به گزارش راگانیوز ؛گروهی هر روز از نحوه استفاده از پساب تهران در جنوب پایتخت، فیلم می‌گیرند و آن را در فضای مجازی پخش می‌کنند. برخی از این تصاویر غیر‌واقعی و بخشی از آن نیز از واقعیتی در مورد پساب تهران حکایت دارد. مشکلی که امروز از آن به‌عنوان پساب جنوب تهران یاد می‌شود ریشه در سال‌های اخیر دارد.
آنجایی که زندگی شهرنشینی توسعه یافت و آب قنات‌ها و چشمه‌های شمال شهر که گوارا بود در مسیر عبور از داخل شهر با انواع آلایندگی‌ها به سرنوشتی مبتلا شد که اکنون در حریم ری شاهد آن هستیم؛ آبی که در گذشته منشأ زندگی و حیات برای کشاورزان جنوب پایتخت بود، این روزها به بلایی تبدیل شده است که کسب و کار روستاییان را تهدید می‌کند و نیز سلامت مصرف کنندگان این محصولات را که عمدتا ساکنان پایتخت هستند. به تازگی طرحی با عنوان جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب تهران در دستور کار مسئولان قرار گرفته است و قرار است با مشارکت بخش خصوصی، آب‌های سطحی تصفیه و به مصرف کشاورزی برسد و نقطه پایانی بر این کابوس باشد.
محدوده شمالی شهر تهران در دامنه کوه‌های البرز قراردارد. به همین دلیل در این محدوده، دره‌های زیادی وجود دارد که از دامنه جنوبی البرز به درون بافت شهر تهران، امتداد یافته‌اند. این روددرهها در گذشته با صخره‌های زیبای کوهستان، دامنه‌های سرسبز و باغ‌ها، چشمه‌ها و آب روان جویبارها، مناظر زیبایی را در منظر چشم گردشگران می‌آراستند. از مهم‌ترین روددرههای پایتخت می‌توان از لارک، دار‌آباد، جمشیدیه، گلابدره، دربند، ولنجک، درکه، فرحزاد و کن نام برد. شاید بتوان یکی از دلایل تشکیل پایتخت را روددرههای کوهپایه‌های البرز دانست که زمان زیادی است به‌عنوان مزیت به آنها کمتر توجه شده است.
در طرح جامع تهران به روددرهها در قالب طرح تفصیلی توجه شده است. اکنون در برخی روددره های پایتخت آب جریان دارد و این آب از منشأ شمال تهران به سمت جنوب پایتخت در حرکت است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران درباره برخی از روددرههای فعال پایتخت می‌گوید: «منشا آب ۷ روددره در مناطق شمال و شمال شرق و غربی پایتخت است. آب این روددرهها از شمال به سمت جنوب پایتخت می‌رود و در نهایت در ۲ رودخانه سرخه‌حصار و فیروزآباد در جنوب پایتخت با هم تجمیع می‌شود.»
به گفته «محمدرضا بختیاری» هریک از نهرهای سرخه‌حصار و فیروزآباد ورودی آب مشخصی به حوضچه‌های آبریز جنوب تهران دارند: «برای تصفیه آب ورودی از نهر فیروزآباد و یاخچی‌آباد، تصفیه‌خانه‌ای به ظرفیت ۴ مترمعکب در ثانیه در محدوده صالح‌آباد ساخته شده است. برای تصفیه آب ورودی از رودخانه سرخه‌حصار نیز تصفیه‌خانه‌ای به ظرفیت ۶ مترمکعب آب در ثانیه ساخته شده و در حال بهره‌برداری است. در مجموع میزان ورودی آب از این ۲ نهر به دشت‌های جنوب تهران بالغ بر ۴۰۰ میلیون‌مترمکعب است که حجم قابل توجهی محسوب می‌شود.»
معجونی ازهمه آلایندگی‌ها
وقتی صحبت از روددره و آب در آن می‌شود، ناخودگاه همه به دنبال منشأ این آب هستند؛ یعنی آبی که از چشمه‌ها می‌آید و باید سالم باشد. کسانی که سال‌های ابتدایی دهه ۵۰ را به یاد می‌آورند می‌دانند که نهر فیروزآباد آب آلوده‌ای نداشت و حتی محلی برای آبتنی بچه‌های آن زمان محسوب می‌شد. اما چطور می‌شود که این آب زلال، در جنوب پایتخت به آبی آلوده تبدیل می‌شود؟ بختیاری در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «پساب وارد شده به جنوب تهران و منطقه شهرری خاص است. این پساب نه آب چشمه و نه پساب فاضلاب خانگی است. پساب موجود در جنوب تهران شامل فاضلاب خانگی، فاضلاب بیمارستانی، انواع سموم و… است.»
این حرف مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران نشان از خطری دارد که پساب رها شده در منطقه ۲۰ تهران، محصولات کشاورزی زمین‌هایی که از این آب استفاده می‌کنند را تهدید می‌کند. آن‌گونه که این مقام مسئول از خطرهای پساب می‌گوید باید روش ویژه‌ای برای تصفیه آب‌های سطحی جنوب تهران در نظر گرفته شود تا آب رها در این محدوده بی‌خطر شود. بختیاری این موضوع را تأیید می‌کند: «برای اینکه بتوانیم روشی برای تصفیه پساب وارد شده به شهرری و جنوب تهران پیدا کنیم، ۸ سال کار مطالعاتی انجام شده است. مطالعات اجرای این کار با مشارکت دانشگاه‌های داخلی و مراکز خارجی انجام شده است و اکنون روش دقیق و مناسبی برای تصفیه آب‌های سطحی جنوب تهران پیدا کرده‌ایم.»
اجرای شبکه فاضلاب راهگشا نیست
تهران مدت‌هاست شاهد اجرای شبکه فاضلاب است. طرحی که با چشم‌انداز حفظ محیط‌زیست و منبع آب و خاک اجرا می‌شود، به نظر می‌رسد حتی با اجرای ۱۰۰درصدی شبکه فاضلاب، از آلودگی پساب ورودی به جنوب شهر چیز زیادی کم نمی‌شود. این حرف را می‌توان از لا‌به‌لای گزارش «عباس شفیعی» مشاور اجرای طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب پایتخت فهمید: «بیمارستان‌ها ۳۰۰ نوع پسماند خطرناک تولید می‌کنند. بسیاری از بیمارستان‌ها سیستم دفع بهداشتی فاضلاب ندارند و پسماندشان داخل رودخانه‌ها ریخته می‌شود.
کارگاه‌های زیر پله‌ای بسیاری نیز مواد خطرناکی را به داخل رودخانه‌ها می‌ریزند. گزارش‌هایی وجود دارد که مواد شیمیایی و… در منطقه ۳ و محله دروس داخل رودخانه تخلیه می‌شود و این مواد آب را در وسعت زیادی آلوده می‌کند. این به آن معناست که حتی اگر شبکه فاضلاب تهران ۱۰۰درصد هم اجرا شود، آلایندگی‌های زیاد دیگری باقی می ماند که سبب آلودگی آب، خاک و در نهایت محصولات کشاورزی تولیدی می‌شود.»
تولید ۲۰۰ میلیون‌مترمکعب آب سالم
این کارشناس که دغدغه‌های محیط‌زیستی زیادی هم دارد از هدف‌گذاری طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب برای تبدیل آب آلوده در این منطقه به آب سالم سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: «طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب تهیه شده است. در برنامه تدوین شده که ۴ سال طول می‌کشد قرار است با ساخت تصفیه‌خانه، ۲۰۰ میلیون‌مترمکعب آب سالم و با کیفیت تولید و صرف تأمین حقابه کشاورزی در اراضی جنوب پایتخت، فضای سبز و طرح‌های بیابان‌زدایی، نیازهای فرودگاه امام خمینی(ره)، مجتمع نمایشگاهی شهر آفتاب و شهرک‌های صنعتی شود.»
شفیعی هزینه اجرای این طرح را سنگین و از توان دولت خارج می‌داند و ادامه می‌دهد: «چون نوع آلودگی آب‌های سطحی جنوب با پساب‌های دیگر تفاوت زیادی دارد، روش تصفیه آن سخت و پرهزینه است. علاوه بر هزینه ساخت تصفیه‌خانه، هزینه بهره‌برداری و مواد مناسب برای تصفیه پساب جمع‌آوری شده گران است. براساس ارزیابی صورت گرفته، برای اجرای طرح هزار و ۵۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که پرداخت این مبلغ از سوی دولت امکان‌پذیر نیست.»
لزوم مشارکت بخش خصوصی
هزینه سنگین جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب پایتخت همگان را به این فکر واداشته است که فکری اساسی برای تأمین منابع مورد نیاز اجرای این طرح ضروری کنند. فروش آب به بهره‌برداران، مشارکت ۳۰ یا ۵۰درصدی دولت در تأمین منابع مالی طرح یا مشارکت ۱۰۰درصدی بخش خصوصی از جمله طرح‌هایی است که برای تأمین منابع مالی طرح پیش‌بینی شده است. به گفته مشاور اجرای طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب تهران، فروش آب به بهره‌برداران با قیمت تمام شده آب کار غیر‌ممکنی است: «قیمت تمام شده آب تصفیه شده بسیار بالا است. این قیمت صرفه اقتصادی برای کشاورز و صاحب صنعت ندارد. مشارکت ۱۰۰درصدی بخش خصوصی هم به دلیل وجود مشکلاتی غیر‌ممکن است. مشارکت ۵۰درصدی یکی از خواسته‌های ما برای اجرای طرح است. چون مشارکت ۳۰درصدی دولت در این طرح در سطوح کلان کشور تصویب شده است باید مشوق‌های بیشتری به بخش خصوصی داده شود تا بتوان از آب‌های سطحی جنوب تهران برای ایجاد ارزش افزوده و تولید محصولات کشاورزی سالم بهره‌برداری کرد.»
منابع مالی دولت برای اجرای طرح آماده است
«اولویت دولت در تهران واگذاری طرح‌هایی است که بخش خصوصی قادر به اجرای آن است. موضوع جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب پایتخت از سال ۱۳۹۲ مطالعه و در شورای گفت‌وگو بررسی شده است. دولت تصمیم گرفت از مجموع هزینه مورد نیاز برای اجرای طرح ۳۰درصد آن را تأمین و ۷۰درصد مابقی را بخش خصوصی تأمین کند. اکنون منتظریم که بخش خصوصی آمادگی خود را برای اجرای این طرح اعلام کند تا منابع دولتی تعهد داده شده پرداخت شود.»
این حرف را «نعمت‌الله ترکی» معاون برنامه‌ریزی استاندار تهران می‌زند و ادامه می‌دهد: «در راستای سفر استانی رئیس‌جمهور به استان تهران، ۷۵ میلیارد تومان برای اجرای طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی جنوب تهران و منطقه ری اختصاص داده شده است. این پول اکنون تأمین شده و با حضور بخش خصوصی آماده پرداخت آن هستیم.»
بیشتر بدانید
آب‌های روان پایتخت منشأ کوهستانی و شهری دارد. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از ۴۰۰ میلیون‌متر مکعب پساب در جنوب تهران، منشأ ۱۳۹ میلیون‌مترمکعب آن کوهستانی و با سرچشمه منطقه تجریش و شمیران در منطقه یک، ۲۶۳ میلیون‌مترمکعب آن شهری است. ورودی آب از رودخانه کن در منطقه ۵ معادل ۶۳میلیون‌مترمکعب، ورودی از سرخه‌حصار شامل اراضی منطقه ۱۳، امین‌آباد و محورهای منتهی به بزرگراه امام علی(ع) و شهرری در منطقه ۲۰، معادل ۲۰۹ میلیون‌مترمکعب و ورودی آب از نهر فیروزآباد نیز ۱۰۷ میلیون‌مترمکعب در سال است.
منابع آلاینده آب‌های جنوب تهران شناسایی شود
بخش عمده‌ای از آب‌های سطحی جنوب تهران مالک دارد. بخشی از این آب برای مصارف مختلف کشاورزی و تولیدی مصرف می‌شود. معتقدم در اجرای سیاست‌های مدیریت آب در جنوب پایتخت باید به گونه‌ای عمل شود که حقابه و آب مورد نیاز واحدهای صنعتی، تولیدی و کشاورزی به درستی رعایت شود و از این رهگذر به افراد و بهره‌برداران آسیبی وارد نشود. از سوی دیگر، به دلیل آلودگی شدید آب‌هایی که به حوضچه‌های آبریز جنوب پایتخت وارد می‌شود، باید منابع آلاینده این آب‌ها شناسایی و با متخلفان به‌صورت جدی برخورد شود. معتقدم در مناطق ۲۲گانه شهر تهران نیازمند به کارگیری مشاور برای شناسایی نقاط آلوده‌کننده منابع آب داریم.
در این راستا شهرداری باید در برنامه‌های توسعه‌ای خود و طرح‌های تفصیلی به این موضوع توجه کند تا مقدار آلایندگی‌ها در آب رودخانه‌های جاری در شهر کاهش یابد. اکنون شاهد آن هستیم که در مناطق ۲۱ و ۲۲ پایتخت، پروژه‌های تصفیه آب در حال اجراست که کمک شایانی به کاهش آلودگی آب کرده است. با بهره‌گیری از این تجربه، از خیابان انقلاب به بالا نیز نیازمند ساخت تصفیه‌خانه‌های غیر‌متمرکز برای تصفیه پساب‌ها هستیم که در صورت تحقق آن، زمینه برای کاهش آلودگی آب‌های جاری در جنوب پایتخت فراهم می‌شود.
دولت عزم جدی دارد با کمک بخش خصوصی از حجم عظیم آب‌های سطحی جنوب پایتخت به بهترین شکل و با کیفیت بالا استفاده کند. این کار تنها با کمک همه دستگاه‌ها، بهره‌برداران، بخش خصوصی و سرمایه غیر‌دولتی امکان‌پذیر است و قطعاً در برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای عمل شده که سرمایه‌گذار خصوصی از مزایای سرمایه‌گذاری در حوزه جمع‌آوری و تصفیه بهداشتی آب‌های سطحی جنوب پایتخت بهره‌مند شود.
