با بزرگترین مربی‌ای که به ایران آمد چه کردیم؟
«مربی خارجی»؛ واژه‌ای که هواداران فوتبال را هنوز بعد از گذشت یک سال به یاد دوقطبی «برانکو – کی‌روش» می‌اندازد؛ دو مربی‌ای که با حضور هم‌زمانشان در تیم‌های پرسپولیس و ملی ایران محبوبیت خاصی بین هواداران پیدا کردند. تیم ملی با کی‌روش دو دوره صعود به جام جهانی را تجربه کرد و همچنین مقابل رقبای قدرتمند خود تا ثانیه پایانی جنگید و عقب ننشست، برانکو نیز طی چهار سال توانست بار دیگر پرسپولیس را تبدیل به برندی باارزش و قدرتمند در فوتبال ایران کند؛ تیمی که یک نیمه‌نهایی لیگ قهرمانان آسیا و نایب‌قهرمانی در این تورنمنت را جشن گرفت و طی این چهار سال توانست هفت جام قهرمانی را به تالار افتخاراتش اضافه کند.
بااین‌حال، اما در فضای مجازی هنوز هواداران این دو منتظر هستند تا آتویی از دیگری بگیرند و گوی سبقت را در زدن رقیب از هم بربایند. اما نه برانکو، نه کی‌روش و نه «اوفارل»، مربی سابق تیم ملی ایران با سابقه نشستن روی نیمکت منچستریونایتد، بزرگترین مربی تاریخ فوتبال ایران نیستند؛ بزرگترین مربی‌ای که حتی رسانه‌ها نیز در حق او کم‌لطفی کردند کسی است که طبق نوشته مجله «فور فور تو» در جایگاه شصتم برترین مربیان تاریخ دنیای فوتبال قرار دارد: تومیسلاو ایویچ. پیرمرد خندان و دوست‌داشتنی که به قصد تحول فوتبال، وارد ایران شد تا برنامه‌اش را به صورت بنیادین آغاز کند، شاید تصور نمی‌کرد اخلاق ما ایرانی‌ها که همان «خوش‌استقبال و بدبدرقه» هستیم شامل حال او هم بشود.
همین یکی، دو روز گذشته بود که مجله معتبر «فور فور تو» به معرفی ۱۰۰ مربی برتر تاریخ فوتبال پرداخت که در بین آن‌ها یک چهره نام‌آشنا برای فوتبال ایران دیده می‌شد: ایویچ؛ او با ایستادن در رده شصتم دنیا نشان داد که ارزش‌های زیادی برای فوتبال به ارمغان آورده. هرچند که البته حضور تقریبا کوتاه‌مدتش در فوتبال ایران با کج‌سلیقگی‌هایی همراه شد و درِ خروج را نشانش دادند. ایویچ در بین مربیان برتر دنیا، تنها مربی‌ای است که سابقه حضور در فوتبال ایران را دارد. او البته تنها مرد کروات این فهرست ۱۰۰ نفره هم هست.
حسرت نودوهشتی‌ها؛ اخراج زودهنگام ایویچ
در فاصله ۹ ماه تا آغاز جام جهانی ۱۹۹۸، ایویچ هدایت تیم ملی ایران را برعهده گرفت تا کار را آغاز کند. او در بدو ورود متوجه شد بازیکنان تیم ملی ایران بسیاری از مفاهیم و ساختار‌های دفاعی را به اشتباه اجرا می‌کنند و همچنین آن‌ها اصلا از لحاظ بدنی شرایط حضور در چنین تورنمنت بزرگی را ندارند. به همین دلیل او تصمیم گرفت «اردوی بروجرد» را با تمامی نفرات آغاز کند؛ بدن‌سازی سخت در کنار کار‌های تمرینی برای بازیکنانی که پیش‌تر با چنین تمرین‌های طاقت‌فرسایی روبه‌رو نشده بودند.
در فروردین ۱۳۷۷ تیم ملی ایران سه مسابقه تدارکاتی با سه باشگاه فرانسوی گنگان، نانت و مون‌پلیه برگزار کرد که سیروس دین‌محمدی ستاره آن سه مسابقه بود. ۲۹ اردیبهشت ۱۳۷۷، اما شاید بدترین روز عمر ورزشی ایویچ و حتی تیم ملی فوتبال ایران باشد؛ روزی که به‌واقع می‌توانست نتایج جام جهانی را در آینده طور دیگری رقم بزند. در آن روز و در آستانه جام جهانی ۹۸ فرانسه، تیم ملی ایران که در دوران بدن‌سازی سنگینی قرار داشت، دیداری تدارکاتی با آث رم برگزار کرد که با حساب ۷ بر یک شکست خورد و فردای همان مسابقه، در عین ناباوری ایویچ از سمت خود برکنار شد و جلال طالبی جای او را گرفت.
بیژن ذوالفقارنسب، دستیار تومیسلاو ایویچ، پیش‌تر در گفتگو با «شرق» در مورد حضور ایویچ در ایران و نحوه برکناری او گفته بود: «آقای ایویچ با آن شکست بازی می‌خواست یوگسلاوی و آمریکا را فریب دهد. البته یکی از تغییرات عمده ایویچ، اصلاح ساختار دفاعی تیم ملی ایران بود. ایویچ برای این کار، سیستم تیم ملی را از ۲-۵-۳ به ۲-۴-۴ تغییر داد و دو بازیکن باتجربه به نام‌های جواد زرینچه و نادر محمدخانی را به تیم ملی دعوت کرد، اما مسئولان وقت اجازه ندادند برنامه این مرد بزرگ به درستی اجرا شود و همین‌طور باید عرض کنم که دلایل اخراج ایویچ سیاسی بود».
در آن سال‌ها رسانه‌ها شکست سنگین با ۷ گل مقابل آث رم را یک گناه نابخشودنی عنوان کردند و همین امر باعث شد تا برخی بازیکنان که از عدم حضور در جام جهانی نیز مطلع شده بودند علیه مربی گارد بگیرند و دودستگی نیز کار را بدتر کرد. تمامی این اتفاقات دست به دست هم داد تا یکی از بزرگترین مربیان تاریخ فوتبال که می‌توانست از پایه، فوتبال ایران را بسازد، پیش از جام جهانی از سمت خود برکنار شود.
جلال طالبی که مشاور امور فنی تیم ملی بود، جانشین ایویچ شد. ایران با هدایت طالبی توانست در بازی دوستانه بعدی آن اردو با حساب ۴ بر یک از سد اینترمیلان عبور کند. نکته ناراحت‌کننده جایی بود که تصاویر تلویزیونی چهره ایویچ را در جمعیت نشان می‌داد که تیمی را از روی سکو‌ها نظاره می‌کرد که قرار بود خودش حاصل دسترنجش را در جام جهانی ببیند، اما این اتفاق هیچ‌وقت رخ نداد.
تیمی که ایویچ می‌خواست آن را تبدیل به یکی از شگفتی‌های جام جهانی کند، بدون او راهی فرانسه شد تا در گروهی که یوگسلاوی و آلمان حضور داشتند بازی کند. ایران برابر هر دو تیم نمایش قابل‌قبولی داشت، ولی ستاره‌های آن روز فوتبال، نقش ایویچ در بازسازی تیم ملی را بی‌بدیل می‌دانستند. خداداد عزیزی در اکثر مصاحبه‌هایش که مربوط به جام جهانی ۹۸ است، می‌گوید: «اگر بدن‌سازی ایویچ و اردوی بروجرد نبود، مقابل تیم ملی آلمان به‌طورقطع کیسه گل می‌شدیم».
اخراج ایویچ، اما در دوره صفایی‌فراهانی رخ داد که هنوز هم خیلی‌ها از او به‌عنوان برترین رئیس فدراسیون فوتبال ایران یاد می‌کنند؛ اتفاقی عجیب که کارنامه صفایی‌فراهانی را زیر سؤال برد. بااین‌حال، تعدادی از بازیکنان آن دوره از جمله همین خداداد عزیزی معتقد بودند که فشار‌های بیرونی باعث شد تا صفایی‌فراهانی آن تصمیم عجیب را بگیرد.
خداداد در گفتگو با مشرق، اختلاف درونی تیم با ایویچ را رد می‌کند و معتقد است صفایی‌فراهانی تحت فشار از بالا مجبور به برکناری ایویچ شده: «علی دایی قطعا در برکناری ایویچ دخیل نبوده، چون علی با او خیلی ارتباطش خوب بود. ارتباط من با ایویچ خیلی خوب بود. کریم هم خیلی بود. اما معتقدم صفایی‌فراهانی با میل خودش این تصمیم را نگرفت، چون اگر می‌خواست یک ماه قبل از جام جهانی ایویچ را برکنار کند و به او ضربه بزند، اصلا ایویچ را به ایران نمی‌آورد».
مربی‌ای که در سال ۱۹۸۷ بهترین سرمربی سال فیفا لقب گرفته بود، همچنین از نگاه نشریه «فرانس‌فوتبال» مربی سابق تیم ملی ایران در بین ۵۰ مربی برتر دنیا قرار گرفته بود و حالا از نگاه مجله معتبر «فور فور تو» نیز شصتمین مربی برتر تاریخ فوتبال دنیاست، می‌توانست برای تیم ملی افتخارآفرینی کند، ولی می‌توان این‌طور نوشت که یکی از برترین مربیان تاریخ، به ایران آمد، اما اجازه ندادند پروسه‌اش با موفقیت به پایان برسد.
همان رسم همیشگی؛ خوش‌استقبال در فرودگاه حتی به قیمت سقوط از پله‌های برقی، بدبدرقه به اندازه‌ای که چنین مربی‌ای به این شکل برکنار شود. مربی‌ای که به قصد تاریخ‌سازی آمد، تبدیل شد به حسرت فوتبالی‌هایی که حالا فقط با ذوق می‌توانند بگویند یکی از برترین مربیان تاریخ فوتبال دنیا، روزی روی نیمکت تیم ملی ایران نشست؛ البته بی‌نتیجه در سرزمین عجایب!
مورینیو آرزوی «ایویچ‌شدن» داشت
حالا شاید این سؤال مطرح شود که چرا این مرد بلوک شرق اروپا بهترین و باکیفیت‌ترین مربی خارجی است که به ایران آمده؟ این تحلیل‌ها بر اساس چه متر و معیاری صورت گرفته است؟ کافی است نقل‌قول و آرزوی بزرگ ژوزه مورینیو که در مجله معتبر فور فور تو مطرح شده یکبار دیگر مرور شود: «ایویچ بزرگترین مربی تاریخ دنیای فوتبال است و یکی از آرزوهایم این است که بتوانم به اندازه او جام قهرمانی کسب کنم». مربی مغرور پرتغالی که خیلی کم پیش می‌آید از کسی تعریف و تمجید کند و اصولا صحبت‌هایش همراه با نیش‌وکنایه است، در برابر بزرگی و افتخارات کسب‌شده توسط ایویچ، تعظیم کرد.
ایویچ با سابقه مربیگری در تیم‌های بزرگی مانند آژاکس، اتلتیکو مادرید، پاری‌سن‌ژرمن، بنفیکا، پورتو و تجربه مربیگری در ۱۴ کشور مختلف و کسب جام‌های قهرمانی متعدد وارد ایران شد تا تیم ملی را در جام جهانی ۱۹۹۸ هدایت کند. تصور تمامی فوتبال‌دوستان این بود که با ایویچ، تیم ملی می‌تواند مقابل آلمان ایستادگی کند و با شکست‌دادن آمریکا و یوگسلاوی، تیمی که ایویچ آن را به خوبی می‌شناخت، می‌توانست به دور بعد صعود کند. یکی از برترین مربیان تاریخ فوتبال دنیا و بزرگترین مربی فوتبالی که به ایران آمده بود، تیرماه ۱۳۹۰ در ۷۷ سالگی و به دلیل عارضه قلبی درگذشت.
