تست های آزمایشگاهی، قلبِ مدیریت تیم درمان سرطان
سرطان کشنده‌ترین بیماری قرن حاضر است. بیماری‌ای که علاوه بر آسیب به بیمار، بسیاری از خانواده‌های آن‌ها را نیز درگیر خود کرده است. تمام بیماران سرطانی باید مرحله پاتولوژی را برای تشخیص بیماری خود طی کنند.
برای دریافت اطلاعات درباره این مرحله گفتگویی را با «دکتر رضا ضیاء الحق» متخصص پاتولوژی داشته‌ایم:
نقش IVD در مدیریت درمان بیماران سرطانی چیست؟
تست‌های آزمایشگاهی، قلبِ مدیریت تیم درمان سرطان است. اگر بخواهیم نقش آزمایشگاه و تست‌های آزمایشگاهی را در مدیریت یک بیمار سرطانی بیان کنیم، می‌توانیم آن را به چند دسته تقسیم کنیم؛ تست‌های سرطانی از اولین مراحل که شامل غربالگری و در واقع اسکرینینگ (Screening) یک بیمار سرطانی می‌شود، آغاز می‌شوند. مانند تست‌های پاپ‌اسمیر یا تست HPV برای بررسی آلودگی به ویروس پاپیلوما یا تومورمارکر‌های (Tumor Marker) مختلفی که در سرم بیمار اندازه‌گیری می‌شوند تا تشخیص بدهیم بیمار در معرض تومور است یا این‌که در مراحل اولیه‌ی ایجاد تومور‌های سرطانی در بدن قرار دارد.
در مرحله‌ی دوم، برای تشخیص سرطان به کار می‌روند و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهند که آیا بیماری وجود دارد یا خیر و در صورت مثبت‌بودن، نوع این تومور و سرطان را مشخص می‌کنند. در گام بعدی یعنی پس از تشخیص نوع سرطان، باید به این بپردازیم که این سرطان چه پیش‌آگهی یا (Prognosis) دارد و چه آینده‌ای را می‌شود برای بیمار ترسیم کرد. در درجه‌ی بعد برای تشخیص بهترین روش درمانی برای بیمار به کار می‌رود. در مرحله‌ی درمان هم تست‌های آزمایشگاهی نقشی اساسی در انتخاب نوع درمان به عهده دارند. درنهایت آزمایش‌ها برای پی‌گیری‌های بعدی بیمار مبتلا به سرطان -چه در طول درمان و چه پس از اتمام آن- مورد استفاده هستند.
پیشرفت تشخیص بافت یا پاتولوژی را در مقایسه با پیشرفت بیماریها چطور می‌بینید؟
از گذشته همیشه قطعی‌ترین روش تشخیص سرطان، پاتولوژی بوده است. با پیدایش روش‌هایی مانند ایمونوهیستوشیمی یا اینسایتو هیبریدیزیشن (In-situ hybridization) و تست‌های مولکولی مختلف، امروزه دیگر پاتولوژی رهبری تیم مدیریت بیماران سرطانی را به عهده گرفته است و از اولین مراحل، یعنی تشخیص، انتخاب درمان، پی‌گیری پاسخ به درمان و پی‌گیری بیمار پس از اتمام درمان (از این نظر که بیماری عود کرده یا گسترش پیدا کرده)، تست‌های آزمایشگاهی پابه‌پای بیمار حرکت می‌کنند. در واقع نه تنها در این مدت پاتولوژی توانسته است همگام با بقیه‌ی رشته‌ها در درمان و مدیریت بیماری سرطان پیشرفت کند، بلکه باید گفت خود پاتولوژی بوده که باعث پیشرفت سایر رشته‌ها شده و این پیشرفت پاتولوژی بوده که بقیه‌ی زمینه‌ها را هم جلو آورده است.
چه مزایایی در رنگ‌آمیزی اتوماتیک می‌بینید؟
اولین حُسن رنگ‌آمیزی اتوماتیک، کاربری راحتش است. دیگر نیاز چندانی به پرسنل کارآزموده و باتجربه نداریم. پیش از این ایمونوهیستوشیمی آزمایشی بود که نیاز به تجربه‌ی زیادی داشت و پرسنل باید زمان زیادی کار می‌کردند تا به درجه‌ای از پختگی برسند که بتوانند آن را انجام دهند.
آمدن دستگاه‌های اتوماتیک باعث شد کاربران بتوانند با آموزشی کوتاه‌مدت این تست را انجام دهند. مسئله‌ی دوم این است که با آمدن دستگاه‌های اتوماتیک، این تست‌ها استانداردتر شدند، تکرارپذیری‌شان افزایش پیدا کرد، میزان منفی یا مثبت کاذب‌شان کاهش و در واقع کیفیت رنگ‌آمیزی ارتقا پیدا کرد.
از طرف دیگر تکرار تست‌ها در آزمایشگاه‌ها کم شد و این مسئله از نظر مالی و زمانی برای آزمایشگاه‌ها سودمند بوده است. افزایش قابل‌توجه سرعت از دیگر مزایای این تست‌هاست؛ به این شکل که در یک راند کاری تعداد زیادی تست در زمانی کوتاه انجام می‌شود.
نقش مراقبت‌های بهداشت شخصی و تست‌های کمک‌کننده در تشخیص درمان بیماری سرطانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امروزه Personalized Health Care (مراقبت بهداشت شخصی) باعث شده تصمیم‌گیری دقیق‌تر و جزئی‌تر شود؛ پیش از این خیلی کلی‌تر درباره‌ی بیماریها تصمیم می‌گرفتیم. هر بیماری که بنا به تشخیص ما سرطان داشت، براساس نوع تومور در گروه‌هایی دسته‌بندی می‌شد و درمان ثابتی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود. اما Personalized medicine (پزشکی شخصی) این امکان را به وجود آورده که هر بیمار باتوجه به خصوصیات بیولوژیک تومور خود درمان شود؛ و در واقع درمانی اختصاصی براساس این ویژگی پیشنهاد شود. پاسخ بیمار به درمان براساس روش‌های آزمایشگاهی حدس زده می‌شود و بیمار براساس روش‌های آزمایشگاهی اختصاصی در طول درمان مونیتور می‌شود و اثربخشی درمان مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نقش شرکت‌هایی مانند رش (Roche) در پیشرفت پاتولوژی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شرکت Roche خوشبختانه در این سال‌هایی که من با آن آشنایی دارم، توانسته قدم‌های خوب و موثری در این زمینه بردارد. این شرکت تست‌های مفیدی ابداع و معرفی کرده است و دست جامعه‌ی پاتولوژی را باز گذاشته که بتواند هم‌زمان با سایر کشور‌های پیشرفته‌ی اروپایی و آمریکایی، همان تست‌هایی را که در آن‌جا برای بیماران صورت می‌گیرد، با کیفیت بالا، قابل‌قبول و استاندارد در ایران انجام دهند. در عین حال امکان گزارش نتایج کار‌ها به شکل استاندارد، تهیه‌ی مقاله و چاپ آن در نشریات معتبر را فراهم کرده است. از طرفی باید به امکان برقراری ارتباط با کلینیسین‌ها (Clinician)، آنکولوژیست‌ها و جراح‌ها اشاره کرد که باعث می‌شود نیاز‌های آن‌ها برای درمان، تشخیص، پی‌گیری و پیشگیری بیماریها برآورده شود.
در پایان آیا نکته‌ای هست که بخواهید بیان کنید؟
امیدوارم در شرایط خاص کنونی کشور که محدودیت زیادی از نظر واردات کیت و مواد اولیه وجود دارد، شرکت رش بتواند با رایزنی‌هایی که انجام می‌دهد این محدودیت‌ها را کم‌تر کند. تست‌هایی که این شرکت وارد کرده بسیار سودمند هستند و در صورت قطع شدن، شرایط سختی هم برای پزشکان و هم آزمایشگاه‌ها به وجود خواهد آمد. این انتظار هم وجود دارد که همان‌طور که تاکنون توانسته تکنولوژی را به کشور وارد کند، این روند را ادامه دهد تا در سال‌های آینده هم شاهد ورود تکنولوژی‌های جدید، تست‌ها و روش‌های نوین باشیم.
منبع: who.int
