کارخانه سیمان شهرری در انتظار ثبت ملی

نقش مهمی در استقلال صنعت سیمان کشور ایفا کرد و حالا، به قول یکی از ری‌شناسان، گرد فراموشی بر شاه‌کلید رونق صنعت ایران پاشیده شده است. سراغ مسئول میراث فرهنگی شهرری و اهالی محله صفاییه که این کارخانه در آن قرار دارد رفتیم و با یکی از ری‌شناسان در خصوص اهمیت کارخانه سیمان و ضرورت حفظ آن صحبت کردیم.

چرا علاقه‌مندان به آثار تاریخی و بسیاری از اهالی شهرری از انتخاب کارخانه سیمان برای اجرای صحنه‌های تیراندازی و انفجار در سریال پایتخت دلگیرند؟ صحبت‌های یکی از ری‌شناسان پاسخ قانع‌کننده‌ای به همه این نگرانی‌هاست. «احمد ابوحمزه» تحقیقات گسترده‌ای درباره تاریخچه کارخانه سیمان انجام داده و با جمع‌آوری اسناد موجود در حال تهیه مقاله‌ای با موضوع این اثر تاریخی است. او ماجرای ساخت کارخانه سیمان را روایت می‌کند: «‌‌در سال 1307 رئیس مجلس وقت، به دلیل نیاز ایران به سیمان به کارشناسان دستور داد تحقیقات درباره ساخت نخستین کارخانه سیمان در ایران را آغاز کنند.

در آن سال‌ها ساخت‌وساز در ایران رونق گرفته بود. نخستین خط راه‌آهن و جاده و تونل در حال ساخت بود و ایران رتبه پنجم را در واردات سیمان داشت. کارشناسان بعد از تحقیقات میدانی به این نتیجه رسیدند که کوه‌های بی‌بی شهربانو در شهرری بهترین گزینه برای ساخت کارخانه است. مجلس وقت از محل درآمد حاصل از فروش قند و شکر با شرکت دانمارکی برای ساخت تجهیزات و مقدمات کارخانه سیمان در شهرری قراردادبست.

این قرارداد در سال 1309 منعقد شد و شرکت دانمارکی در همان سال، ساخت تجهیزات نخستین کارخانه سیمان با ظرفیت 100 تن را آغاز کرد. بعد از تجهیز محل مورد نظر و ساخت نیروگاه برق، مجلس، قراردادی را با شرکتی آلمانی برای ساخت ساختمان‌های کارخانه سیمان منعقد کرد و در سال 1311 بود که عملیات ساخت این کارخانه به پایان رسید.»

بی‌مهری به کارخانه تاریخی
کارخانه سیمان در سال 1364 به دلیل قرار داشتن در دل بافت مسکونی تعطیل شد. ابوحمزه می‌گوید: «این کارخانه با نمای زیبا و باشکوهش همزمان با دانشگاه تهران و موزه ملی ساخته شد، اما متأسفانه با اینکه نقش اساسی در رونق صنعت کشورمان در سال‌های دهه 20 تا 50 داشت، در بی‌توجهی مطلق مسئولان قرار گرفته است.» او ادامه می‌دهد: «بر اساس اسنادی که وجود دارد کارخانه سیمان صفاییه جزو املاک ملی به حساب می‌آید و هیچ شخص یا گروه خاصی اجازه تصرف در آن را ندارد.»

 بی‌خبر بودیم، شکایت می‌کنیم

متولی میراث فرهنگی و آثار تاریخی شهرری از انتخاب کارخانه سیمان و بازی دو قسمت آخر سریال پایتخت در آن اعلام بی‌خبری می‌کند و می‌گوید: «سکانس‌های تیراندازی و انفجار در سریال پایتخت، قطعاً آسیب‌هایی به کارخانه سیمان وارد کرده است، ما اطلاعی از این موضوع نداشتیم.» «امیر مسیب رحیم‌زاده» ادامه می‌دهد: «متأسفانه، کارخانه سیمان به دلیل خلأهای موجود و به‌رغم پیشینه باارزش تاریخی‌اش هنوز به ثبت ملی نرسیده است. البته پرونده ثبتی آن تهیه شده و نقشه‌برداری‌ها انجام شده است.

از آنجا که این کارخانه ثبت ملی نشده است، متولیان میراث فرهنگی قدرت دخل و تصرف در آن را ندارند. سال‌هاست کارخانه سیمان در دست هیئت چند نفره‌ای به نام هیئت تسویه است و حتماً عوامل سریال پایتخت برای بازی در کارخانه با مسئول هیئت تسویه مذاکره کرده‌اند.» متولی میراث فرهنگی شهرری با بیان اینکه استعلامی از میراث فرهنگی برای بازی در کارخانه سیمان گرفته نشده است، ادامه می‌دهد: «در حال پیگیری موضوع هستیم و در صورت نیاز شکایت می‌کنیم. کارخانه سیمان، چندین بار برای بازی سکانس‌هایی از سریال‌های مختلف انتخاب شده است اما در سریال پایتخت در فضای کارخانه، تیراندازی و انفجار انجام شده که این موضوع قابل قبول نیست.»

روزی 80 میلیون تومان 

شنیده‌ها حاکی از آن است، هیئت تسویه‌ای که در حال حاضر متولی کارخانه سیمان است مبلغ هنگفتی را برای اجاره دادن کارخانه از عوامل سریال پایتخت دریافت کرده‌اند. یکی از مطلعان که تمایلی به ذکر نامش در همشهری محله ندارد می‌گوید: «دو سال قبل، مسئولان فعلی کارخانه، این مکان را برای سکانس‌هایی از یک فیلم، روزی 80میلیون تومان اجاره داده‌اند. احتمالاً آنها رقم بالاتری را از عوامل فیلم پایتخت دریافت کرده‌اند در حالی که کارخانه سیمان جزو آثار ملی است و مسئولان باید هرچه زودتر با ثبت ملی، آن را از بلاتکلیفی نجات دهند.»

رمز‌گشایی از صدای انفجارها در محله صفاییه 

مهر ماه سال گذشته بود که صداهای عجیب و غریب در محله صفاییه تعجب بسیاری از اهالی را برانگیخت، اما هیچ‌کس نمی‌دانست این صداها قرار است صحنه‌های پربیننده‌ترین سریال تلویزیون در نوروز 97 را رقم بزند. باز هم کسی نمی‌دانست این صحنه‌ها در کارخانه تاریخی‌ای که فخر اهالی محله صفاییه است و وجود آن را غنیمتی تاریخی برای منطقه خود می‌دانند در حال رقم خوردن است. دبیر شورایاری محله صفاییه می‌گوید: «از آنجا که درهای کارخانه سیمان به روی شهروندان بسته است و این کارخانه با دیوارهای بلندی محصور شده کسی از ماجرای بازی سریال پایتخت در آن خبر نداشت، چه بسا اگر مردم متوجه می‌شدند، موضوع را به اطلاع مسئولان میراث فرهنگی شهرری می‌رساندند و شاید میراث فرهنگی می‌توانست در آن زمان مانع ادامه کار و پیشگیری از آسیب رساندن به بنای کارخانه تاریخی شود.»

مسلماً اگر به صورت جدی و قانونی از آثار ملی حراست شود، مشکلی برای استفاده از آنها در فیلم‌ها و سریال‌ها وجود ندارد. برای مثال، بارها در ابنیه تاریخی ترکیه فیلم‌های ساخت این کشور یا فیلم‌های هالیوودی فیلمبرداری شده و اعتراضی هم به این کار نشده و این بناها قربانی جذابیت‌های این فیلم‌ها نشده‌اند. نظارت، حلقه واسطه‌ای است میان آثار ملی و شکل‌های مختلف استفاده از آنها.«محمدمصطفوی» از اهالی قدیمی محله صفاییه، یکی از شهروندانی است که همه سال‌های جوانی و میانسالی‌اش را در کارخانه سیمان گذرانده است. می‌گوید: «این اثر تاریخی با این قدمت چرا باید فراموش شود؟ چرا من نمی‌توانم دست نوه‌هایم را بگیرم و آنها را به بازدید نخستین کارخانه سیمان ایران و خاورمیانه ببرم؟ چرا درهای این کارخانه به روی مردم و گردشگران بسته است؟ آن وقت برای بازی بخش‌هایی از یک سریال تلویزیونی به آن آسیب می‌رسانند.»