معماری سقانفار؛ طراحی منحصر به فرد برای عزاداری

مازندرانی ها برای تجمع و عزاداری در ایام محرم ساختمان های چوبی ویژه ای دارند که به آن «سقا تالار» و در برخی مناطق مازندران «سقانپار» یا «سقانفار» می گویند. این بناها عمدتا در کنار حسینیه ها، مساجد و گورستان ها ساخته می شدند و به صورت آلاچیقی دو طبقه با پوشش شیب دار و عمدتا سفالی یا از جنس حلب هستند.

وجه تسمیه

سقانفار از دو واژه سقا و نفار یا نپار تشکیل شده است. سقا به مشک آب یا شیر گفته می شود و نفار یا نپارهم به تختی با پایه بسیار بلند چون بالا خانه ای که با پله های چوبین بر آن بالا روند معنی شده است. در زمان های گذشته که آب مورد نیاز از چشمه ها تامین می شد ، ظرفی بزرگ و بیضی شکل در سقانفار قرار می دادند و برای سیراب کردن مردم از آن استفاده می کردند. به همین دلیل این نام بین مردم رایج شد.

ساختار سقانفار:

سقانفارها در بیشتر جاها چوبی و دو طبقه است که طبقه بالای آن محل قرار گرفتن نوحه خوان و طبقه پایین برای پذیرایی از عزاداران با آب و نوشیدنی است. طبقه پایین همچنین محلی برای جمع شدن و عزاداری زنان محلی است. ارتباط دو طبقه از طریق پلکان چوبی یا نردبان برقرار می شده و امروز پله های سیمانی و سنگی و فلزی جای آن را گرفته است.این سازه ها به صورت دو اتاق روی هم یا به نسبت بزرگ است که از چوب مرغوب تراشیده شده و بر سقف و تیرهای آن اشعار محتشم کاشانی در مستطیل هایی با هنرمندی نوشته شده است. در اطراف مستطیل ها هم تصاویر گل و بوته و دیو و پری و تصاویر رویارویی لشگریان امام حسین (ع) و یزید نقش بسته شده است .

پیوند سقانفارها با آب

سقانفارها از قدمتی 100تا 150 ساله برخوردارند و این بناها وقف حضرت ابوالفضل (ع) هستند و به نام ابوالفضلی در میان اهالی مشهورند. سقا تالارها ارتباط تنگاتنگی با آب دارند و حتی همه اساطیری که به چشم می خورند گویی با آب در ارتباط هستند.

تزئینات معماری

از نظر شکل،نوع وسبک معماری، همه سقانفارها از قاعده یکسانی پیروی می کنند.تزئینات سقانفارهای مازندران به نام های محلی شیر سر، دهان اژدری، هلا، پَلوِر، تخته، نال و پتک نامیده می شود. اژدها از موجودات اسطوره ای است که در سر ستون ها به شکل اژدهای دهان گشوده دیده می شود. همه آنها از قطعات تزیینی چوبی به نام شیرسر که شبیه نوعی مقرنس کاری است بهره  برده اند و همه آن ها بر روی پایه ساخته شده اند.  اژدها بر خلاف آن که در بیشتر فرهنگ ها به عنوان نمادی از نیروهای مخرّب و وحشت آفرین است و در کوهستان ها زندگی می کند، در برخی فرهنگ ها نیز نمادی از آب و باران است.

تزئینات خطوط

خطوط در سقانفارها عمدتا به صورت شعر وهمواره نزدیک سقف و در حالی  که تمام ابعاد چهارگوش بنا را دور می زند، قرار دارد. گاه به تنهایی و گاه در پیوند با گل و بوته در پیچشی موزون و هماهنگ است.بیشتر اشعار نوشته شده شرح فداکاری های حضرت عباس (ع) در آوردن آب و وقایع کربلاست.

تزئینات نقاشی

گروهی از سقانفارها ساده و بدون نقش و پیرایه اند و گمان می رود از دسته دیگر که با نقوش بی شمار و متنوع تزئین و آراسته شده اند و متعلق به دوره قاجار می باشند ، قدمت بیشتری دارند.

در سقانفارها دودسته نقوش مذهبی و غیر مذهبی دیده می شود.نقوش مذهبی شامل نقوش پیامبران، امامان، حوادث تاریخی مذهبی و جهان آخرت هستند. نقوش غیرمذهبی شامل نقشهای اسطوره ای و حماسی و نقش های خیالی و هندسی و طرحهای گیاهی و نقشهای مربوط به متون کهن شاهنامه فردوسی و کلیله و دمنه و …و مربوط به زندگی روزمره و معیشت مردم  است.

منابع: دریا نیوز، همشهری آنلاین، باشگاه خبرنگاران جوان