راههای تشخیص صنایع دستی «اصل» از «تقلبی»
خبرگزاری ایسنا: ایام نوروز در پیش است و احتمالا خیلی از ما در سفر به نقاط مختلف کشورمان دوست داریم از صنایع دستی هر منطقه‌ای برای خودمان چیزی به یادگار بخریم. اگر چه تشخیص برخی از صنایع دستی قاچاق با صنایع دستی تولید ایران دشوار است و کار کسی است که سال‌ها در این حوزه فعالیت کرده است اما با دانستن اطلاعات ساده در برخی موارد می‌توانیم مطمئن شویم صنایع دستی‌ای که می‌خریم تا چه اندازه کار هنرمندان ایرانی است و اصالت دارد یا محصول کشور دیگری است.
اگر در نوروز ۱۳۹۸ به هر استان یا شهری سفر می‌کنید، حتماً یکی از صنایع دستی آن منطقه را بخرید زیرا به رونق اقتصادی، اشتغالزایی آن منطقه و انگیزه کسی که یک هنر سنتی را تولید می‌کند، کمک خواهید کرد تا آن هنر از بین نرود.
اما شما حق دارید برای پولی که بابت یک هنر پرداخت می‌کنید و حمایتی که انجام می‌دهید، مطمئن باشید که آن محصول از اصالت کافی برخوردار است. بنابراین با ورود به هر استان، از نزدیک‌ترین پایگاه اطلاع‌رسانی گردشگری، کاتالوگ یا بروشوری که مؤلفه‌های صنایع دستی آن منطقه درج شده است را درخواست کنید.
سعی کنید حتماً یکی از هنرهای بومی و صنایع دستی را بخرید زیرا خاطره آن سفر را می‌توانید با صنایع دستی و هنر بومی آن منطقه همیشه زنده نگه دارید. صنایع دستی که به عبارتی سوغات یک منطقه جغرافیایی هم محسوب می‌شود، بار فرهنگی و مردم‌شناسی آن منطقه را با خود حمل می‌کند. انرژی و احساسی که در هنگام ساخت آن اثر منتقل شده است، همیشه با شما همراه خواهد بود.
برخی از صنایع دستی یا هنرهای سنتی، شناسنامه دارند که روی آنها جزئیات استفاده از مواد تشکیل‌دهنده یک اثر و روند تولید آن نوشته شده است. همچنین باید مشخصه‌های فرهنگی، فرم و نقوش هر منطقه‌ای در صنایع دستی همان منطقه قابل تشخیص باشد.
هنر شیشه‌گری
صنایع دستی، یا کاربردی یا تزئینی است. صنایع دستی کاربردی، باید استحکام داشته و به صورت بهداشتی تهیه شده باشد و چون این بخش از صنایع دستی در زندگی روزمره مردم کاربرد دارد، بنابراین نکته مهمی است. ویژگی‌های سنتی و بومی، اصالت، خلاقیت و نوآوری باید در صنایع دستی تزئینی پررنگ باشد.
برخی صنایع دستی مثل زیورآلات، تزئینی و کاربردی هستند. دقت کنید تزئینات در این نوع صنایع دستی، کاربردی‌بودن آن را مخدوش نکند. برای مثال یک انگشتر به دست فشار نیاورد و آزاردهنده نباشد. همچنین ضایعات نداشته باشد. در واقع کاربردی‌بودن یک صنایع دستی نباید قربانی تزئینات شود و باید شاخصه‌های کاربردی آن استاندارد باشد. یک صنایع دستی خوب، مواد طبیعی دارد و فرآیند ساخت آن غیرصنعتی است. باید ابزار و تجهیزات در روند ساخت آن کمرنگ و مؤلفه‌های فرهنگی و ملی قابل مشاهده باشد.
هنگام خرید یک محصول صنایع دستی از فروشنده یا تولیدکننده بخواهید روند تولید محصول را توضیح دهد. همچنین نحوه نگهداری و چگونگی شست‌وشوی محصول را هم بپرسید. دقت کنید یک محصول حتماً بسته‌بندی داشته باشد. اگر تولیدکننده‌ای صنایع دستی را در کیسه پلاستیکی به شما داد، یک نکته منفی محسوب می‌شود بنابراین به او گوشزد کنید شایسته نیست یک هنر بومی را در کیسه‌ای که سازگار با محیط زیست نیست به مشتری تحویل دهد.
هرچه مواد اولیه مرغوب‌تری در تولید صنایع دستی استفاده شده باشد، قیمت آن محصول گران‌تر است. این موضوع را می‌توان از کیفیت ساخت، تولید و موادی که در آن استفاده شده است، متوجه شد. مثلاً برای خرید یک لیوان سفالی به قرارگرفتن دسته‌ی ساخته‌شده و جایگیری دست، سنگینی و سبکی و ایستایی آن دقت کنید.
برای اطمینان خاطر از اینکه در تولید یک محصول مثل لباس از رنگرزی طبیعی استفاده شده است، می‌توان یک دستمال خیس را روی آن کشید. اگر رنگ پس دهد، از رنگ طبیعی برای رنگرزی آن استفاده نشده است. همچنین رنگ‌های طبیعی در مقایسه با شیمیایی، پخته و خاموش هستند و به مرور زمان و تابش آفتاب، ثباتشان را از دست نمی‌دهند اما رنگ‌های شیمیایی به نسبت طبیعی، براق‌تر و پررنگ‌تر هستند.
همچنین برای اینکه متوجه شوید در یک لباس از الیاف طبیعی استفاده شده، می‌توانید یکی از تارهای بیرون‌زده از پارچه را به نحوی که به محصول آسیب نرسید بکشید و آن را آتش بزنید. اگر تار بعد از سوختن مثل پلاستیک جمع شود، الیاف طبیعی نیست و اگر به شکل نرمی خاکستر شود دارای الیاف طبیعی است.
برای تشخیص مینای فلز اصل که یکی از صنایع دستی‌های استان اصفهان است از مینای چینی، باید فندک را روی رنگ ظرف بگیرید. اگر رنگ جمع شود و بسوزد، آن اثر اصل نیست. چون مینای فلز با حرارت زیاد شکل می‌گیرد، مقاومت زیادی در مقابل آتش دارد. بد نیست بدانید به دلیل علاقه ناصرالدین شاه قاجار به این هنر، قلیان‌های دربار را با آن تزئین می‌کردند. مهم‌ترین بخش این هنر، کوره‌کاری است که با حرارت در دمای ۸۵۰ تا ۹۵۰ درجه شکل می‌گیرد.
هنر میناکاری
از طرفی با یک وسیله نوک‌تیز می‌توان سطح ظروف مینا را خراشید. اگر خط بیفتد، این ظرف اصل نیست. قطعاً فروشنده‌ای که جنس اصل ندارد اجازه این کارها را به خریدار نمی‌دهد بنابراین همین واکنش بهترین تشخیص یک اثر اصل از تقلبی است!
میناکاری، هنری درباری محسوب می‌شده و با کیمیاگری مرتبط بوده است. یکی از دلایل ناشناخته‌بودن این هنر نیز همین موضوع است زیرا فقط درباریان از این هنر استفاده می‌کردند و مردم عادی اطلاعات چندانی از آن نداشته‌اند. حلقه قدرت و فره پادشاهی هخامنشیان نیز هنر میناکاری بوده که در حال حاضر هنر مینای آن ریخته و تنها بدنه فلزی آن باقی مانده است. بسیاری از جواهراتی که در موزه جواهرات نگهداری می‌شود با هنر میناکاری تزئین شده‌اند.
همه می‌دانیم که سنگ فیروزه یکی از سوغاتی‌ها و صنایع دستی خطه خراسان است. در بیشتر مغازه‌های مشهد طیف رنگی سبز و آبی را می‌توان در سنگ‌های فیروزه دید اما فیروزه‌ای بهترین است که رگه‌های کمتری داشته باشد. از طرفی هر چه رنگ سنگ فیروزه به این سه رنگی که در عکس پایین می‌بینید، نزدیک‌تر باشد، قطعاً بهتر است و قیمت بالاتری دارد.
نمونه‌ای از بهترین فیروزه‌ها
سنگ فیروزه خاصیت و حساسیت بالایی دارد بنابراین برای حفظ خاصیت و نمردن این سنگ باید آن را تا مدت سه ماه هر شب در ظرف آب گذاشت تا احیا شود زیرا سنگ فیروزه نیاز به احیا دارد و اگر چربی به آن بخورد به اصطلاح می‌میرد و خاصیتش را از دست می‌دهد.
با تنوع حصیری که در ایران وجود دارد، تشخیص حصیر تولیدشده در داخل از حصیر چینی، تایلندی یا وارداتی دشوار است اما برای اطمینان خاطر از خرید حصیر تولید ایران باید سری به کارگاه‌های تولیدی این حوزه زد. برخی از هنرمندان ایرانی با گذراندن دوره‌های حصیربافی استادکاران چینی توانایی تولید حصیرهای متنوع کاربردی را به دست آورده‌اند. معمولاً برخی از کارگاه‌های تولید صنایع دستی از جمله حصیربافی در استان‌های مختلف و در ایام نوروز فعالیت می‌کنند، بهتر است برای خرید جنس اصل به این کارگاه‌ها مراجعه کنید و نحوه‌ی تولید آن را هم از نزدیک ببینید.
نقاشی پشت شیشه روی ظروف کاربردی هم در دماهای متفاوت حرارت می‌بینند. معمولاً ظروفی که در حرارت بالا ساخته می‌شوند، ثبات رنگ بیشتری دارند. برای تشخیص نقاشی روی شیشه حرارت‌دیده از صرفاً نقاشی روی شیشه، می‌توان با یک وسیله‌ی نوک‌تیز سطح آن را خراشید. اگر روی نقاشی کارشده در سطح شیشه خط نیفتد، آن محصول ثبات رنگ بیشتری دارد و در دمای بیشتری ساخته شده است اما پخت این ظرف‌ها در حرارت بالا منجر به بیشترشدن قیمت آن هم می‌شود.
شاید تشخیص گلیم و جاجیم هم برای عموم مردم کار دشواری باشد. گلیم پودنما است یعنی پودها در آن دیده می‌شوند و چله‌ها مشخص نیستند اما در جاجیم چله‌ها نقش‌ساز هستند و با رنگ‌های متفاوت بافته می‌شوند. معمولاً جاجیم راه‌راه است. قالی هم که پرزنما است، نه پود مشخص است نه تار بلکه گره دیده می‌شود. البته هنری هم به عنوان گلیم فرش داریم که با ترکیب هر دو (گلیم و فرش) ساخته شده است.
نمونه‌ای از گلیم فرش
البته پویا محمودیان – معاون صنایع دستی کشور درباره نحوه تشخیص کالاهای قاچاق اعلام کرده: «تشخیص این موضوع بسته به ارزیابی گمرک است اما برای تقویت توانمندی ارزیابان گمرک تفاهم کرده‌ایم تا هر زمان که احساس کردند که به توان کارشناسان تخصصی ما احتیاج دارند به آنها کمک کنیم. به‌طور طبیعی وقتی راههای واردات رسمی کالاهای خارجی به کشور محدود شود تلاش برای قاچاق کالا صورت می‌گیرد که برای این موضوع نیز تمهیداتی اندیشیده شده است. گشت‌های قاچاق که از سال ۹۵ راه‌اندازی شده است با جدیت بیشتری فعالیت خواهند کرد و از این پس در این گشت‌ها نیروهایی از اداره کل صنایع‌دستی نیز حضور خواهند داشت.»
