تاریخ شهر ری
پیش گفتار
در تاریخ سه ری داریم، یکی از آنها در باختر یا باکتریا، دیگری در خوراسان غربی قرار داشت، که تحت پوشش تاریخ ری جدید یا ری کنونی قرار گرفته اند، و تمام تاریخها را به این ری کنونی مستتر کرده و می گویند. در صورتی که واقعیت اینگونه نیست، علت مهم آن تاریخ نویسی داستان گونه دو قرن گذشته است، که تعلیل و تحلیلی در آن وجود ندارد، و براحتی دروغها گفته و باور می شوند. برای جدا کردن تاریخ های سه ری، کار و تحقیق مفصل و طولانی لازم است، جغرافیای تاریخی ایران هنوز بطور علمی تعریف نشده، هر فرد هر گونه که خواسته با اندک دانش خود، از تاریخ برداشت کرده، گفته و نوشته و ترسیم نموده است. لازم به یاد آوریست، تا یکصد سال پیش شهر های هم نام در قاره کهن بسیار بود، از ابتدای قرن ۲۰ با پیدایش جغرافیای علمی و آکادمیک، نامها بازنگری شدند. به نام های جغرافیای تاریخی ایران وبلاگ گفتمان تاریخ مراجعه شود. تاریخ شهر ری ادامه دارد و باز نویسی می شود.
پیدایش ری
در بنای شهر ری اختلافاتی وجود دارد، در کتاب نزهه‌القلوب آمده، ری را «شیث بنی‌آدم» بنا نهاده است. در مختصر البلدان ابن فقیه، بنای ری را به زادگان «بیلان ابن اصبهان بن فلوج بن سام بن نوح» نسبت داده است. رابرت کرپرتر، سیاح انگلیسی به پیروی از مولف کتاب آثارالبلاد نقل می‌کند، «ایرانیان بنای این شهر را به هوشنگ پسر بزرگ کیومرث نسبت می دهند»، همچنین مولف کتاب هفت اقلیم می نویسد: “در بنای شهر ری اختلاف بسیار کرده اند، بعضی برآنند که ری را راز بن اصفهان بن فلوح بنا کرده، و برخی گویند راز بن خراسان ساخته، و بعضی نقل می‌کنند هوشنگ. کسانی هم روایت می‌کنند کیخسرو پسر سیاوش، همچنین می‌گویند ری شهری است که پیروز پسر یزدگرد بنا کرد، و آن را رام فیروز نام نهاد. در فرهنگنامه دهخدا آمده است: بانی ری، راز بن فاروس پسر لواسان و به قولی شیس بنی آدم است. عده ای نیز بنای ری را به (روی) از فرزندان نوح و یا ری بن بیلان بن اصفهان بن فلوخ نسبت داده‌اند. بر اساس سفال هایی که باستان شناسان در ری یافته اند، تاریخ شهر ری به سال های ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ ق.م، می رسد.
ری پیش از اسلام ــ نام ری در کتیبه های هخامنشی و منابع یونانی به صورت رگ‌آ (Rega) و رغه (Rege) آمده است، اشکانیان «آرشکیا» می گفته اند. ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده، و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت، و به طور کلی ری در دوران مادها و دوران هخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد.
انوش راوید: این بخش از تعریف برای ری قدیم است، که در نزدیکی تخت سلیمان قرار داشت.
ادامه تاریخ داستان گونه: قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم، که از آنجا به همدان می‌رفت علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داده است، لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجر پیشه بوده‌اند.
انوش راوید: این داستان مربوط به ری جدید یا ری کنونی است، که در مسیر جادی ری به معنی طولانی (مانند ری برنج) قرار داشت، که به دروغ و ترفند در قرن ۲۰ بنام جاده ابریشم معروف شده است.
ادامه داستانها: ورود آریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد، به ری و استقرار شعبه ای از آنها در مسیر حرکت خود به شمال و غرب، آثاری از خود بر جای گذاشته که شواهد آن به صورت کوره های سفال پزی در کهریزک و نیز در سال ۱۳۷۳ در تپه معمورین در فرودگاه بین المللی امام خمینی به دست آمده است، پس از ورود به آریایی‌ها که مهمترین آنها مادها و پارس‌ها می باشند، و در آمیختن آنها (مادها) با بومیانی که پیش از آنها در این سرزمین مستقر بودند این منطقه نیز در تقسیم بندی مادها به رماد رازی یا راگا، راگس که در جنوب تهران قرار داشت قرار گرفت (۷۲۰ – ۵۵۰ پ.م) با پیروزی کوروش بر جد خود آژدهاک در سال (۵۵۰پ.م) پایه های اولین امپراتوری بزرگ جهانی پی ریزی شده که مدت دو قرن تا سال (۳۳۰ پ.م) دوام یافت این امپراتوری علاوه برسرزمین های واقع در محدوده حکومت ماد از شرق تا سند، غرب تا آسیای صغیر را نیز در بر می‌گرفت، در تقسیم بندی داخلی تغییرات چندانی نسبت به دوره ماد داده نشد، و ایالات مادی همچنان با همان نام بر جای ماندند، در این دوره این منطقه در محدوده (رک) قرار داشته است.
انوش راوید: همانگونه که خواندید بدون هیچ تحقیق و تحلیل علمی، دو ری را با هم در آمیخته و تاریخ داستان گونه برای یک ری ساخته اند. این درهم ریختگی مورد دقت و اهمیت قرار نگرفته، ولی کلی تاریخ ایران را درهم برهم و گنگ و پر از دروغ کرده است.
ادامه داستان: در بند ۱۲ از ستون ۱ متن پارسی باستان کتیبه بیستون آمده‌است:
داریوش شاه گوید: پس از آن، (فرورتیش) با سواران کم گریخت، سرزمینی (ری) نام در ماد سو روانه شد…
در بند ۱۱ ستون ۳ متن پارسی باستان بار دیگر از ری نام برده می‌شود.
داریوش شاه گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزد ویشتاسپ فرستادم…
انوش راوید: کتیبه فوق را هرگز مورد تحقیق و تحلیل در استان های تاریخی ایران قرار نداده، بهمین جهت ری قدیم را با ری جدید اشتباه گرفته اند. همچنین در ادامه دروغ پردازی های تاریخی هر جا کم می آورند، از اسکندر مقدونی و یا چنگیز مغول و دارو دسته اشان می گویند، که آمد و کشت و خراب کردند و غیره…
جالب: تمام تاریخ های بالا از آن ری باکتریا است، تعجب نکنید، به آن خواهم پرداخت. شهر ری کنونی از شهر های اقوام آریایی سین بوده است، آنها تاریخ گم شده و نابود شده دارند، که باید درباره آن تحقیق شود. همچنین باید تاریخ و نام باستانی ری کنونی را، از دل تاریخ بیرون آورد. از زمان شاهنشاهی ساسانیان با تبعید بازماندگان میترایی، مانویان، مزدکیان و دینها و مزاهب دیگر ری کنونی گسترش یافت، و مردمانی که از ری خورآسان غربی آمده بودند، توجه کنید نه ری باکتریا، اینجا را به یاد ری خود ری نامیدند، و تمام دانش خود را برای این شهر ارمغان آوردند، و در گردش زبانی نام سین به چین تغییر یافت، و این استان تاریخی زمان سلسله هخامنشیان، که سین استان معروف بود، چین استان دوره های تاریخی بعد شد، و تقریباً استقلال خود را از دولت های اصلی ایران حفظ نمود، در نهایت شهر ری در دوران شاهنشاهی ساسانیان از مراکز بزرگ دینی زرتشتیان گردید، و در آن به وسیله موبدان موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان وجود داشت، که به او فقفور یا بغپور و خاقان چین می گفتند. بهمین جهت ری در این دوره شهر مقدس نامیده می‌شد، و آتشکده ری از بزرگترین آتشکده های آن عصر بود، که بقایای آن نیز هم اکنون وجود دارد.
ری پس از اسلام ــ در زمان حمله مسلمانان تازی به غرب ایران و شاهنشاهی ساسانیان، که در تاریخ به اشتباه حمله اعراب به تمام ایران می گویند، ری که در خورآسان قرار داشت، نابود شد، و برای همیشه از تاریخ پاک گردید. در ادامه این مهمزبان پارسی نیز از بغداد تا مرز های کنونی ایران نیز از میان رفت، و با مهاجرت مردم به چین استان تا خراسان شرقی یا خراسان کنونی، شهر های مشابه در این استان های تاریخی بنا گردید. تا اینکه چند قرن بعد، ری کنونی در آغاز قرن چهارم هجری، دوران پرشکوهی از رشد و توسعه خود را آغاز کرد، و این عهد مرداویج دیلمی اولین شاه خاندان زیاری بود. مرداویج در سال ۳۱۵ هجری در صحنه سیاست ظاهر شد، و در سال ۳۱۹ هجری استقلال یافت و پایتخت خود را ری قرار داد. ری در حکومت رکن الدوله پایتخت او محسوب می‌شد، و در این زمان بازهم بر اهمیت ری افزوده شد. در این دوره ری مرکز سیاسی فرهنگی ایران و جهان اسلام تبدیل شد، و این امر رونق دانش و ادب را در این شهر درپی داشت.
معنی نام ری ــ ری یا رای در بیش از ۲۰۰۰ سال پیش می شد، خدای خورشید که در بالا و بلندی قرار دارد، از دوران اسلامی خدای خورشید آن افتاد، و فقط بلندی و طولانی آن باقی ماند، مانند ری کردن برنچ. را یا رای، که خدای خورشید و پدید آورنده مصر بود، در ابتدای لقب فراعنه مانند رامسس قرار گرفت. باید تحقیق شود که شهر ری پدید آورنده مصر باستان بوده است، یا خود شهر ری شهر خدای خورشید بوده است.
ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است، ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. همچنین شیخ ربوه دمشقی (متوفی ۷۲۷ هـ) نوشته است: از ری به معنی نیکویی یاد شده‌است. همچنین (راج) یا (راک) از نام های ری، به معنای مشعشع است. ری در تاریخ پرسابقه خود، اسم‌ها و لقب های متعددی را داشته است که در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نامها خوانده می شده، رغه یا رئوخا به لغت اوستایی به معنی دارای چشمه با شکوه است.
نام های قدیم ری ــ آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگای، راگز، راگس، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس. بخشی از این نامها متعلق به دو ری نابود شده غربی هستند، باید کتاب های تاریخی زیادی را مطالعه کرد، تا بتوان آنها را تعلیل و تحلیل نمود، زمان می برد، ولی به آنها خواهم پرداخت. بدلیل انبوه دروغ و اشتباه در تاریخ نویسی دو قرن گذشته، جدا سازی آنها بسیار مشکل است، این موضوع براحتی در این جمله پیداست: در مقدمه فرهنگنامه تطبیقی، کثرت صور و بخشی از اسامی و القاب ذکر شده ری به علت تفاوت در تلفظ‌ها، گویش‌ها و ضبط و حتی احتمالا بر اثر اشتباه ناسخان، به صورت های مختلف بیان شده است.
اسامی ری کنونی بعد از اسلام کاملا نقل نشده، و نیاز به تحقیق بیشتری دارد، به عنوان نمونه عروس‌البلاد و ام‌البلاد، دو تا از القاب مشهور ری هستند، که در فهرست بالا از قلم افتاده است. همچنین در یک اثر متعلق به ۵۲۰ هجری قمری آمده است: منوچهر پیشدادی شهر ری را که خراب بود، از نو بنا نهاد و آن را (ماه جان) نامید. ژان شاردن سیاح و جهانگرد دوره صفوی نیز در شمار القاب و عناوین ری (باب الابواب الارض)، (سوق العالم) و (بلده البلاد) را ذکر می‌کند. همچنین در مورد نام ری، در کتیبه بیستون در آن لوحی که به زبان مادی می باشد، راگا ثبت کرده، و در لوح دیگر که به زبان تورانی است، (راگ کا ان). همچنین در یک متن جغرافیایی قرن چهارم هجری از ری به نام (مهدیه) یاد شده، و در علت این نام گذاری نوشته است: زیرا مهدی در روزگار منصور در ری اقامت داشت، و رشید در آنجا زاده شد.
تاریخ گفتن نام های ری ــ نام ری در منابع باستانی به کرات و به اشکال گوناگون برده شده، در پیوست های غیر رسمی منسوب به تورات کتاب مقدس یهودیان، به نام های «توبیت» و «ژودیت» به ترتیب این شهر به نام «راگس» و «راگو» ذکر شده است. در کتاب مقدس زرتشتیان نام ری از چند جهت برده شده است، یکی از آن جهت که این شهر زادگاه زرتشت بوده، که آن را به نام «رغه» و “راگاً یاد شده است. در کتیبه بیستون که سنگ نبشته‌ای از داریوش است نیز رگا نامیده شده است.
انوش راوید: اینها مربوط به ری باکتریا در نزدیکی تخت سلیمان است، نه ری کنونی.
جغرافیای شهر ری
شهر ری با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود می‌شود. مساحت بخش های سه‌گانه شهرستان ری: بخش مرکزی ۱۷۴؛ بخش کهریزک ۵۴۳، و فشاپویه ۱۶۴۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر ری مرکز شهرستان ری بین مختصات جغرافیایی ‘۳۶°۳۵ شمالی، ‘۲۶°۵۱ شرقی واقع شده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۰۶۲ متر است. شهر ری در جنوب شرقی شهر تهران و متصل به اسن شهر است. فاصله ری تا مرکز شهر تهران بالغ بر ۱۴ کیلومتر است.
آب و هوا ــ هوای شهر ری معتدل و خشک می‌باشد، حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل در زمستان به ۴ درجه سانتی‌گراد زیر صفر می‌رسد. میزان باران سالیانه شهر ری به طور متوسط ۲۰۰ میلی‌متر است.
ناهمواری‌ها ــ شهرستان ری در دشت واقع گردیده، و کوه های آن ارتفاع زیادی ندارند، این کوه‌ها عبارتند از:
۱ ــ کوه بی‌بی‌شهربانو: این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن می‌باشد. کوه بی‌بی شهربانو در شرق شهر ری و ارتفاعش از سطح دریا ۱۵۳۵ متر است.
۲ ــ کوه آراد: این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش های کهریزک و فشاپویه، و در ۹ کیلومتری شمال‌شرقی حسن آباد واقع شده، و ارتفاع آن ۱۴۲۸ متر است. از این کوه به نام (اراده) هم یاد شده است. همچنین در یک نقشه متعلق به سال ۱۳۰۷ هجری قمری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، که توسط دو نفر از مهندسین ایرانی وقت ترسیم شده بود. از کوه آراد با نام کوه (اراد) یاد شده است. همچنین در کتاب جغرافیای مفصل ایران کوه آراد با نام کوه (حسن‌آباد و کنارگرد) ذکر شده است.
۳ ــ کوه مره: این کوه در جنوب غربی شهر ری و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته است، ارتفاع آن ۱۵۰۳ متر است.
۴ ــ دامنه های شمالی کوه کورابلاغ: کوه کورابلاغ یکی از کوه های ناحیه مرکزی ایران است، که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع شده است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن ۱۹۱۵ متر و ۱۹۴۰ متر در شمال استان قم واقع شده است. جنوب غربی شهرستان ری به دامنه های شمالی این کوه ختم می‌شود، و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع شده است.
رودخانه‌ها ــ چندین رود مشهور و مهم ایران، که به حوضه البرز مرکزی ایران روان هستند، همانند رودهای کرج، شور فشاپویه، جاجرود (در ناحیه مرز شرقی شهرستان ری) در شهر ری جریان یافته و سپس به رود های کرج و جاجرود می پیوندند.
۱ ــ رودخانه کرج: رودخانه کرج از کوه البرز سرچشمه گرفته، و پس از عبور از چندین شهرستان استان تهران به حوضه دریاچه نمک قم می‌ریزد. این رودخانه با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی سرتاسر شهرستان ری را می‌پیماید و پس از پیوستن به یکی از شاخه های جاجرود به دریاچه نمک قم می‌ریزد.
۲ ــ رودخانه جاجرود: رودخانه جاجرود یکی از رود های دائمی و مهم شهرستان استان تهران است، که با مسیر کلی جنوبی جاری است، و در نهایت به دریاچه نمک استان قم می‌ریزد. شاخه ای از این رود از ناحیه مرز شرقی شهرستان ری عبور می‌کند.
۳ ــ رود شور فشاپویه: رود طولانی شور با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی عرض شهرستان ری را طی می‌کند. این رود از ۶ کیلومتری جنوب حسن‌آباد فشاپویه عبور می‌کند، و به شوره زار شرق حوض سلطان قم می‌ریزد.
چندین رودخانه کوتاه هم از شهر ری عبور می‌کنند، برخی از آنها عبارتند از رودخانه جعفرآباد یا دربند، رودخانه سرخه حصار و رودخانه کن.
پوشش گیاهی ــ شهرستان ری به لحاظ آب و هوای نیمه صحرایی، دارای جنگل طبیعی نیست و جنگل دست کاشت آن بالغ بر ۳۸۷ هکتار است. اما از نظر مرتع نسبتا غنی است و با ۱۶۶۲۰۰ هکتار در میان ۱۲ شهرستان استان تهران پس از فیروزکوه، ساوجبلاغ و دماوند رتبه چهارم را داراست. درختان گز و از گیاهانی که کاربرد دارویی دارند مانند خاکشیر، گل گاوزبان، کاسنی، کرچک و پونه در بسیاری نقاط می‌روید.
راه ها ــ شهرری در مسیر راه آهن تهران – مشهد و تهران – بندر ترکمن و در ۱۵ کیلومتری ایستگاه راه آهن تهران قرار دارد. سابر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
۱ ــ راهی به سوی جنوب غربی که از کنار دریاچه قم می گذرد، و ۱۲۵ کیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد.
۲ ــ راهی به سوی جنوب شرقی از طریق بزرگ راه به درازای ۴۰ کیلومتر که به شهر ورامین می پیوندد.
۳ ــ بزرگ راه تهران ـ قم.
۴ ــ جاده کمربندی که بزرگ راهش مهم است، و جاده قدیم کرج و بزرگ راه در ۴ کیلومتری تهران ـ کرج واقع است.
۵ ــ راه های روستایی که به شهر منتهی می‌شوند.
تقسیمات کشوری ــ این شهرستان دارای ۳ بخش «فشاپویه – کهریزک – مرکزی» و ۶ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است، جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۲۹۷۷۱۱ نفر است.
آثار تاریخی ری
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است، که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به شمار می‌آید. جاذبه های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه های طبیعی منطقه غالب است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین، که مربوط به سده های قبل از میلاد است، در این شهر وجود داشته باشد. برخی از مهمترین آثار تاریخی‌های شهر ری عبارتند از:
آثار تاریخی پیش از اسلام ــ تپه میل، آتشکده بهرام، چشمه علی، باروی ری، دژ رشکان. آثار تاریخی پس از اسلام ــ بازار ری، کاروانسرای شاه‌عباسی، برج طغرل، قلعه طبرک، استودان گبرها، برج نقاره خانه، زندان هارون، گنبد امیر اینانج، کاروانسرای کنارگرد، قلعه گبری.
اماکن مذهبی ــ شهرری بیش از آنکه به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود. آرامگاه های متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در شهر ری وجود دارد. آرامگاه شاه عبدالعظیم یکی ازمهم ترین آثار مذهبی شهرستان ری است. برخی از مهمترین آرامگاه‌های شهر ری عبارتند از:
آرامگاه ابن بابویه، آرامگاه امامزاده ابراهیم، آرامگاه امامزاده حمزه، آرامگاه امامزاده ابوالحسن، آرامگاه امامزاده ابوالقاسم، آرامگاه امامزاده اسماعیل، آرامگاه امامزاده ایوب و یوشع، آرامگاه امامزاده حسین، آرامگاه امامزاده رقیه، آرامگاه امامزاده سه برادران، آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهیم و شاهزاده اسحق، آرامگاه امامزاده شاهزاده حسین، آرامگاه امامزاده شعیب، آرامگاه امامزاده طاهر، آرامگاه امامزاده عبدالله، آرامگاه امامزاده علی و قاسم، آرامگاه امامزاده عین و غین، آرامگاه امامزاده غیبی، آرامگاه امامزاده هاجر خاتون، آرامگاه امامزاده هادی، مسجد ماشاء الله، آرامگاه امامزاده یعقوب، آرامگاه بی‌بی‌زبیده، آرامگاه بی‌بی‌شهربانو، آرامگاه جوانمرد قصاب، آرامگاه سه دختران، آرامگاه شاه عبدالعظیم.
اماکن عمده ری
محله‌ها ــ تقی آباد، کوی سیزده آبان، ظهیرآباد، طبرسی، نفرآباد، هاشم آباد، ابن بابوی، تراب، اقدسیه، کوی اسلام، سرتخت، دیلمان، محلۀ باطان، محلۀ دولت‌آباد، بلوار قدس (محلهٔ عرب‌ها)، پالانگران، جیلاباد (یا گیلاباد)، دررشمان، درشهرستان، درعابس، درکنده، در مصلحگاه، دروازه جاروب بندان، دیرینه قبه، رویان، زامهران، زعفران جای، ساربانان، سرای ایالت سیزین، شافعیه فخرآباد، فلیان (یا بلیان)، کلاهدوزان، کوی اصفهانیان، کوی فیروزه، مهدی آباد، ناهک (یا ناهق)، نصرآباد و مشهد امیرالمؤمنین.
کوچه‌ها و خیابان‌ها ــ کوچه حنظله، دینار، ساسان، الموالی، صوفی، در بازار روده (حسن صباح در آنجا خانه داشت)، خیابان سرکه در قرن دوّم و سوّم هجری شهرت و عظمتی داشت، خیابان ساربان (یا ساربانان) و علاوه بر اینها خود بازارها در حکم شوارع بودند.
بازارها ــ بازار باب الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده‌است.
دروازه‌ها ــ دروازه آهنین، باطان، که از آنجا به سوی عراق و بغداد می‌رفتند، دروازه بلیّان که این حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده، که از آنجا به قزوین می‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب الصّین، باب الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند، باب المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می‌رفتند.
گورستان‌ها ــ به دلیل قدمت ری گورستان های قدیمی در شهر ری قرار دارد، که مدفن بسیاری از مشاهیر تاریخی و مذهبی ایران است. گورستان ابن بابویه، گورستان امامزاده عبدالله، گورستان آرامگاه شاه عبدالعظیم، گورستان بهشت زهرا از این جمله هستند.
روستاها و دهستان‌ها ــ قلعه نو، فیروز آباد، طالب آباد، تبایین، قمی آباد، نظامی، عباس آباد، تقی آباد درپارک طراوت، ده خیر، قوچ حصار، باقر آباد، خیر آباد.
مشاهیر شهرری ــ محمد بن زکریای رازی، شیخ صدوق، شیخ ابوالفتح رازی، صوفی رازی، شیخ کلینی، شمس قیس رازی، بندار رازی، ابوحاتم رازی، بدیع الزمان فروزان فر، خجندی رازی.
اقتصاد شهر ری
بازرگانی، صنعتگری، کشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی این شهر ری به شمار می‌رود، کشاورزی به روش های صنعتی و مکانیزه و نیمه مکانیزه و سنتی انجام می‌گیرد. فرآورده های کشاورزی شامل گندم، نباتات، علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند و ذرت و تره‌بار می باشد. از لحاظ باغداری ۲۰۰۰ هکتار از اراضی شهر ری را تاکستان پوشانده، و ۲۰۰۰ هکتار آن شامل سیب گوجه، آلو، زرد آلو، هلو، آلبالو و گلابی است. جهت آبیاری زمین های زیر کشت و باغات از چاه های عمیق و نیمه عمیق استفاده می گردد. ضمنا اداره کل کشاورزی استان تهران برای هدایت آب رودخانه کن به منطقه کم آب فشاپویه کانالی در ۲ فاز حفر کرده که آب مورد نیاز منطقه فشاپویه را تامین می‌نماید.
در رشته صنایع، کارخانجات صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیرو های زیادی به خود جذب نموده، که عبارتند از: پالایشگاه تهران، روغن پارس و اسو، چیت سازی ری، گلیسیرین و صابون دولتی (اتکا)، ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران، توری بافی ایران، بنز خاور، ریسندگی الیاف، سیمان ری، کنسرو سازی شمشاد، روغن ورامین، شرکت سهامی کفش اطمینان، روغن نباتی گل، ظروف لعابی قائم، روغن نباتی مارگارین، پلاسکو سازی (سانتال)، و تعداد زیاد دیگری صنایع.
شهرت شهر ری ــ شهرت اصلی شهر ری بیشتر به خاطر وجود بارگاه عبدالعظیم حسنی در آن بوده است، به طوریکه تا سال‌ها پیش از آن به (شاه عبدالعظیم) یاد می‌شد، ضمن اینکه این شهر از قدیمی ترین مناطق کشور نیز به شمار رفته، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده‌است.
در واقع شهرری را می‌توان مادر تهران دانست، امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت، از توجّه به ری کاسته شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه بوجود آمد، به طوریکه چهره شهر کاملا دگرگون شد، و مراکز متعّدد فرهنگی، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد.
* تاریخ شهر ری ادامه دارد و باز نویسی می شود.
عکس تاریخی نهری میان راه تهران و ری، حدود ۱۳۱۰ خورشیدی، عکس شماره ۱۲۴۲٫
