آب به چشمه علی برنگشت/ 4 روز از وعده شهرداری تهران گذشت، اما خبری از جوشیدن چشمه نیست

وقتی برای تهیه گزارش به چشمه علی ری رفتم، پیر مردی را دیدم که وقتی به کنار چشمه و حوض آبگیر آن رسید، آهی سرکشید و با نگاه ناامید خود رو به من کرد و گفت: بچه که بودم با پدرم به چشمه می‌آمدیم. پدرم و دوستانش در آب شنا می‌کردند، اما عمق آب به قدری زیاد بود که من از ترس فقط نظاره گر شنا کردن بزرگترها می‌شدم و تنها جرأت آبتنی کردن به همراه پدرم را داشتم. گاهی هم به همراه مادرم به کنار چشمه می‌آمدیم و وقتی خانم‌ها دور هم جمع و مشغول حرف زدن می‌شدند، ما بچه‌ها بی توجه به گذر زمان آبتنی می‌کردیم و مشغول خیس کردن همدیگر می‌شدیم.

کاملا مشخص بود روزگاری اینجا زندگی جریان داشت. افراد میانسال و حتی جوانترها هم می‌گفتند اکنون که فصل تابستان است و گرمای هوا همه را کلافه کرده است، این چشمه می‌توانست اینجا غوغایی برپا کند. از آبتنی بچه‌ها تا نشستن بزرگترهای محله به دور چشمه و شنیدن صدای دلچسب آب می‌توانست به زندگی رنگ و بوی دیگری بدهد. مردم می‌گفتند که از قدیمی‌ترها شنیده‌اند که آب گوارا و زلال چشمه علی هزاران سال بود که همیشه جاری بود و حتی در سال‌های خشکسالی هم این چشمه خشک نمی‌شد و بزرگترین دلخوشی مردم منطقه بوده است .

اهالی می‌گفتند تا همین دو سال پیش که هنوز تیغه بی رحم دستگاه‌های حفاری مترو به مجاری چشمه علی نرسیده بود؛ تابستان که می‎شد شور و نشاط محله چشمه علی به لطف جاری بودن آن به همه سرایت می‌کرد و اصلا همه اهالی حال خوبی داشتند، اما این روزها خشکی چشمه باعث افسردگی و سرخوردگی همه مردم شده است.

اهالی راست می‌گفتند که حال خوب آن‌ها به حال خوب چشمه بستگی دارد. در مدت تهیه گزارش افراد زیادی به چشمه سر می‌زدند و وقتی می‌دیدند از آب خبری نیست، مأیوس باز می‌گشتند. بررسی اسناد تاریخی و گذشته بسیار کهن این آبراهه زیرزمینی هم نشان می‌داد که هیچگاه این چشمه خشک نشده و همواره آبی برای جاری ساختن زندگی داشته است.

نگاهی به تاریخ چشمه علی

شهر باستانی ری از کهن ترين شهرهای تاريخی جهان است که قدمت آن به اندازه خود تاريخ است. اين شهر باستانی در طول تاريخ پر فراز و نشيب از چنان جايگاه رفيعی برخوردار بوده است که مرکز ثقل منطقه البرز مرکزی بوده و نام آن در بسياری از متون و کتيبه‌های تاريخی آورده شده است.داريوش هخامنشی در کتيبه بيستون، راگا يا همان ری امروزی را يکی از شهرهای مهم ايران باستان ناميده است که تحت تسلط حکوت هخامنشيان بوده و در کنار شهرهايی همچون پاسارگاد و هکمتانه يکی از مهمترين شهرهای ايران زمين به شمار می رفته است.

ری باستانی با داشتن محوطه‌های تاريخی فراوان گنجينه ای بزرگ از تاريخ، فرهنگ و تمدن ايران زمين است و چشمه علی يکی از ناشناخته‌ترين محوطه‌های باستانی اين ديار کهن است.

چشمه علی شهر ری در منطقه‌ای به همين نام در بخش شمالی ری يکی از همين مناطق عصر باستان است که ناگفته‌هايی به اندازه همه تاريخ دارد.

اين چشمه باستانی حدود هشت هزار سال است که از دل سنگ‌ها می‌جوشد و زندگی می‌بخشد و آدميان را در طول هزاران سال سيراب می‌کند.

زمان تشکيل نخستين اجتماع انسانی در محوطه باستانی چشمه علی به هشت هزار سال پيش باز می‌گردد که از آن تمدن کهن هم اکنون برج و باروهای قديمی، سفالينه‌های سرخ و سبز رنگی باقی مانده است که روش زندگی ساکنان باستانی ری را آشکار می‌کند.

قديمی ترين شواهد موجود در اين منطقه كه به چهار هزار سال قبل از ميلاد مسيح باز می‌گردد، سفالينه‌های منقوش است و روش شکار، کشاورزی و حتی دامپروری قديمی ترين ساکنان دشت ری را به خوبی نشان می‌دهد.

بر اساس يافته‌ها اين محل در سه هزار سال پيش از ميلاد به دليل نامعلومی ناگهان متروكه شد و دوباره از هزاره دوم قبل از ميلاد مسكونی و آباد گشت‌.

حفاری‌های تپه چشمه علی نشان داد اين چشمه محل استقرار و اسکان مردمان مختلف در 12 دوره تاريخی بوده است و آثاری از عهد پارت‌ها، هخامنشيان، ساسانی ها و اسلام تا عهد تيموريان و قاجار در اين محل به دست آمده است.

بر اساس کتب تاريخی نقل است که مادر زرتشت نيز در اين مكان متولد شده است‌. برج و باروهای چشمه علی در آن هنگام به چهار تا پنج متر می‌رسيده و سوراخ‌های ديده‌بانی و آتش‌دان داشته است كه هنوز هم آثار آن باقی است‌. اكنون حدود 100 متر از ديوار آن محوطه باستانی بازسازی شده است‌ و کارشناسان در حال تحقيق بيشتر درباره قدمت دقيق اين محل تاريخی هستند.

چشمه علی ری به دليل داشتن آب روان و گوارا از ديرباز مورد توجه حکومت‌های مختلف بوده است و علاوه بر قلعه چشمه علی در زمان ساسانيان در اين محل معبد آناهيتا ساخته شده است که مخروبه‌ها و ديوارهای آن تاکنون وجود داشته و گواه تاريخی کهن اين سرزمين است.
بر اساس مستندات تاريخی نام اصلی چشمه علی به دليل وجود معبد آناهيتا در کنار آن تا دوره ساسانيان سورنا (SORENA) بوده و بعدها با ظهور اسلام بر اساس يک روايت محلی به چشمه علی تغيير نام داده است.

نام اين چشمه به همراه صحنه‌هايی از شکار و زندگی مردمان 2 هزار سال پيش و در زمان ساسانيان بر کتيبه بزرگی مشرف به چشمه نقش بسته بوده که اين کتيبه گران‌بها به دستور شاهان قاجار تخريب و بر روی آن نقش برجسته‌ای از فتح عليشاه، در حال تاج‌گذاريی حک شده است. در حاشيه اين کتيبه نيز آياتی از قرآن و شرح تاج گذاری اين شاه قاجار به وضوح نمايان است.

اين کهن چشمه باستانی در طول تاريخ حتی در بدترين شرايط محل مفرهی برای مردمان زمان خودش بوده است.

متأسفانه به دلیل سوء مدیریت شهری این چشمه پس از هزاران سال از انجام وظيفه تاريخی خود که همان تزریق شور و نشاط به مردمان است عاجز است و محلی که زمانی برای بازی‌های شاد کودکانه و شنای تابستانی اعجاز داشت، امروزه به چاله‌ای خشک و کثیف تبدیل شده است که جز افسردگی و گرما چیزی برای مردمان اطرافش ندارد.

جاری بودن وعده ها به جای جاری بودن اب

با گذشت سر رسید وعده مسئولان مترو برای بازگشت آب به چشمه علی، موضوع را از علی امام مدیر عامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه پرسیدم.

امام گفت : درست است که وعده داده بودیم تا 15 تیر آب به چشمه باز می‌گردد، اما تضمینی برای حجم آب بازگشتی نداده بودیم و هم اکنون آب به اندازه خیلی ناچیزی به مجاری چشمه بازگشته است.

مدیر عامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه افزود: دستگاه‌های حفاری مترو باعث قطع مجاری چشمه علی شده بودند که با عبور این دستگاه‌ها از رگه‌های آبرسان، این جریان و کانال‌ها دوباره متصل شد و در اصل موضوع هیچ اتفاق و تغییری رخ نداده است.

وی گفت شاید عدم آبرسانی مطلوب به مخرج چشمه دلایل دیگری مانند خشکسالی داشته باشد، اما طبق برنامه ریزی صورت گرفته و مطالعات انجام شده آب با همان دبی قبلی به تدریج و طی هفته‌های آینده وارد آبگیر چشمه خواهد شد.

امام با بیان اینکه مخرج چشمه در محل آبگیر دارای چندین مجاری بوده است که اکنون فقط یک مجرا فعال شده است، گفت: سعی می‌کنیم در دو هفته آینده آب در همه مجاری جاری شود.

حسن خلیل آبادی رئیس شورای شهرستان ری در گفتگو با خبرنگار حوزه شهری گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ گفت: مسئولان مترو در زمینه بازگرداندن آب به چشمه علی، خُلف وعده کرده‌اند و این چشمه با وجود اینکه قبلا اعلام شده بود، احیا می‌شود همچنان خشک است.

وی با اشاره به آسیب‌های فراوان ادامه این روند افزود: عدم احیای چشمه علی و بی توجهی مسئولان مترو به تعهداتشان در این زمینه باید پیگیری شود.

مسلم است که ایجاد زیرساخت‌های شهری و تاسیسات زیربنایی مانند مترو برای هر شهری لازم و ضروری است، اما به صراحت می‌توان گفت این وظیفه و تعهد متولیان امور شهری است که بتوانند با برنامه ریزی دقیق و دانش کافی صدمات و خسارات اجرای چنین طرح‌هایی را به حداقل برسانند.

شرکت مترو نیز می‌توانست در این زمینه با عبور این خط از مناطق دیگر و یا رعایت مسائل احتیاطی لازم ضمن کاهش خسارات وارده یکی از بزرگترین و باستانی ترین آبراهه‌های کشور را به نابودی نکشاند.