به گزارش راگانیوز ؛ قدیمی ترین کارخانه قند خاورمیانه که با شماره 4635 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از میراث اولیه ورود مدرنیته به ایران محسوب می شود اکنون در تنگنای کش وقوس های میراث و مالک گیر کرده و در حال تخریب است.
گرچه مالک کارخانه اقدام عمدی برای تخریب این بنای قجری را قبول ندارد اما مسئولان متولی می گویند مالک دنبال سودجویی و آثار برجامانده از تخریب نیز نمایانگر اقدام عمدی آنان است.
** این میراث فقط یک ساختمان نیست
کارخانه قند کهریزک از توابع شهرستان ری مربوط به دوره قاجار است و نکته قابل تامل اینکه این بنا تنها یک ساختمان میراثی نیست بلکه تاریخچه ورود صنعت نوین به ایران را نیز روایت می کند.
براساس آنچه در منابع تاریخی آمده کارخانه قند کهریزک سال 1273 خورشیدی توسط مهندسان بلژیکی ساخته شده و با قدیمی ترین باسکولی که در خود دارد از کهن ترین آثار معماری صنعتی در ایران به شمار می رود.
«میرزاعلی اصغرخان امین‌الدوله» وزیر امور خارجه پهلوی اول را مالک این کارخانه اعلام کرده اند.
مستندات منابع تاریخی حاکیست سال 1291 خورشیدی کارخانه قند کهریزک پس از سه سال فعالیت در رقابت با قندهای وارداتی روسی اعلام ورشکستگی کرد تا اینکه در زمان پهلوی دوم پس از خرید کارخانه توسط دولت بار دیگر توسط دستگاه های آلمانی احیا و راه اندازی شد.
مساحت زمین این کارخانه اینک با سند شش دانگ 56 هزار مترمربع است که در کنار جاده قدیم تهران ـ قم قرار دارد؛ یک هزار و 380 مترمربع آن ساختمان اداری و محل استقرار دستگاه های تولید بوده که اکنون متروک و در حال تخریب است.
** نشانه های تخریب
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: پی دیوارها و قسمت هایی از سقف ساختمان کارخانه قند توسط کارگران مالک تراشیده شده است تا به مرور زمان با ورود آب و باد به داخل ساختمان تخریب شود.
«مصیب رحیم زاده» با اشاره به اینکه کارخانه قند کهریزک جزو قدیمی ترین نمونه‌های معماری صنعتی در ایران است که شاید بر بسیاری از معماری های دیگر نیز مقدم باشد بیان کرد: باسکول کارخانه قند کهریزک در گذشته کاملا سالم بود ولی یکباره تخریب شد که تمامی این موارد نشان می دهد مالک یا اشخاص دیگر به دنبال تخریب ساختمان میراثی این کارخانه قدیمی خاورمیانه هستند.
وی گفت: مالک کارخانه باید با شهرداری کهریزک به توافق برسد تا ضمن حفظ اثر تاریخی برای مالک نیز درآمدزایی داشته باشد.
رحیم زاده ادامه داد: ساختمان کارخانه قند اگر درست و اصولی احیا شود با توجه به موقعیت مکانی و گردشگری شهرستان ری می تواند درآمدزایی خوبی از طریق جذب گردشگر برای مالک داشته باشد.
** ادعای مالک
نماینده مالک فعلی کارخانه قند کهریزک در ادامه این گزارش به خبرنگار ایرنا گفت: هدف ما اگر تخریب این ساختمان بود از سال 1370 تاکنون به مرور این کار را انجام می دادیم.
«علیرضا زرگر» تاکید کرد: به هیچ عنوان دنبال تخریب نیستیم اما می خواهیم در نهایت تکلیف 56 هکتار زمینمان روشن شود.
وی با اشاره به اینکه دستگاه قضا نیز درخصوص شکایت میراث فرهنگی رای به نفع مالک داده است افزود: دستگاه های اجرایی شهرستان ری نه توانایی خرید ملک را دارند و نه اجازه تغییر کاربری می دهند.
زرگر بیان کرد: دستگاه های اجرایی باید اجازه تفکیک و قطعه بندی زمین های اطراف ساختمان کارخانه قند را به مالک بدهند.
**پاسخ میراث فرهنگی به مالک
رئیس اداره میراث فرهنگی ری در ادامه مصاحبه با خبرنگار ایرنا درباره رای دیوان عدالت اداری به نفع مالک گفت: این رای شهریور سال گذشته صادر شد و در این صورت این اثر از ثبت ملی خارج می شود، هرچند با این وجود میراث باز هم می تواند بر این اثر ملی نظارت داشته باشد.
رحیم زاده تصریح کرد: میراث فرهنگی ری از رای صادره معترض است و بعد از برگزاری جلسه با مالک سعی می کنیم به نتیجه مثبتی در این زمینه برسیم.
وی افزود: هدف ما تغییر کاربری این ملک است و به احتمال زیاد دراین زمینه به تفاهم می رسیم.
** تغییر کاربری به موزه
فرماندار ویژه شهرستان ری در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه کارخانه قند کهریزک ظرفیت تولید قند کشور در آن مقطع تاریخی و وضعیت صنعتی ما را برای نسل های آینده نشان می دهد، تاکید کرد: این کارخانه باید به موزه تبدیل شود.
«هدایت الله جمالی پور» ادامه داد: شهرداری کهریزک، میراث فرهنگی و مالک باید به توافق برسند تا این مکان تاریخی به یک موزه تبدیل و منافع مالک در حد معقول و کارشناسی تامین شود.
وی با تایید تخریب قسمت هایی از کارخانه، هدف آن را تغییر کاربری این اثر میراثی اعلام و بیان کرد: متاسفانه به خاطر غفلت های اداره میراث فرهنگی در گذشته افراد سودجو و منفعت طلب قسمت هایی از ساختمان کارخانه قند کهریزک را دچار آسیب کرده اند.
جمالی پور به زمین های بایر اطراف ساختمان اصلی کارخانه قند اشاره کرد و اظهارداشت: زمین های بایر اطراف ساختمان کارخانه قابل تفکیک و واگذاری به مالک است ولی ساختمان و سازه اصلی باید با حفظ حریم توسط اداره میراث فرهنگی حفظ و نگهداری شود.
** فرمانداری دست به کار شود
عضو ناظر مجلس در شورای عالی میراث فرهنگی اما معتقد است که فرمانداری باید در این زمینه وارد عمل شود.
«پروانه سلحشوری» در گفت وگو با خبرنگار ایرنا توافق دولت، مالکان و اداره میراث فرهنگی را یکی از راهکاری های جلوگیری از تخریب آثار تاریخی عنوان و بیان کرد: کارخانه قند کهریزک باید توسط دولت بازسازی و زیرنظارت اداره میراث فرهنگی قرارگیرد تا درآمد حاصل از آن نیز بی کم و کاست به مالک برسد.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: فرماندار ری به عنوان نماینده دولت باید در جلوگیری از تخریب این اثر ملی تلاش کند و این مشکل را فیصله دهد.
سلحشوری اظهارداشت: آثار ملی در همه جای دنیا برای نشان دادن تاریخ و تلاش گذشتگان به نسل های آینده بسیار دقیق و خوب نگهداری می شود ولی در ایران به دلیل برخی نگاه های منفعت طلبانه، سودجویانه و ضدمیراثی تخریب می شوند یا در آستانه تخریب قرار می گیرند.
این نماینده مجلس با اشاره به اینکه تخریب آثار میراثی به منظور ساخت ساختمان های مدرن و تجاری به هیچ عنوان پذیرفته نیست، گفت: این کار به مرور زمان باعث از بین رفتن هویت ملی و تاریخی در کشور می شود.
شهرستان ری از مناطق تاریخی ایران در قسمت جنوبی شهر تهران قرار گرفته است.
ایرنا