شهید آوینی، تحصیلات ابتدایی و متوسطهٔ خود را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند. او از کودکی با هنر انس داشت. شعر می‌سرود، داستان و مقاله می‌نوشت و نقاشی می‌کرد. وی در سال ۱۳۴۴ به عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. آوینی معماری را با علاقهٔ زیاد یادگرفت، ولی بعد از پیروزی انقلاب ایران بنا به ضرورت‌های انقلاب آن را کنار گذاشت و به فیلم‌سازی پرداخت.
وی با گروه جهاد جزو اولین مستندسازانی بود که به جبهه های نبرد رفت و طی سقوط خرمشهر تولید مجموعه حقیقت شکل گرفت و بعد از آن تولید مجموعه مستند تلویزیونی روایت فتح نیز شروع شد.
با پایان جنگ و در فاصلهٔ سال‌های پایان آن و تأسیس مؤسسهٔ روایت فتح، آوینی نوعی فعالیت هنری- مطبوعاتی را تجربه کرد. او در این دوره به سینما، هنر، فرهنگ واحد جهانی و مواجههٔ آن با مسائل مختلف فکر می‌کرد. حاصل همهٔ آن فکر کردن‌ها، تحقیق‌ها و مباحثات، نوشته‌هایی است که از او به جا مانده است این آثار شامل تأملاتی در ماهیت سینما است که در فصل‌نامهٔ فارابی به چاپ رسید و از فروردین سال ۱۳۶۸ در ماهنامهٔ سوره منتشر می‌شد. مجموعهٔ این مقالات در کتاب آینهٔ جادو که جلد اول از مجموعهٔ مقالات و نقدهای سینمایی اوست جمع‌آوری شد.
از آثاری که از وی در حوزه تصویر باقی مانده است می توان به مستندهای شش روز در ترکمن صحرا، سیل خوزستان، خان گزیده‌ها، حقیقت، با دکتر جهاد در بشاگرد، هفت قصه از بلوچستان، با تیپ المهدی در محور رأس البیشه، شیر مردان خدا! ، کرب‌وبلا در انتظار است، روایت فتح و شهری در آسمان که آخرین ساخته وی در منطقه فکه بود اشاره کرد.
شهید مرتضی آوینی علاوه بر فعالیت در زمینه سینما و فیلم مستند، آثار مکتوبی را هم در زمینه‌های مختلف از خود به جا گذاشته که شامل : هرآنکه جز خود، آئینه جادو، توسعه و مبانی تمدن غرب، گنجینه آسمانی، یک تجربه ماندگار، فردایی دیگر، حلزون‌های خانه به دوش، رستاخیز جان، آغازی بر یک پایان، فتح خون، امام و حیات باطنی انسان، با من سخن بگو دوکوهه، مرکز آسمان، نسیم حیات، سفر به سرزمین نور، انفطار صورت (در باب مبانی نظری هنر) نام برد.
ایسکانیوز