نورعلی تابنده؛ درویشی که عرفان و سیاست را درآمیخت
نورعلی تابنده، قطب دراویش نعمت‌اللهی و ملقب به «مجذوب‌علیشاه» متولد ۲۱ مهر ۱۳۰۶ در بیدخت گناباد، شهری در استان خراسان رضوی بود. کلمۀ «نعمت‌اللهی» از نام شاه نعمت‌الله ولی، عارف بزرگ ایرانی سده هشتم و نهم هجری گرفته شده است که طریقتی جدید را در تصوف و تزکیۀ نفس ایجاد کرد. شاه نعمت‌الله، ولی مخالف گوشه‌گیری و رهبانیت پیروانش بود و بر تزکیه نفس از مسیر خدمت به خلق و حضور در جامعه تاکید داشت.
نورعلی تابنده تحصیلات مقدمات علوم اسلامی همچنین آموزش‌های هیأت و نجوم را در خراسان فراگرفت و سپس به تهران آمد تا به تحصیلاتش در پایتخت ایران ادامه دهد.
او در سال ۱۳۲۴ رتبه اول دیپلم ادبی را از دبیرستان علمیه تهران دریافت کرد و سپس در دانشگاه حقوق تهران به تحصیل در رشتۀ حقوق قضایی پرداخت. او همزمان فقه و اصول را نیز نزد استادانی همچون حاج سلطان‌حسین تابنده ملقب به «رضا علیشاه ثانی»، محمود شهابی و سید محمد مشکوه و شیخ محمد سنگلجی آموخت.
نورعلی تابنده در سال ۱۳۲۷ از دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و سپس برای مدت کوتاهی به عنوان رئیس اداره سرپرستی دادسرای تهران مشغول به کار شد.
پس از آن برای تکمیل تحصیلات خود به فرانسه رفت و در سال ۱۳۳۶ از دانشگاه سوربون پاریس دکترای حقوق گرفت. او در دوران تحصیل در فرانسه با هانری کوربَن، اسلام شناس مشهور فرانسوی در ارتباط بود و در کلاس‌های درس او شرکت می‌کرد.
آقای تابنده سپس به ایران بازگشت و بار دیگر در وزارت دادگستری مشغول به کار شد؛ او همزمان به تدریس در دانشکده حقوق پرداخت.
او برای دومین بار در سال ۱۳۴۷ رهسپار فرانسه شد تا به تحصیل در «موسسه بین‌المللی مدیریت عمومی» که بعد‌ها به «دانشکده ملی مدیریت» یا بطور مخفف «l’ENA» تغییر نام داد، به تحصیل به بپردازد. او توانست مدرک مدیریت قضایی خود را از این مرکز دریافت کند.
نورعلی تابنده همچنین از اعضای هیأت امنای قلعه احمدآباد بود؛ خانه ایام حصر و محل دفن محمد مصدق نخست‌وزیر پرآوازۀ ایران در دوران ملی شدن صنعت نفت.
فعالیت‌های سیاسی تابنده در آستانه انقلاب اسلامی و پس از آن
نورعلی تابنده و عباس امیرانتظام
نورعلی تابنده پس از بازنشستگی در سال ۱۳۵۵ یعنی در آستانه انقلاب اسلامی ایران، به وکالت روی آورد و وکالت چهره‌های سیاسی بسیاری را، چه قبل و چه بعد از انقلاب برعهده گرفت.
از جملۀ این چهره‌ها می‌توان به وکالت آیت‌الله سید مرتضی پسندیده، برادر امام خمینی (ره) و آیت‌الله جلال‌الدین طاهری، از مبارزان دوران پهلوی که بعد‌ها امام جمعه اصفهان شد (قبل از انقلاب) و وکالت عباس امیرانتظام (پس از انقلاب) اشاره کرد.
او پس از انقلاب نیز فعالیت‌های سیاسی متعددی داشت. نورعلی تابنده در دولت موقت مهدی بازرگان، معاون وزارت دادگستری همچنین معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد و به عضویت هیأت امناء و مدیریت سازمان حج و زیارت نیز درآمد.
او همچنین عضو تشکلی به نام «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» بود. رهبری این تشکل را که در سال ۱۳۶۴ تاسیس شد، مهدی بازرگان و علی اردلان برعهده داشتند و بیشتر اعضای آن را چهره‌های برجسته نهضت آزادی ایران تشکیل می‌دادند. نورعلی تابنده در جریان همکاری با این تشکل، مقاله‌ای در رد نظریه ولایت فقیه منتشر کرد.
زندان در پی امضای نامۀ مشهور به «۹۰ امضایی»
او همچنین در کنار افرادی همچون ابوالفضل بازرگان و ابراهیم یزدی از امضا کنندگان نامۀ مشهور به «۹۰ امضایی» بود که در اردیبهشت سال ۱۳۶۹ با ابتکار عزت‌الله سحابی خطاب به علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت نوشته شد.
امضاکنندگان این نامه، به اقدامات دولت که منجر به وخامت وضعیت اقتصادی، افزایش اختلافات طبقاتی و انزوای ایران در عرصه بین‌الملل شده بود، اعتراض داشتند.
حکومت در واکنش به انتشار این نامه، امضاکنندگانِ آن را تحت فشار قرار داد تا امضای خود را پس بگیرند. ۲۳ تن از آنان نیز بازداشت شدند که نورعلی تابنده یکی از آن‌ها بود و مدت هشت ماه زندانی شد.
رسیدن به مقام قطب دراویش نعمت‌اللهی
نورعلی تابنده در سال ۱۳۷۵ به مقام «قطب دراویش نعمت‌اللهی» رسید و لقب «مجذوب‌علیشاه» را دریافت کرد. این مقام پس از درگذشت حاج علی تابنده ملقب به «محبوب‌علیشاه»، قطب پیشین سلسله نعمت‌اللهی و مطابق با وصیت او اعطا شد.
آقای تابنده حتی پس از رسیدن به مقام قطب دراویش گنابادی نیز همچنان در برخی فعالیت‌های سیاسی همچون مراسم بزرگداشت چهره‌های ملی‌مذهبی شرکت داشت.
او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ نیز از مهدی کروبی حمایت کرد. گفته می‌شود که دلیل این حمایت، اعتراضات و انتقادات مهدی کروبی به رفتار‌های حکومتی در قبال دراویش، از جمله تخریب حسینیۀ دراویش (در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد) بوده است.
حصر خانگی
اگرچه درگیری بین دراویش و نیروهای حکومتی در سال‌های اخیر بار‌ها دیده شده است، اما یکی از خبرسازترین رویداد‌ها در این باره در ۱۴ بهمن ۹۶ روی داد؛ زمانی که در پی انتشار شایعۀ دستگیری نورعلی تابنده، جمع بزرگی از پیروان او به محل سکونتش در خیابان گلستان تهران آمدند و دست به تجمع زدند. این تجمع به درگیری شب هنگام میان نیروهای امنیتی و دراویش منجر شد که تا روز بعد ادامه یافت.
تجمع دراویش در گلستان هفتم، پایانی متفاوت داشت: سه تن از نیروهای انتظامی در این درگیری‌ها کشته شدند، شماری از دراویش دستگیر و به زندان محکوم شدند و محمد ثلاث که یکی از دراویش حاضر در این تجمعات بود نیز از سوی دادگاه به عنوان عامل قتل این سه نفر به اعدام محکوم و در سحرگاه ۲۸ خرداد ۹۷ اعدام شد.
نورعلی تابنده نیز از آن زمان در حصر خانگی بود تا اینکه درنهایت پس از ۵۵۳ روز حصر، امکان بازگشت او به زادگاهش فراهم شد. قطب دراویش نعمت‌اللهی سرانجام سه‌شنبه ۳ دی ۱۳۹۸ به علت بیماری و ضعف جسمانی درگذشت.
منبع: euronews
