاره | سرویس علوم – رشته داروسازی بسیاری از مفاهیم موجود در دو علم بهداشت و شیمی را با یکدیگر ترکیب کرده و از درون آن حرفه‌ای مرتبط با پزشکی را پدید آورده است. معمولا در علم پزشکی پس از مرحله‌ی شناسایی یک بیماری و علل آن به مرحله‌ی درمان می‌رسیم. برخلاف برخی تصورهای رایج و باورهای عامیانه برای درمان بیماری‌های مختلف تنها از وجود دارو استفاده نمی‌شود. بلکه در بسیاری از مشکلات حاد جسمی از کمک جراحی نیز برای انجام این کار بهره می‌گیرند. البته در درمان بیماری‌های روانی گاه به جای جراحی یا درو درمانی از متدهای خاص و عملی استفاده می‌شود.
به هر حال از آن‌جایی که بسیاری از بیماری‌ها به کمک دارو قابل درمان بوده یا تا حدی بهبود می‌یابند، استفاده از دارو رایج‌ترین عمل ممکن در درمان بیماری‌ها به شمار می‌رود. به این ترتیب رشته داروسازی اهمیت دو چندانی می‌یابد و یکی از مهم‌ترین رشته‌های مرتبط با پزشکی لقب می‌گیرد. در عمل نیز چگونگی تحصیل در این رشته و فارغ‌التحصیل شدن از آن بیش از سایر رشته‌ها به رشته‌ی پزشکی شباهت دارد.
از دیگر شباهت‌های این دو رشته به یکدیگر می‌توان به نحوه‌ی ارتباط دانش آموختگان آنها با بیماران اشاره کرد. به این معنی که داروسازان نیز باید در اغلب موارد مانند پزشکان ضمن برقراری ارتباط با بیماران از دردهای آنان باخبر شوند تا بتوانند درمان مناسب را برای امراض بیماران پیشنهاد دهند. از همین رو دانش آموختگان داروسازی نیز باید مانند دانش آموختگان پزشکی روی بهبود کیفیت روابط عمومی خود کار کنند تا بتوانند ارتباط بهتر و عمیق‌تری را با بیماران برقرار نمایند.
ماهیت رشته داروسازی و پیشینه آن در ایران
با وجود تمام نکاتی که در سطور پیشین این متن به آنها اشاره شد، از نظر ماهیت باید رشته داروسازی را از رشته‌ی پزشکی مجزا دانست. از این نظر می‌توان داروسازی را تلفیقی از علوم پایه و علوم بالینی قلمداد کرد. چرا که علاوه بر لزوم شناخت بیماری‌های مختلف و آشنایی با چگونگی درمان آنها، آموزش علوم دیگری نظیر فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی نیز جزو ضروریات تحصیل در داروسازی به شمار می‌رود.
هدف اصلی این رشته‌ی تحصیلی تربیت افرادی است که بتوانند در نظام‌های بهداشتی و همچنین بخش‌های مختلف مربوط به تامین سلامت، آموزش، پژوهش، برنامه‌ریزی، خدمات و در مجموع تمام بخش‌هایی که با داروها ارتباط مستقیمی دارند انجام وظیفه نمایند. علاوه بر آن دانش آموختگان این رشته باید با متدهای نوین و تکنیک‌های پیشرفته و به روز ساخت دارو نیز آشنا باشند. ضمن آن که یک داروساز برجسته باید بتواند برای تشخیص برخی از بیماری‌ها یا پیشگیری از ابتلا به آنها مشاورات مفیدی را ارائه دهد.
البته میزان ارتباط یک داروساز با بیمار به اندازه‌ی ارتباط پزشک با بیمار نیست و به طور قطع کمتر از آن است. علاوه بر آن چگونگی این ارتباط نیز کاملا متفاوت خواهد بود. به این معنی که برخلاف یک پزشک، وظیفه‌ی اصلی یک داروساز تشخیص علل بیماری و تجویز دارو برای آن نیست.
پیشینه‌ی رشته داروسازی در ایران به سال ۱۳۱۳ خورشیدی باز می‌گردد. یعنی درست در همان سالی که دانشگاه تهران تاسیس شد. با تاسیس دانشکده‌ی داروسازی در دانشگاه تهران این رشته‌ی تحصیلی توانست هویت مستقلی برای خود بیابد و از زیر سایه رشته‌ی پزشکی بیرون بیاید. پس از آن رشته داروسازی گسترش بیشتری در ایران یافت و به مرور زمان بسیاری از دانشگاه‌های کشور میزبان دانشجویان آن شدند.
چگونگی تحصیل در رشته داروسازی
برای ورود به رشته داروسازی باید ابتدا به تحصیل در رشته‌ی تجربی پرداخت و سپس از طریق شرکت در کنکور سراسری اقدام به محقق کردن این هدف نمود. در واقع پذیرش دانشجو در این رشته از طریق آزمون سراسری و به صورت متمرکز انجام می‌شود. چگونگی تحصیل در رشته‌ی تحصیلی داروسازی برخلاف بسیاری از رشته‌های گروه ریاضی و علوم انسانی به صورت کارشناسی و کارشناسی ارشد نخواهد بود. بلکه روش انجام آن مانند رشته‌ی پزشکی به شکل دکترای عمومی و دکترای تخصصی طراحی و تعیین شده است.
برخلاف رشته‌های مبتنی بر دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد که متوسط طول دوران تحصیل در آنها به ترتیب برابر چهار سال و دو سال است، برای تحصیل در رشته داروسازی باید زمان بیشتری را صرف کرد. به گونه‌ای که زمان تحصیل در مقطع دکترای عمومی این رشته چیزی مابین پنج و نیم تا شش سال به طول می‌انجامد. برای سپری کردن دوره‌ی دکترای تخصصی این رشته نیز باید مدت زمانی مابین سه تا چهار سال را صرف کرد. به این ترتیب زمان تحصیل در دو مقطع دکترای عمومی و دکترای تخصصی این رشته را در مجموع می‌توان به طور متوسط حدود نه سال تخمین زد.
تعداد واحدهای درسی رشته داروسازی
به طور کل تعداد واحدهای درسی رشته‌ی تحصیلی داروسازی چه در مقطع دکترای عمومی و چه در مقطع دکترای تخصصی از واحدهای درسی رشته‌های مبتنی بر دو مقطع کاردانی و کارشناسی بیشتر خواهد بود. تعداد کل واحدهای درسی رشته داروسازی برابر با ۲۰۹ واحد است که از این تعداد ۱۲۹ واحد به درس‌های اختصاصی و ۲۲ واحد به درس‌های عمومی مربوط می‌شود. تعداد واحدهای درسی مربوط به علوم پایه این رشته نیز برابر با ۵۸ واحد است.
پس از آن که دانشجویان رشته‌ی تحصیلی داروسازی موفق به گذراندن تمام واحدهای درسی مذکور شدند می‌توانند مدرک دکترای عمومی دارو سازی را دریافت کنند. پس از دریافت این مدرک در صورتی که معدل آنها بالاتر از رقم ۱۵ باشد می‌توانند در امتحانات ورودی دکترای تخصصی شرکت کنند.
دانشجویانی که در این امتحان پذیرفته شده و گام به دوره‌ی تخصصی داروسازی می‌گذارند، بسته به گرایش تحصیلی خود باید حدود چهل واحد درسی دیگر را هم با موفقیت پشت سر بگذارند تا پس از ارائه دادن پایان نامه‌ی خود مدرک تخصصی داروسازی را دریافت نمایند. البته پیش از ارائه دادن پایان نامه و حتی انتخاب موضوع آن، دانشجویان مقطع دکترای تخصصی داروسازی باید در امتحان جامع تخصصی این رشته که در سطح کشور برگزار می‌شود شرکت کرده و در آن نمره‌ی قبولی را کسب کنند.
گرایش‌های رشته داروسازی و درس‌های این رشته
همان گونه که به آن اشاره شد دانشجویان رشته‌ی تحصیلی داروسازی پس از ورود به مقطع دکترای تخصصی بسته به گرایش انتخابی خود باید حدود چهل واحد درسی را با موفقیت پشت سر بگذارند تا بتوانند راه دریافت مدرک تخصصی خود را هموار نمایند.
در حال حاضر امکان تحصیل در چندین گرایش مختلف رشته‌ی تحصیلی داروسازی در مقطع دکترای تخصصی در کشور ما وجود دارد. گرایش‌هایی که رشته‌های تخصصی متنوعی نظیر شیمی دارویی، دارو سازی، مفردات پزشکی، رادیو فارمسی (داروخانه‌ای)، فارماکولوژی، مواد خوراکی و آب شناسی، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، داروسازی بیمارستانی، فرآورده‌های بیولوژیک و زهر شناسی را در بر می‌گیرد.
البته دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی عمومی علاوه بر گرایش‌های مذکور از این امکان برخوردار خواهند بود تا در مقطع تخصص، تحصیلات خود را در برخی از گرایش‌های علوم پایه پزشکی نیز ادامه دهند. مواردی که از میان آنها می‌توان به بیو شیمی، انگل شناسی پزشکی، میکروب شناسی پزشکی، فیزیولوژی، آمار حیاتی، تغذیه، ایمونولوژی، ویروس شناسی و ژنتیک اشاره کرد.
در طول مقطع تحصیلی عمومی، دانشجویان داروسازی باید دروسی که لیست آنها در ادامه‌ی متن پیش رو آورده شده است را مطالعه کرده و با موفقیت آنها را پشت سر بگذارند.
لیست درس‌های پایه رشته داروسازی
دانشجویان باید درس‌هایی نظیر بیولوژی نظری، فیزیک نظری، ریاضیات پایه و مقدمات آمار، شیمی عمومی، بیوشیمی، فیزیولوژی، شیمی آلی، تشریح، اصول خدمات بهداشتی، آمار حیاتی، شیمی تجزیه، میکروب‌شناسی نظری و عملی، انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی، ایمونولوژی، کمک‌های اولیه و در نهایت کامپیوتر را به عنوان درس‌های پایه رشته‌ی تحصیلی داروسازی با موفقیت پشت سر بگذارند.
لیست درس‌های تخصصی رشته داروسازی
دانشجویان باید درس‌هایی نظیر گیاه‌شناسی دارویی، اشکال دارویی، تغذیه و رژیم درمانی، مواد خوراکی نظری، مدیریت در داروسازی، درمان‌شناسی، اطلاعات دارویی، شیمی دارویی، فارماکولوژی، مفردات پزشکی، فرآورده‌های دارویی بیولوژیکی، فیزیکال فارماسی، روش‌های دستگاهی، سم‌شناسی، بیوفارماسی، داروسازی صنعتی، کنترل میکروبی دارویی، کاراموزی صنعت، زبان تخصصی، مقدمات داروسازی، گیاه‌شناسی داروسازی و کاراموزی داروخانه را به عنوان درس‌های تخصصی رشته‌ی تحصیلی داروسازی با موفقیت پشت سر بگذارند. ضمن آن که اکثر درس‌های تخصصی این رشته همراه با آزمایشگاه ارائه می‌شوند و از جنبه‌های عملی برخوردار هستند.
فرصت‌های شغلی رشته داروسازی
دانش آموختگان رشته داروسازی پس از پایان تحصیلات خود توانایی‌های متعددی را کسب می‌کنند. البته این موضوع بستگی مستقیمی به کیفیت آموزش‌هایی که در این زمینه می‌بینند و همچنین تلاش و پشتکار خود آنها در زمینه‌ی مطالعات فوق برنامه و اندوختن تجربیات عملی خواهد داشت. به هر حال کسانی که در این رشته به تحصیل پرداخته‌اند پس از پایان تحصیلات خود باید بتوانند علم داروسازی را به طور کامل تجزیه تحلیل کنند و نیازهای عمومی، آموزشی و پژوهشی مرتبط با آن را درک نمایند.
از دیگر پیامدهای تحصیل در این رشته آشنایی با پژوهش‌های علمی و عملی مختلفی است که در زمینه‌ی داروسازی انجام می‌گیرد. علاوه بر آن دانش آموختگان این رشته باید بتوانند با تلاش و پشتکار شخصی، مهارت و آگاهی خود در رابطه با شناخت خصوصیات داروهای مختلف را افزایش دهند. ضمن آن که توانایی اداره کردن داروخانه‌های عمومی و خصوصی در کنار امکان راهنمایی بیماران و دادن مشاوره به پزشکان نیز از دیگر قابلیت‌هایی است که می‌توان در این رشته آموخت و به کسب آنها پرداخت.
از میان سایر توانایی‌هایی که در این رشته امکان آموختن آنها وجود دارد می‌توان به مواردی نظیر توان استفاده‌‌ی درست از داروها، امکان تولید آن دسته از داروها و مواد آرایشی و بهداشتی که کیفیتی در حد داروخانه داشته باشند، قابلیت تولید داروها و مواد آرایشی و بهداشتی در کارخانه‌های صنعتی، توانایی کنترل کمی و کیفی داروها، مواد غذایی و محصولات آرایش و بهداشتی، امکان پیشگیری از سمی بودن و عوارض جانبی داروهای مختلف و اطلاع رسانی در مورد آنها، آشنایی با مراجع گوناگون ساخت دارو و علوم دارویی، توان شناخت و برنامه‌ریزی در مورد معضلات مرتبط با سلامت و سایر موارد مشابه اشاره کرد.
در حالت کلی دانش آموختگان رشته داروسازی با توجه به آموزش‌هایی که در طول دوران تحصیل خود می‌بینند از این امکان برخوردارند که در حوزه‌های مختلف خدماتی، مدیریتی، پژوهشی، مشاوره‌ای و آموزشی به فعالیت مشغول شوند. هر کدام از این حوزه‌ها خود به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که تنوع اشتغال در این رشته‌ی تحصیلی را افزایش می‌دهد.
۱. حوزه خدماتی
این حوزه از فعالیت دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی بیش از هر چیز شامل حال داروخانه‌ها می‌شود. چه داروخانه‌هایی که در سطح شهر به انجام فعالیت مشغول هستند و چه داروخانه‌هایی که در بیمارستان‌ها یا درمانگاه‌های مختلف به بیماران خدمات ارائه می‌دهند. معمولا وظایف فارغ‌التحصیلان رشته‌ی تحصیلی داروسازی در داروخانه‌های مختلف یکسان خواهد بود. هر چند که این وظایف در داروخانه‌های بیمارستانی اندکی بیشتر و سنگین‌تر به نظر می‌رسد.
داروسازان در این قبیل داروخانه‌ها باید در تهیه فهرست دارویی بیمارستان مشارکت کنند و بر نحوه‌ی مصرف دارو توسط بیماران کنترل و نظارت داشته باشند. از دیگر وظایف آنها در داروخانه‌های بیمارستانی می‌توان به تهیه شرح حال برای بیماران بستری شده و تشکیل پرونده‌های دارویی برای آنان اشاره کرد. در داروخانه‌های شهری نیز وظیفه‌ی اصلی یک داروساز نظارت بر حسن اجرای امور مربوط به نسخه پیچی و راهنمایی کسانی است که متقاضی دریافت خدمات دارویی هستند.
۲. حوزه مدیریتی
در مجموع بسیاری از دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی در ایران به علت مساعد نبودن شرایط اشتغال این رشته در کشور، پس از پایان تحصیلات خود جذب داروخانه‌ها می‌شوند و به کار در این محیط روی می‌آورند. حال اگر فارغ‌التحصیلان این رشته از سرمایه مناسبی برخوردار باشند می‌توانند به تاسیس و مدیریت داروخانه‌ی اختصاصی خود بپردازند. در واقع امتیاز تاسیس داروخانه از جمله امتیازهای مهمی است که فعالان این رشته می‌توانند نسبت به کسب آن امیدوار باشند. به این ترتیب بخش عمده‌ای از فعالیت داروسازان ایران در حوزه مدیریتی به تاسیس و مدیریت داروخانه‌ها مربوط می‌شود. البته امکان انجام کارهای مدیریتی در شرکت‌های داروسازی مختلف نیز وجود دارد که کار چندان ساده‌ای نیست.
۳. حوزه پژوهشی
در ایران شرکت‌ها و کارخانه‌هایی وجود دارد که در زمینه‌ی تولید و توزیع دارو به فعالیت می‌پردازند. برخی از این کارخانه‌ها برای تولید داروهای جدید به بخش‌های تحقیق و توسعه مجهز هستند که شرایط تولید داروهای تازه در آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. از همین رو دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی در صورت برخورداری از توان و تجربه‌ی مناسب می‌توانند در بخش مذکور از کارخانه‌های تولید دارو به فعالیت بپردازند و اوقات خود را صرف انجام امور پژوهشی نمایند.
البته شرکت‌ها و کارخانه‌های تولید دارو علاوه بر بخش تحقیق و توسعه به بخش‌های دیگری هم مجهز هستند که قادر به میزبانی از دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی خواهند بود. از میان بخش‌های مذکور می‌توان به مواردی نظیر بخش تهیه و تولید، بخش کنترل کیفیت، بخش نگهداری و بخش مدیریت اشاره کرد.
۴. حوزه آموزشی
فعالیت در حوزه آموزشی رشته داروسازی همان گونه که از نام آن پیدا است در مراکز آموزشی مختلف امکان‌پذیر خواهد بود. مسلما مناسب‌ترین بستر برای آموزش در زمینه‌ی داروسازی مکان‌هایی نظیر دانشگاه یا سایر مراکز معتبر آموزشی است. در واقع آن دسته از دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی داروسازی که به بحث آموزش بسیار اهمیت می‌دهند می‌توانند پس از پایان دوران تحصیل خود در دانشگاه‌ها یا سایر مراکز آموزشی مشغول به کار شوند و به تدریس آموخته‌های خود به نسل بعد بپردازند. علاوه بر آن بخشی از فرصت‌های پژوهشی این رشته نیز تنها در دانشگاه‌ها فراهم و قابل پیگیری است.
در کنار بحث آموزش در مورد داروسازی بحث مشاوره در این زمینه نیز همواره مطرح است. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که فرصت مشاوره در رابطه با داروها، در حوزه‌های مختلفی نظیر داروخانه‌ها یا شرکت‌های داروسازی برای علاقه‌مندان به این حوزه فراهم خواهد بود.
